شیلات و پدافند غیرعامل:
سازمان شیلات ایران در بخش اقتصاد کشاورزی در کشور، با توجه به وجود ۲۷۰۰ کیلومتر مرز دریایی در شمال و جنوب و وجود بیش از ۴۰۰۰۰۰ منبع آبی خرد و کلان، داشتن بیش از ۱۲۰۰۰ فروند قایق، لنج و کشتی فعال در دریای شمال و جنوب، ۱۶۰ بندر ماهیگیری ومرکز تخلیه صید،۴۰۰ هزار هکتار مزرعه پرورش میگو و ماهی در مرزهای سرزمینی، علاوه بر امکان ایجاد اشتغال و امنیت غذایی، حضوری فعال در جای جای ایران اسلامی دارد. با توجه به این ظرفیت، ما در این مقاله سعی در بازبینی نقشی داریم که شیلات در نقشه استراتژیک پدافند غیرعامل می تواند بازی کند.
شیلات ایران در حوزه پدافند غیرعامل می‌تواند در بخش‌های مهمی وارد عمل شود، از جمله اعلام خبر و اطلاع‌رسانی، تقلیل خسارت، کاهش قابلیت و توانایی سامانه‌های شناسایی دشمن، پشتیبانی از نیروهای خودی، بهره‌برداری از پتانسیل دریانوردی صید و صیادی در آفندها، ناامنی حضور غیر خودی در مرزها و سرزمین‌های لم یزرع، تامین غذا در زمان آفند با توجه به محدودیت واردات،ایجاد سدهای طبیعی با گسترش سایت‌های پرورش برای جلوگیری از حرکت موتوری و زرهی دشمن با مکان‌سنجی و آمایش صحیح، پوشش و حفاظت از مراکز استراتژیک با قدرت واکنش سریع و …، آسیب‌پذیری خودی را به حداقل برساند.
الف- بنادر صیادی: بنادر بزرگ در زمان جنگ به راحتی آسیب‌پذیر هستند و امکانات پیشرفته‌تری برای حفاظت از آنها مورد نیاز است ولی بنادر کوچک با یک پدافند ساده، قابل دفاع و از حاشیه خوب امنیتی برخوردار می‌شوند. در حال حاضر بنادر صیادی صرفا به امور تخلیه صید و بارگیری سوخت و تدارکات کشتی‌های صیادی می‌پردازند. امااین بنادر متعدد، کوچک و پراکنده در طول نوار ساحلی از نظر استقرار، می‌توانند محمل خوبی برای پشتیبانی نیروها در زمان جنگ یا بروز بحران باشند و در به ورود و خروج و تخلیه کالا در کمترین زمان با پهلوگیری قایق‌ها و لنج‌ها، حرکتی مهم انجام داده، با وسایل ترابری کوچکتر در کنار آنها، اقدام به جابه‌جایی کالا و وسایل نمایند و با وجود جاده‌های فرعی مواصلاتی، دشمن را در فعالیت‌های خود دچار مشکل کنند.
ب – صیادان: صیادان در زمان‌هایی که برای صید ساحل را ترک می‌کنند می‌توانند چشم و گوش نیروهای نظامی و انتظامی باشند و با حضور خود در جای جای دریا امنیت منطقه را تامین کنند و در صورت مشاهده هر حرکت مشکوکی، اعم از حرکت ناوگان دشمن، مین‌های دریایی، زیردریایی‌ها و پرواز بالگردها و هواپیماها، بسرعت با تعیین موقعیت به مراکز ذی‌صلاح خبر دهند.
تجربه استفاده از صیادان برای هدایت قایق‌ها در جنگ نشان داده این نیروهای بالقوه می‌توانند به خوبی مهارت خود را در اختیار امنیت ملی قرار دهند. در زمان جنگ تحمیلی و خصوصا در عملیات فاو و کلیه عملیات‌های آبی این دریادلان بی‌مدعا توانستند با کمترین میزان آموزش، آرایش جنگی به خود بگیرند و در خدمت جنگ باشند. بگذریم که ضرورت آموزش‌های دفاعی و تعلیمات نظامی در دوران صلح و اجرای مانورهای نظامی می‌تواند نیرو را همیشه آماده نگه دارد و البته، طراحی دومنظوره قایق‌ها و لنج‌ها از صیادی به تجاری می‌تواند کمک شایانی به پشتیبانی نیروها در زمان بروز بحران بنماید.
ج- شیلات و امنیت مرزهای سرزمینی: منطقی است که به‌علت جغرافیای منطقه، محرومیت و عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، این منطقه به منطقه امنی برای مخالفان و معاندان نظام تبدیل شود. اما با بررسی‌ها و آمایش سرزمینی، بعضی از این مناطق را می‌توان با فعال‌سازی سایت‌های پرورش میگو و ماهی به مناطقی امن و کم آسیب‌پذیر تبدیل کرد. در حال حاضر در یکی از مناطق استراتژیک در منطقه غرب کشور یعنی قصرشیرین، شیلات اقدام به راه‌اندازی سایت پرورش ماهی کرده است که هم باعث ایجاد اشتغال برای جوانان شد و هم یک سد طبیعی را در مقابل حرکت نظامی ایجاد کرد و از هدر رفت آب رودخانه الوند جلوگیری کرد. به یاد آوریم که این منطقه در سال‌های دفاع مقدس مورد هجوم دشمن قرار گرفت و صدمات جدی متحمل شد.
سایت پرورش میگو در منطقه گواتر از دیگر مثال‌هایی است که می‌توان برشمرد. این منطقه که نزدیک به نقطه صفر مرزی است، یکی از محروم‌ترین مناطق کشور و محل امنی برای تردد اشرار و منافقین بود که براحتی در منطقه رفت و آمد می‌کردند ولی شیلات با ساخت سایت پرورش میگو، اشتغال سالم در منطقه را به همراه انتقال تجربیات به بافت بومی در دستور کار قرار داد، به گونه‌ای که به علت حضور کارشناسان و نیروهای تخصصی در منطقه، جو کاری و امنیتی کاملا به نفع نظام تغییر کرد و یک سپر دفاعی در منطقه ایجاد شد و تاسیسات امنیتی که دولت معمولا برای امنیت بخشی به چنین مناطقی ایجاد می‌کند مثل کندن خندق، سیم خاردار، مین‌گذاری و ایجاد دیده‌بان‌های مرزی، به یک فعالیت اقتصادی تبدیل شد و از هدر رفت آب رودخانه باهوت کلات نیز جلوگیری شد.
د- شیلات و امنیت غذایی: اصل امنیت غذایی یکی از ارکان فعالیت پدافند غیرعامل است چرا که هر کشوری در برابر تهدید غذایی آسیب‌پذیر است. ما در طول تاریخ مشاهده می‌کنیم در جنگ‌های قدیمی، با محاصره شهرها و قلعه‌ها و بستن راه‌های ورود و خروج آذوقه، یک گروه از پای در می‌آمد و تسلیم می‌شد و در بعضی از جنگ‌ها مهاجمین به علت تمام شدن غذا از ادامه جنگ منصرف می‌شدند و حتی شروع خیلی از جنگ‌ها برای دست یافتن به زمین‌های حاصلخیز برای تهیه غذا یا مراتع مرغوب برای چرای دام‌ها بوده است. در عصر حاضر و در جنگ جهانی دوم نیز مشاهده کردیم که روس‌ها با سیاست غذا، ارتش رایش سوم را به زانو درآوردند. در جنگ خلیج فارس نیز دولت عراق با بحران غذایی روبه‌رو شد به طوری که نفت را در برابر غذا به فروش می‌رساند. این مثال‌های ملموس نشان می‌دهد هم اکنون امنیت غذایی مبنای قدرت در جهان است و یکی از روش‌های جنگ در دنیای مدرن، محاصره اقتصادی و بخصوص در مضیقه قرار دادن کشور هدف برای گرفتن امتیاز سیاسی و اقتصادی است و کشور ما هم به علت تهدیدات سیاسی و ژئوپولتیکی که منجر بر قطع کانال‌های حمل و نقل، ترابری و … می شود، همواره مورد تهدید است و در صورت عدم برنامه‌ریزی صحیح در این زمینه، بشدت آسیب پذیر خواهد بود. شاید در حال حاضر تولید برخی از محصولات استراتژیک نسبت به واردات آنها اقتصادی نباشد ولی زیربناهای این عمل می‌تواند تهدیدات دشمن را بشدت کم‌رنگ نماید. شیلات ایران به عنوان تامین‌کننده بخشی از پروتئین سالم جامعه می‌تواند راهبردی مهم و استراتژیک در هنگام بحران کشور به شمار آید و با تولید بخشی از پروتئین حیوانی، نیاز مردم را برطرف کند.
شیلات ایران در برنامه پنجم خود این موارد را در دستور کار قرار داده است:
– تهیه برنامه‌ای واقع‌گرایانه مبتنی بر ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های شیلات در سطوح ملی و منطقه‌ای اعم از نیروی انسانی، امکانات و زیرساخت‌ها.
– جهت‌گیری فعالیت‌های شیلات در خصوص توسعه آبزی‌پروری و افزایش سهم آن از کل تولیدات شیلاتی به طوری که نسبت تولید از ۳۴ درصد در برنامه چهارم به ۴۲ درصد ارتقا یابد.این کار علاوه بر حفظ ذخایر دریایی کشور، به هنگام محدودیت صید، باعث تولید در محدوده‌های مرزهای سزمینی می‌شود که خود از آسیب‌های وارده کاسته و مدیریت تولید غذا را در داخل کنترل‌شده‌تر می‌نماید.
– بهبود نقش شیلات در تأمین پروتئین موردنیاز جامعه به گونه‌ای که علی‌رغم افزایش جمعیت، گرم پروتئین روزانه از ۳٫۳۵ در سال پایه برنامه (کل تامین پروتئین جانوری ۲۹ گرم بوده) به ۶٫۰۵ در افق برنامه پنجم افزایش یابد. این روند کمک بسیار خوبی به سبد غذایی خانوار است و ماهی به عنوان غذای سالم می‌تواند باعث بهبود سهم محصولات شیلات در تأمین امنیت غذائی شود. البته اگر حداقل نیاز روزانه فرد به پروتئین ۶۰ گرم و سهم پروتئین حیوانی ۳۰ گرم در نظر گرفته شود آبزیان تامین کننده ۲۰درصد پروتئین موردنیاز خواهند بود.
– افزایش سرانه مصرف آبزیان از طریق فرهنگ‌سازی مصرف به طوری که میزان مصرف از ۷٫۳۵ کیلوگرم در سال پایه برنامه به ۱۳٫۲ کیلوگرم در افق برنامه برسد. این در حالی است که در سال ۵۷، سال پیروزی انقلاب اسلامی، ما سرانه مصرف یک کیلوگرم را در کشور داشتیم که این رشد قابل ملاحظه است ولی کافی نیست. چرا که یکی از روش‌های ترغیب بخش خصوصی به تولید، درخواست بازار و نیاز جامعه است که سرمایه‌های سرگردان را به سمت این تولید مهم هدایت خواهد کرد و دولت هم می‌تواند با خرید تضمینی محصول در فصل‌هایی که مصرف کاهش می‌یابد انگیزه تولید را در تولیدکنندگان حفظ نماید.
– افزایش بهره‌وری در تولید و بهره‌برداری از طریق افزایش تولید در واحد سطح، افزایش وزن برداشت، افزایش ضریب بازماندگی و کاهش ضریب تبدیل غذایی و کاهش ضایعات در مراحل صید، جابه‌جایی و فرآوری آبزیان، راندمان تولید را بالا خواهد برد.
– منظور نمودن احکام قانونی خاص شیلات در بسته‌های آب و کشاورزی و امنیت غذایی و تقویت فعالیت‌های شیلاتی به ویژه حمایت از آبزی‌پروری
– توجه جدی به موضوع بازسازی ذخایر و تکثیر آبزیان که باعث تضمین تولید و حفظ ذخایر مناسب ژنتیکی کشور خواهد شد.
شاید این کارها گام‌های برنامه‌ای و سیستماتیک شیلات باشد ولی برای امنیت غذایی ما بسیار مهم و حیاتی است.
پیشنهادها:
سازمان پدافند غیرعامل باید:
-با بررسی بندرها و مناطق ماهیگیری کشور و تهیه نقشه جامع از وضعیت آنها و نزدیکی و دوری به مناطق حساس و مهم کشور، آنها را درجه‌بندی کرده و براساس استراتژی دفاع ملی آنها را بهینه‌سازی و جاده‌های مواصلاتی و دومنظوره را طراحی و لجستیک مورد استفاده در زمان‌های بحرانی را در منطقه توزیع و ترویج کند تا مورد استفاده صیادان قرار گیرد.
-با بررسی ویژگی‌های قومی و مذهبی ساحل‌نشینان، اقدام به طراحی مدلی در حوزه فرهنگی نماید و با بالابردن روحیه وطن‌دوستی و حفظ سرزمین‌ها در برابر دشمن، جانفشانی در مقابل آن یک وظیفه و ارزش تلقی شود و بدین وسیله باعث ارتقای آستانه تحمل ملی در برابر تهدیدات و محاصرات دشمن شویم.
-شناسایی و شناسنامه‌دار کردن کلیه صیادانی که قابلیت هدایت هر نوع شناور، بلم، قایق، لنج و کشتی را دارند و هر ساله با برگزاری دوره‌های تفریحی، فرهنگی آنها را با مسائل و مشکلات استراتژیک و مرزی خصوصا با حقوق دریاها و محدوده‌های آبی آزاد و و محدودهای آبی کشورهای همسایه، استفاده از تجهیزات جدید دریانوردی، روش‌های امداد و نجات دریایی و … موجود با زبان بسیار ساده آشنا نموده و نسبت به ارتقای دانش فنی و کارایی آنها اقدام لازم را به عمل آورد.
-مدیریت تولید آبزیان به عنوان یک غذای استراتژیک و تامین‌کننده بخشی از پروتئین موردنیاز جامعه، با بالابردن سرانه مصرف و به تبع آن، تولید.
-شناسایی مناطق مرزی و رودخانه‌های مجاور و طراحی سایت‌های آبزی‌پروری و کنترل ورود و خروج آبزیان با هدف جلوگیری از آلودگی‌های ویروسی و بیماری‌زایی (قرنطینه)
-تشکیل پایگاه‌های مقاومت بسیج در مناطق ساحلی با هدف مدیریت نیروی انسانی مورد نیاز و اطلاعات و ضداطلاعات منطقه از خود صیادان بدون حساس کردن بافت بومی
– طراحان و معماران نقشه پدافند عامل در کشور باید جایگاه خاصی را برای شیلات در نظر بگیرند چرا که پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل شیلات غیر قابل اغماض است.
-در حال حاضر جنگ‌ها وارد دوره جدیدی شده است و کمتر حضور فیزیکی دشمن مشاهده می‌شود. در این نوع جنگ‌ها براساس فناوری‌های اطلاعات ارتباطات و رایانه، طرح‌ریزی انجام می‌شود و دشمن کمترین خطرپذیری را در دستور کار خود قرار می‌دهد. در این روش حمله ابتدا بر اساس جنگ نرم شکل می‌گیرد و سپس با ضربات برق‌آسای ناگهانی، موثر و کلیدی فیزیکی ادامه می‌یابد یعنی سلاح‌هایی که با کمترین خطا اهداف از پیش تعیین شده را منهدم می‌کند. بنابراین مسئولیت ما بیشتر و حساس‌تر از چند سال قبل است و از حداقل امکانات باید بیشترین بهره‌وری دفاعی را اخذ کنیم.
امید است تا مسئولین و سیاست‌گذاران کشور با جمع‌آوری نظرات، تدوین و جداسازی و مدیریت اطلاعاتی، نقشه جامع و منسجمی را برای حمایت و حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی با استفاده از توانمندی‌های شیلات اجرا نمایند و از ما نیز انتظار می‌رود با درایت بتوانیم در زمان‌هایی که امکان فعالیت وجود دارد خود را با کار دوچندان بیمه کنیم. چرا که آینده از آن کسانی است که خود را برای آن آماده می‌کنند.