فضای مجازی یک فرصت بزرگ و یک تهدید جدی است. بسیاری از افراد احساس محترم شمرده شدن و حمایت عاطفی و احساس مفید بودن برای جامعه را در فضاهای مجازی و شبکه اجتماعی جستجو می کنند اما در نهایت به تنها چیزی که دست نمی یابند همین موضوع است.
زندگی اجتماعی در دو سطح فردی و جمعی و تهدیدات آن در زندگی امروزی به حدی اهمیت پیدا کرده است که مباحث مربوط به سلامت اجتماعی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است.
سلامت اجتماعی، نوعی از سلامت است که در کنار دو جنبه دیگر (جسمانی و روحی)، بعد سوم سلامت را تشکیل می دهد. سلامت اجتماعی ناظر به رابطه هر فرد با جامعه خویش است و از این نظر می توان گفت که در مقابل ابعاد دیگر سلامت که ابعاد فردی هستند، به بعد اجتماعی سلامت می پردازد.
در تعریف سلامت اجتماعی، بین جامعه شناسان و متخصصان سلامت کشمکش هایی وجود دارد و هنوز تعریف واحدی از این مبحث وجود ندارد؛ اما جامع ترین و بهترین تعریفی که می توان از آن ارائه کرد، تعریف "کییز" است: سلامت اجتماعی را می توان ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکردش در اجتماع و کیفیت روابطش با افراد دیگر، نزدیکان و گروههای اجتماعی که عضوی از آنهاست تعریف کرد.
عنصری که بیشترین ربط و نسبت با سلامت اجتماعی دارد، حمایت اجتماعی است. اگر فرد احساس کارکرد مثبت در زندگی داشته باشد و از زندگی احساس رضایت داشته باشد، از سلامت اجتماعی برخوردار است. نبود این احساس در فرد باعث احساس پژمردگی و نومیدی و یأس است. حمایت عاطفی یکی از انواع حمایت هایی است که در جامعه نسبت به فرد می تواند وجود داشته باشد.
برای سلامت اجتماعی، چهار شاخص مهم انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی و شکوفایی اجتماعی را برشمرده اند. منظور از انسجام اجتماعی، داشتن این احساس است که فرد، خود را جزئی از جامعه ببیند و تصور کند که به آن تعلق دارد، در جامعه مورد حمایت قرار می گیرد و از آن سهمی دارد. منظور از پذیرش اجتماعی نیز داشتن گرایش مثبت به اجتماع و پذیرفتن افراد جامعه علی رغم تمام رفتارهای ناخوشایند و پیچیده آن ها است. به عبارتی دیگر، پذیرش اجتماعی یعنی اینکه جامعه را با تمام رفتارهای خوب و بد افراد آن، بپذیری و دید منفی به آن نداشته باشی. مشارکت اجتماعی را نیز اینگونه تعریف می کنند: این احساس که فرد چیزهای باارزشی برای ارائه به جامعه دارد و کارها و رفتارهای فرد در جامعه ارزش دهی می شود. و شکوفایی اجتماعی، به عنوان چهارمین شاخص مهم انسجام اجتماعی، باور به این است که جامعه ظرفیت و پتانسیل رشد و شکوفایی برای فرد را در خود دارد. این باور باعث می شود که فرد احساس کند سرنوشتش وابسته به خودش است و در جامعه می تواند به هدف هایی که در ذهن دارد دست پیدا کند.
این شاخصه ها اصلی ترین شاخصه های سلامت اجتماعی هستند؛ اما عناصر دیگری هم در این بحث وجود دارند که نسبت مستقیمی با سلامت اجتماعی هر فرد دارند. به عنوان مثال می توان از احساس محترم شمرده شدن در جامعه، احساس مورد اعتماد قرار گرفتن و احساس مورد محبت قرار گرفتن نام برد که هر یک نقش مهمی در سلامت اجتماعی فرد ایفا می کند.
یکی از مهم ترین مسائل جدید سبک زندگی در جامعه ما و جوامع دیگر، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است. اکنون فضای مجازی، توانسته جای خود را در هر خانواده و گروهی باز کند و به یکی از ضروری ترین و پر اهمیت ترین ابعاد از زندگی هر شخصی تبدیل شود. یکی از مهم ترین تاثیرات فضای مجازی بر کاربران آن، تأثیر بر تعاملات فرد با جامعه به صورت مجازی و حقیقی است.
فضای مجازی وجوه مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و به تبع آن، سلامت اجتماعی نیز به عنوان یکی از شاخص های مهم زندگی فردی تحت تاثیر تهدیدات این فضا قرار گرفته است.
تعامل در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی را می توان به دو بخش تقسیم کنیم. یک سطح از تعامل در شبکه های اجتماعی افزودن شدن ارتباط مجازی به ارتباط پیشین حقیقی است. یعنی کاربر با آشنایان خود، در کنار ارتباط حقیقی، ارتباط مجازی نیز برقرار می کند.
سطح دیگری از تعامل در شبکه های اجتماعی، ارتباطی است که در انها هویت حقیقی افراد برای یکدیگر قابل احراز نیست. در این سطح، شبکه های مجازی بستر وسیعی از فرصت و تهدیدها را در ذات خود دارد. در چنین شرایطی از آنجایی که هویت کاربر نامشخص است و می تواند ان را برای سایرین پنهان کند، لذا رفتارهایی را از خود بروز می دهد که در زندگی حقیقی خود هیچ گاه انجام نمی دهد. و اینجاست که روشن می شود که احساس امنیت موجود در کاربران، احساسی کاذب است.
همانطور که گفته شد، فضای مجازی یک فرصت بزرگ و یک تهدید جدی است. بسیاری از افراد احساس محترم شمرده شدن و حمایت عاطفی و احساس مفید بودن برای جامعه را در فضاهای مجازی و شبکه اجتماعی جستجو می کنند.
برای مثال شخصی را تصور کنید که در زندگی حقیقی، نتوانسته خواسته های خود را دنبال و پیگیری کند. فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بهترین فرصت برای چنین شخصی است که بتواند وجود خود را در جامعه ای مجازی ابراز کند و به وسیله زندگی مجازی خود در گروه ها و شبکه های مختلف به شخصیتی که از خودش انتظار داشته برسد و تمام عقده ها و کمبود هایی که از جانب جامعه پیرامونش به او وارد شده، در این دنیای مجازی جبران کند. چنین افرادی از یک سو در زندگی حقیقی خود دچار مشکل می شوند و به محض این که از دنیای مجازی زیبای خود بیرون بیایند و با واقعیات زندگی خود روبرو شوند احساس سرخوردگی می کنند. و از سوی دیگر برای سایر کاربران نیز می توانند خطرساز باشند. چرا که تصویری که فرد از خود در این شبکه ها ارائه می دهد، شخصیتی خیالی و مبتنی بر آرزوهای او است و لذا این شخصیت می تواند ابزای برای تایید و جلب اعتماد دیگران باشد.
در پایان و به عنوان جمع بندی آنچه که ذکر شد نیاز است به این نکته توجه شود که در ارتباطات مجازی (در سطح دوم آن)، خواسته های کاذب روانی برخی کاربران، سلامت اجتماعی خود، دیگران و جامعه را به خطر می اندازد.