زنگ خطر دوباره زلزله در تهران/گسل ایوانکی، توان لرزه‌زایی تا بزرگی 7.5 ریشتر را دارد

دکتر مهدی زارع با اشاره به رخداد زلزله‌ای با بزرگی ٢.٨ در مقیاس امواج درونی زمین در منطقه ایوانکی (٨٠ کیلومتری جنوب شرق تهران) در ساعت 2:01 بامداد جمعه 23 مردادماه که تا ساعت ١٥ دیروز با ٥ پس لرزه همراه بوده است، اظهار داشت: زلزله احتمالی در گسل ایوانکی با حداکثر توان لرزه زایی آن(7.5 ریشتر) می‌تواند جمعیتی بالغ بر ٢.٥ میلیون نفر را در جنوب شرق تهران تحت تأثیر قرار دهد.

وی در خصوص زلزله شامگاه پنج شنبه جواد آباد ورامین هم گفت: در ساعت 23:12 پنجشنبه 22 مرداد زلزله ای با بزرگی ٤.١ در مقیاس امواج درونی زمین در محدوده روستای قلعه بلند بخش جواد آباد در جنوب شرق ورامین به وقوع پیوست. این رخداد با یک پیش لرزه با بزرگای ٣، یک دقیقه قبل از رخداد اصلی و بعد لرزه اصلی و سپس 11 پس لرزه تا ساعت 15:30 روز جمعه با بزرگای بین ١.٤ تا ٤.١ همراه بوده است.

زارع خاطرنشان کرد: این زلزله به صورت یک خوشه (فوج لرزه) رخ داد. این فوج زلزله‌ها با پهنه گسله پیشوا منطبق است که از جنوب شرق پیشوا (از تلاقی با گسل گرمسار) آغاز می‌شود و از محدوده شهری پیشوا، ورامین و قرچک عبور می‌کند و در نهایت به انتهای گسل کهریزک در جنوب ری می‌رسد.

وی با اشاره به این که زلزله سال ١٣٨٤ میلادی که در پایان دوره ایلخانی به وقوع پیوست و به ویرانی ورامین و ری (و خرابی مسجد جامع ورامین) منجر شد هم در اثر جنبایی گسل پیشوا رخ داده بود، اظهار داشت: زلزله سال 1384 با بزرگی حدود ٦ رخ داده بود و به نظر می‌رسد که توان لرزه زایی گسل پیشوا حداکثر در حد بزرگی ٦.٥ ریشتر باشد.

زارع درباره ارتباط گسل پیشوا با گسل‌های تهران گفت: این گسل به طور مستقیم موجب تحریک گسل‌های تهران نمی شود، ولی در صورت رخداد زلزله‌ای با حداکثر توان لرزه زایی در این گسل، جمعیتی بالغ بر ٤٧٠ هزار نفر که در محدوده شهرستان ورامین زندگی می‌کنند در معرض آسیب‌های آن خواهند بود. ضمناً جمعیتی حدود دو میلیون نفر که در محدوده جنوب شرق تهران (ری) زندگی می‌کنند در معرض عوارض ثانویه رخداد زلزله احتمالی شدید در گسل پیشوا خواهند بود.

وی با بیان این که زلزله‌هایی که در دو روز پنجشنبه و جمعه رخ دادند نشان‌دهنده این است که گسل‌های یادشده از نظر زمین ساختی فعال هستند بر ضرورت راه‌اندازی سامانه هشدار پیش هنگام زلزله به منظور کاهش ریسک زلزله در کشور تاکید کرد: برآورد احتمال رخدادهای لرزه‌یی با پایش علمی براساس اطلاعات علمی دست اول میسر است و شبکه لرزه نگاری کشور در صورت توسعه و ساماندهی به صورت برخط و تجهیز با دستگاه‌های مدرن و برخط (سنجشگرهای باند پهن زلزله نگار و شتابنگاری، ژئوفیزیکی و ژئودتیک) می‌تواند به برآورد و پیش‌یابی زلزله‌های مهم بعدی و تعیین پهنه‌های پرتنش از نظر رخداد زلزله بعدی کمک کند که متأسفانه چنین پایش برخطی با کیفیت بالای علمی هنوز انجام نمی‌شود.

تداوم پس‌لرزه درمنطقه پیشوا نگران‌کننده نیست

با این حال معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی ومهندسی زلزله گفت: زمین‌لرزه ورامین به دلیل کوچک بودن و فاصله 60 کیلومتری با تهران بسیار ضعیف است، بنابراین هیچگونه تاثیری بر روی فعالیت یا فعال شدن احتمالی گسل های تهران نخواهد داشت.

دکتر محمد تاتار روز شنبه در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه زلزله پدیده بسیار پیچیده ای است و قطعی صحبت کردن در مورد آن معقول نیست افزود: در زمین لرزه پنجشنبه شب 22 مرداد ورامین به لحاظ ویژگی زمین لرزه ای با دو پیش لرزه، به احتمال قوی می توان مسبب زمین لرزه را گسل پیشوا که یک روند شمال غربی به شرق دارد، محسوب کرد.

وی بیان کرد: گسل پیشوا ، گسل فعال و کاملا مستقل وشناخته شده ای است، فاصله آن با تهران حداقل 60کیلومتر است و درواقع بزرگی آن خیلی کمتر از آن است که بخواهد بر روی گسل های اطراف خود اثر بگذارد. 

تاتار اظهارکرد: منطقه ورامین، منطقه ای است که در آن زمین لرزه های زیادی با بزرگای 2 تا 4 ریشتر رخ می دهد اما بیشتر این زمین لرزه ها بر روی گسل پیشوا نمی افتد.

وی گفت: با توجه به نقشه گسل های فعال منطقه ، بیشترین احتمال به گسل پیشوا وارد می شود، اما در رابطه با زمین لرزه ها با توجه به تجربه ای که اززلزله بم داریم ، خیلی سخت است که صد درصد نظر قطعی ارایه کرد، اما با توجه به شواهدی که وجود دارد و دیتاهایی که از سایت ژئو فیزیک و پژوهشگاه زلزله شناسی گرفته شده به احتمال قوی هم زمین لرزه اصلی و پس لرزه ها مربوط به فعالیت گسل پیشوا است.

تاتارافزود: به لحاظ اثر آن بر روی گسل های تهران، زمین لرزه با قدرت چهارویک دهم ، زمین لرزه خیلی کوچکی است و فقط چند کیلومتر ازاین گسل شکسته شده و حتی اثر آن بر روی گسل های مجاورخود نیز خیلی کم است.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه زلزله شناسی گفت: اگرزمین لرزه ای بخواهد بر روی گسل های مجاورخود اثر داشته باشد وموجب فعالیت آن ها شود، بزرگی آن باید ازیک حدی بالاتر باشد، معمولا زمین لرزه هایی که بالای  6.5ریشتر باشد می تواند به گسل های مجاور حتی تا 50 کیلومتری خود اثر بگذارند و یا زمین لرزه هایی که بالای 7 ریشتر باشد می توانند بر روی گسل های دورتر اثر بگذارند اما همه این موارد باید مورد مطالعه قرار گیرند.

تاتار یادآور شد: اما زمین لرزه اخیر بر روی گسل پیشوا چون ضعیف بوده و عملا فاصله زیادی با تهران دارد اثر آن بر روی گسل های تهران ناچیز است، بنابراین هیچگونه تاثیری بر روی فعالیت و یا فعال شدن گسل های تهران نخواهد داشت، حتی بر روی گسل گرمسار که فاصله کمی حدود 15کیلومتر با آن دارد نیز بازهم خیلی بعید است.

وی بیان کرد: اثرگذاری زمین لرزه های کوچک به دلیل کوچک بودن بر روی گسل های مجاو خیلی کم است، برای تهران می توان با اطمینان به خاطرکوچکی زمین لرزه گفت که قطعا تاثیرخاصی برروی گسل تهران نمی تواند داشته باشد، حتی شدت زمین لرزه دو روز گذشته ورامین در تهران نیز احساس نشده است.

*** گسل پیشوا زمین لرزه تاریخی نداشته است 

وی با اشاره به اینکه ممکن است که گسل ها فعال شوند و البته همیشه این حرف صادق نیست گفت: گسل پیشوا، یک گسل دو تکه است و دارای یک چرخش، ما آن را به عنوان یک گسل یک دست و طولانی نمی توانیم به حساب بیاوریم .

وی توضیح داد: برای اینکه زمین لرزه ای را به یک گسل نسبت دهیم ، بیشتربه سابقه گسل توجه می شود، اگر گسلی سابقه ایجاد زمین لرزه بزرگ داشته باشد یک مقدار بررسی های کارشناسی بر روی آن راحتر است وگرنه باید گسل مانیتور یا نظارت کامل بر فعالیت آن شود تا بتوان قدرت زمین لرزه های آن را پیش بینی کرد، اما با توجه به طول گسل پیشوا می توان زمین لرزه هایی با قدرت 6 ریشتر را نیز برای آن پیش بینی کرد.

تاتار ادامه داد: با توجه به تاریخچه گسل پیشوا، زمین لرزه تاریخی برای آن نداشته ایم، حتی در50سال اخیر با زمین لرزه ، دستگاهی که بادقت درخوری مکان یابی شده اند نیز سابقه لرزه خیزی قابل توجهی برای این گسل دیده نشده است.

پس لرزه ها نگران کننده نیستند

وی در مورد پس لرزه ها نیز گفت : اکثر زمین لرزه ها در ایران کم عمق هستند، زیاد بودن پس لرزه نکته منفی ندارد و نگران کننده نیست، معمولا زمین لرزه هایی که پس لرزه ندارند نگران کننده هستند، پس لرزه ها ، واکنش زمین های اطراف به شوک اصلی که به طور ناگهانی تنش زیادی آزاد شده می باشد، این تنش در مناطق اطراف تجمع پیدا می کند و به صورت ریز ریز شروع به آزاد شدن و به صورت پس لرزه خود را نشان می دهد.

وی گفت: تدوام داشتن پس لرزه در یک منطقه خیلی نگران کننده نیست اما مادامی که ما مطمئن باشیم پس لرزه است، اما خیلی وقت ها این اتفاق می افتد که یک جا زمین لرزه ای می آید وتصوربر این است که این ها پس لرزه است اما بعد از آن دیده شده که پس لرزه ها با یک زمین لرزه بزرگ دنبال شده است، آن وقت ما به آن ها دیگر پس لرزه نمی گوییم ، در این مواقع پیش لرزه است، درهیچ جای دنیا این توان که بتوانیم تشخیص دهیم این زمین لرزه ای که اتفاق افتاده و پس لرزه هایی که به دنبال آن آمده است، پس لرزه بوده و یا اینکه پیش لرزه ای برای زمین لرزه بزرگتراست وجود نداشته و غیرممکن است.

این کارشناس ارشد زلزله شناسی اظهارکرد: اما با توجه به اینکه ما در ورامین زمین لرزه ای با بزرگای 4 ریشتر داشته ایم و با تعداد 27 پس لرزه با بزرگای حدود 1.5 تا 2.5 مواجه بوده ایم، بیشتر حالت اول صدق می کند، وجود پس لرزه موضوع نگران کننده ای نیست .

وی درعین حال تاکید کرد: زلزله پدیده بسیار پیچیده ای است و قطعی صحبت کردن دررابطه با آن عقلانی نیست . 

شبکه های لرزه نگاری مرکز لرزه نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ساعت 23:12:14 پنج شنبه شب زمین لرزه ای به بزرگای 4.1 ریشتر در منطقه جواد آباد ورامین را ثبت کردند.مختصات این زمین لرزه که در عمق 13 کیلومتری زمین رخ داده، ۳۵.۱۷ شمالی و ۵۱.۸۶ شرقی ثبت شده است.این زمین لرزه در 17 کیلومتری جوادآباد، 20 کیلومتری پیشوا و 26 کیلومتری ورامین رخ داده است.

این شبکه ها همچنین در ساعت 23:27:37 پنج شنبه شب زمین لرزه دیگری را به بزرگی 3.4 ریشتر ثبت کردند، مختصات این زمین لرزه که در عمق 14 کیلومتری زمین رخ داده، ۳۵.۱۵ شمالی و ۵۱.۹۳ شرقی ثبت شده است، این زمین لرزه در 25 کیلومتری جواد آباد، 25 کیلومتری ایوانکی استان سمنان و 26 کیلومتری پیشوا رخ داده است. 

به گفته تاتار در دو روز گذشته حدود 27 پس لرزه با بزرگای1.5 تا 2.5 ریشتر در منطقه جواد آباد ورامین ثبت شده است.