مشکلات دختران‎ایرانی درشبکه‌های‎اجتماعی

استفاده از فضای مجازی دختر و پسر، پیر و جوان ندارد. با این وجود بیشتر استفاده کنندگان از این فضا جوانان از جمله دختران هستند، حال آنکه ناآگاهی می‌تواند دختران را در معرض سوءاستفاده‌های مختلف قرار دهد.

روز دختر بهانه‌ای شد تا پای صحبت عده‌ای از آنها نشسته و شنوای تجاربشان از فضای مجازی باشیم؛ همچنین از دکتر نسرین طهرانی (روانشناس) درباره راهکارهای کاهش آسیب‌های فضای مجازی پرسیدیم که مشروح آن در پی می‌آید.

«زهرا، 36 ساله» می‌گوید: در بعضی گروه‌های تلگرام برخی مردان شروع به چت خصوصی می‌کنند و ایجاد ارتباط را از سلام و علیک آغاز می‌کنند، حتی با وجود دریافت جواب رسمی، به چت کردن ادامه می‌دهند و سعی می‌کنند رابطه را حفظ کرده و به مرور نیت واقعی خود را از ایجاد ارتباط آشکار می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: این مردان در وهله اول خود را مایل به ادامه دوستی در فضای مجازی نشان می‌دهند و در مرحله بعد عکس‌های نامربوط و غیراخلاقی می‌فرستند. چون من عکس خودم را روی پروفایلم نگذاشته‌ام از من درخواست ارسال عکسم را می‌کنند و در مرحله بعد عکس بی‌حجاب مرا می‌خواهند.
زهرا اضافه می‌کند: سپس شماره‌ام را می‌خواهند تا ارتباط تلفنی برقرارکنند. این ارتباط تا دیدار حضوری ادامه می‌یابد. اولین دیدارحضوری، معمولی و رسمی است اما به مرور درخواست ارتباط نزدیکتر داده می‌شود و این زنجیره تا جایی که دختر اجازه بدهد، ادامه دارد.

به اعتقاد «مژده، 25 ساله» گاهی برخی افراد گمان می‌کنند در فضای مجازی می‌توانند روابط رسمی و جدی را به شوخی و یا راهی برای شروع دوستی تبدیل کنند.
وی نیز می‌گوید: بارها اتفاق افتاده رابطه‌ای کاری و درسی و بسیار رسمی در دانشگاه یا مراکزی که فعالیت می‌کنم با مردان داشته باشم اما در فضای مجازی همکاران یا همکلاسی‌های مردی که به هر دلیلی دوست نداشتم در فضای واقعی به آنها نزدیک شوم، سعی در صمیمی شدن دارند و با شوخی‌های نامربوط و یا تعریف از زندگی و تجربیات تلخ زندگی شخصی خود برای جلب نظرم تلاش کرده‌اند؛ کاری که هم وقت من را گرفته و هم به نوعی موجب آزار من شده است زیرا مجبورم بر خلاف میل باطنی شنوای حرفهای آنها باشم و بعضا با اینکه تمایل خود را به پایان دادن مکالمه‌ای خاص در فضای مجازی با جواب دادن‌های کوتاه در پاسخ به صحبتهایی به طول چندین پاراگراف نشان دادم اما باز هم فرد بدون توجه به این المانها کار خود را ادامه می‌دهد. این ارتباط ها در پایان به پیشنهادهای عجیبی منجر می‌شود که من را مجبور می‌کند واکنشی نشان دهم تا فرد بفهمد پایش را نباید از گلیمش درازتر کند.
او ادامه می‌دهد: اتفاق دیگری که در فضای مجازی من را ناراحت می‌کند و چندی پیش باعث شد که حضور زیادی در شبکه‌های اجتماعی نداشته باشم، انتشار جوکها، شوخیها، سوالات یاعکسهایی بدور از شان است که متاسفانه به وفور در گروه‌های شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود؛ به ویژه رواج جکهایی با هدف قرار دادن دختران به عنوان جنس دوم و کسی که نمی‌فهمد، می‌خندد. همچنین در این جوکها دختران را افرادی جلوه می‌دهند که به هرنحوی به دنبال ازدواج هستند و به نظر من این یک خشونت علنی علیه دختران است، آنهم در جامعه‌ای که بعضا پسران آن ادعای روشنفکری دارند. بنابراین من از اکثر گروهها انصراف داده‌ام و سعی کنم کمتر در معرض این پیامها قرار گیرم.

«فریده ،34 ساله» هم می گوید: به دلیل شغلم (خبرنگاری) افراد غریبه را هم در صفحه‌ام در فیس بوک راه می‌دهم البته قبل از پذیرش درخواست دوستی، صفحه درخواست کننده را می‌بینم اگر موارد غیر اخلاقی نداشته باشد درخواستش را قبول می‌کنم. در اوایل عضویت در فیس بوک چتم باز بود و هر وقت وارد می‌شدم، حتما چند تا سلام و خوبی؟ دریافت می‌کردم و وقتی پاسخ نمی‌دادم بلافاصله آن‌فرند می‌شدم. مواردی هم بود که طرف دیگر لایکم نمی‌کرد. الان چتم را برای غریبه‌ها بسته‌ام ولی مزاحمتها تمام نشده و فقط کم شده است.
او اضافه می‌کند: یک بار یکی از همکارانم که البته مرا به درستی نمی‌شناخت تلاش می کرد با من دوست شود و من را از پافشاریش ناراحت می‌کرد. کلا چت کردن آدم‌هایی که نمیشناسم اذیتم می‌کند. این مدل رابطه پنهانی را در فضای مجازی نمی‌پسندم. به همین خاطر چندین بار آن‌فرند شدم و یا مجبور شدم آن‌فرند کنم . از طرف دیگر یکی دو مورد کامنت و عکس‌هایی از جانب افرادی خارج از "اد لیستم" داشتم که انقدر ناراحتم کرد که مجبور به بلاک شدم.

«فاطمه، دختری 26 ساله» است که او هم از مزاحمت‌های فضای مجازی ناراحت است.
او می‌گوید: الان دو هفته هست یک پسر مدام بهم در تلگرام پیام می‌دهد و حال و احوال می‌کند. من صفحه‌اش را باز نکرده‌ام. این پسر مدام پیام می‌دهد که چرا جوابش را نمی‌دهم و می‌پرسد پیامهایش به من می رسد یا نه؟.
وی معتقد است چنین آدمهایی بی‌شخصیت هستند چون لزومی ندارد مدام به کسی پیام بدهد که نه او را دیده‌ و نه می‌شناسد حال آنکه این افراد در خیلی از گروه‌ها عضو هستند.

«یلدای، 24 ساله» تجارب متفاونی در فضای مجازی داشته است.
اومی‌گوید: من از جمله دخترهایی هستم که تحت چارچوب‌ها و خط قرمزهای خانواده‌ام و نظارت مادرم وارد فضای مجازی شدم. مادرم در عین اینکه به فعالیت من نظارت می کرد، نحوه رفتار درست، برخورد مناسب و استقلال در این فضا را بهم آموزش می‌داد بنابراین من، به عنوان یک دختر، تحت شرایط کنترل شده وارد فضای مجازی شدم و رفتار یا عکس نامناسبی در این فضا نداشتم. با این وجود از همان ابتدا و حتی قبل از اینکه شبکه‌های اجتماعی مجازی توسط تلفن‌های همراه به‌راحتی قابل دستیابی باشد، در فضای «چت روم» در هر ساعتی با پیشنهادهایی تحت عنوان «چت درمورد مسایل جنسی» رو به رو می‌شدم. برخی از این افراد با «نه» شنیدن به این پیشنهاد اصرار نمی‌کردند اما برخی دیگر انقدر پافشاری می‌کردند که مجبور به بلاک کردن آن‌ها می‌شدم. این مساله هم اکنون در شبکه‌های مجازی گوناگون به شکل‌های مختلف رخ می‌دهد.
یلدا ادامه می‌دهد: در گروه‌های مختلفی عضویت دارم. برخی از اعضای آن‌ها که هیچ اشتراکی جز همگروهی با آن‌ها ندارم، به صورت شخصی پیغام می‌فرستند و خواستار آشنایی بیشتر می‌شوند، البته این امر غیرطبیعی نیست و اذیت به شمار نمی رود، این امر هنگامی ناراحت کننده می شود که با مطرح کردن بحث ازدواج و خواستگاری، من را یک فرد ساده لوح فرض می‌کنند. یکی از تلخ‌ترین تجربیاتم در فضای مجازی هنگامی بود که فردی که بر اساس عکس پروفایلش مردی ۴۰ساله می‌آمد بی هیچ مقدمه‌ای شروع به ارسال عکس‌های مستهجن کرد.
به اعتقاد وی برای کاهش این مزاحمت‌ها فرهنگ سازی لازم نیست چون سالهاست که افراد از فضای مجازی استفاده می کنند. نحوه استفاده از این فضا به فهم افراد برمی گردد البته با افراد مزاحم، قانونی هم می توان برخورد کرد البته نکته اینجاست که رسیدگی به این موارد چه قدر برای مراجع قانونی اهمیت دارد.

«مریم، 31 ساله» با مزاحمتی در فضای مجازی روبرو نبوده و درباره استفاده بهینه از این فضا معتقد است: برای ورود به فضای مجازی مثل سایر محیط هایی که ما در آن قرار می گیریم باید تربیت بشویم و با آن آشنا باشیم و تفاوتهایش را با یک فضای واقعی بشناسیم.

«مژده» هم معتقد است: مزاحمت‌های مجازی برای دختران یک موضوع فرهنگی است یعنی همان تفکرات سنتی الان در قالب مدرن عرضه می‌شود. لازم است آموزش‌هایی به جوانان ارائه شود. این آموزش‌ها باید ریشه‌ای باشد و از خانواده و مدرسه شروع شود.
او ادامه می‌دهد: در جامعه ما هم دختران و هم پسران به طرق مختلفی آسیب دیده‌اند و نتیجه آن وضعیتی است که الان می‌بینیم. نقش دختر و پسر باید با حفظ شان هر دوجنس باز تعریف شود و جامعه قبول کند که زن علاوه بر شوهرداری و بچه داری می‌تواند کارهای بزرگی انجام دهد و نه تنها برخلاف باور قبولانده شده بلکه به لحاظ سطح شعور و درک و هوش چیزی از مرد کم ندارد بلکه همپا و گاهی بالاتر نیز هست.

به اعتقاد «یلدا» بهترین راه‌حل برای کاهش این قبیل آسیب‌ها فرهنگ‌سازی در زمینه چگونگی استفاده از فضای مجازی است و نقش والدین از همه گروه‌ها پررنگ‌تر است بنابراین لازم است فرهنگ رفتار درست در فضای مجازی ابتدا به خانواده‌ها و والدین آموزش داده شود. اقداماتی مانند فیلتر کردن شبکه ها، اجتناب از آن‌ها و...راه حل مناسبی نیست، زیرا حضور درست در این شبکه‌ها به یکی از ابزار توسعه ارتباط، پیشرفت، افزایش آگاهی و...تبدیل شده است بنابراین فرهنگ سازی و آموزش رفتارهای درست در این فضا بهترین راه حل است.
«فریده» هم بر فرهنگ‌سازی در زمینه فضای مجازی تاکید می‌کند و می‌گوید: فرهنگ‌سازی با زبانی اثرگذار باید انجام شود. دختری را می شناسم که ۳۰ ساله است و از طریق فضای مجازی دلبسته پسری شد و ماه‌ها طول کشید تا شخصیت واقعی پسر را بشناسد.

دکتر نسرین طهرانی (روانشناس) می‌گوید: دختران جوان قشر آسیب پذیری از جامعه هستند. سبک زندگی دختران امروز با یکی و دو نسل پیش متفاوت شده است و همواره باید راه‌های پیشگیری از آسیب این قشر از افراد جامعه نیز متفاوت و متناسب با دنیای امروز شود.
به گفته او در نسل‌های پیشین یکی از روش‌های پیشگیری از آسیب دختران در خانه ماندن بود چون خانه به عنوان مکانی امن همواره مطرح است اما در دنیای امروز مرزی برای ارتباط با بیرون از این خانه می توان گفت واقعا وجود ندارد. ما می توانیم با هر سیستمی به فضای مجازی متصل شویم و در این فضا هیچ حد و مرزی وجود ندارد. عملاً کنترل هیچ معنایی ندارد مگر اینکه تدبیر خاصی برای حفظ قشر جوان بخصوص دختران جوان اندیشیده شود.

این روانشناس اضافه می‌کند: یا نیازی واقعی وجود دارد که دختران ما برای ارضای آن در فضای مجازی به‌دنبال آن هستند یا نیازی کاذب؛ چه نیاز واقعی باشد و چه کاذب، حدود نیازهای یک دختر جوان مشخص است و باید برای این نیازها برنامه داشته باشیم. یعنی باید برای دیدن، پوشش دادن و نحوه‌های صحیح مدیریت، تعدیل، کنترل و یا حتی ارضای آن راهکارهای عملیاتی داشته باشیم در غیر این دختر از دست می‌رود.
او تاکید می‌کند: امروزه امکان حذف فضای مجازی از زندگی هیچ کس نیست چه برسد به جوانان از جمله دختران جوان. آنان در برخی از موارد بیش از پسران به سمت دنیای مجازی روی می‌آورند بنابراین لازم است به دختران آموزش‌های صحیح و به‌موقعی در زمینه استفاده از فضای مجازی بدهیم.

هم دختران و هم کارشناسان بر آموزش و فرهنگسازی در زمینه ضرورت استفاده از فضای مجازی تاکید می‌کنند. آیا با وجود آنکه هر از گاهی خبرهایی از آسیب‌های وارد شده بر دختران به علت استفاده ناآگاهانه از فضای مجازی منتشر می‌شود و در مقابل موارد بسیار بیشتری از زخمی شدن روح و جسم دختران در این فضا مسکوت می‌ماند، وقت آن نرسیده متولیان دولتی و سازمان‌های غیردولتی اقدامی برای فرهنگ‌سازی انجام دهند؟