همزمان با شمارش معکوس برای لغو تحریم‌های گازی ایران، موضوع اقتصادی یا غیر اقتصادی بودن صادرات گاز ایران به اتحادیه اروپا این روزها در بوته نقد مخالفان و منتقدان صنعت نفت قرار گرفته است.
محمدعلی زمان خانی: ایران با در اختیار داشتن بیش از ۳۴ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، بزرگترین دارنده گاز جهان است که دستکم تا ۱۲۰ سال آینده گاز طبیعی برای تولید و صادرات در اختیار دارد.
در کنار این مزیت طبیعی، با قوت گرفتن احتمال لغو تحریم‌های بین‌المللی، بسیاری از شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های اروپایی به دنبال کشاندن پای گازهای ترش ایران به بازار قاره سبز هستند به طوری‌که در طول چند هفته گذشته تاکنون مقامات ناباکو و ترانس آناتولین به طور رسمی و غیر رسمی برای مشارکت ایران در این دو خط لوله انتقال گاز به اروپا پیغام فرستاده اند.
با این وجود، حتی در صورت لغو تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی نظرات متعددی بین مسئولان و مدیران صنایع نفت و گاز ایران درباره اقتصادی یا غیر اقتصادی بودن پروژه‌های انتقال گاز ایران به اروپا مطرح است.
از یک سو، منتقدان صادرات گاز ایران به اروپا با اشاره به مسافت چندین هزار کیلومتری بین شبکه گاز ایران و کشورهای اروپایی، صادرات گاز به قاره سبز را در شرایطی که قیمت نفت خام و حتی گاز طبیعی و ال. ان. جی در بازارهای منطقه‌ای و اروپایی پایین است، فاقد توجیه اقتصادی می‌دانند.
در سمت مقابل، طرفداران صادرات گاز ایران به اروپا، اعتقاد دارند با ساخت خطوط لوله و انتقال گازهای ایران به اروپا در کنار درآمد ارزی ناشی از فروش گاز یک امنیت اقتصادی برای ایران به واسطه امضای قراردادی ۲۰ تا ۲۵ ساله و ساخت خط لوله‌ای به ارزش چندین میلیارد دلاری حاصل می‌شود و از این مزیت نسبی می‌توان در سایر معادلات اقتصادی ایران با اروپا سود برد.
در این بین اخیرا مهمترین سیاست‌های صادرات گاز ایران در دوران پسا تحریم تشریح شده و مسئولان شرکت ملی صادرات گاز ایران از کشورهای همسایه به ویژه کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس، عراق، ترکیه و افغانستان به عنوان مهمترین بازارهای پیش روی گاز ایران نام می برند.
این در حالی است که از پاکستان، هند و چین هم به عنوان اولویت دوم تجارت جهانی گاز کشور یاد می‌شود و در نهایت کشورهای اروپایی به ویژه کشورهای عضو اتحادیه اروپا سومین اولویت صادرات گاز کشور را یدک می‌کشند.
از سوی دیگر، آمار و ارقام روایت دیگری درباره بازار گاز اروپا دارند و به استناد گزارش‌های منتشر شده توسط شرکت ملی گاز ایران، در حال حاضر به طور متوسط روزانه بیش از ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز در اروپا مصرف می‌شود که با توجه به کاهش تولید گاز در بین کشورهای اروپایی به ویژه نروژ و هلند، اختلافات بین روسیه و اوکراین و سیاست جدید متنوع سازی مسیرهای تامین گاز اروپا، ایران می تواند نقشی قابل توجه و کلیدی در معادلات انرژی اروپا بازی کند.
صادرات گاز به اروپا؛ اقتصادی یا غیراقتصادی؟
عزیز الله رمضانی مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی گاز درباره اقتصادی و یا غیر اقتصادی بودن صادرات گاز ایران به اروپا، معتقد است: خطوط لوله گاز تا شعاع چهار هزار کیلومتری دارای توجیه اقتصادی بوده، این در حالی است که ایران برای انتقال گاز خود به اروپا بین دو هزار و ۵۰۰ تا ۳ هزار کیلومتر باید خطوط لوله احداث کند از این ر صدور گاز به اروپا توجیه اقتصادی دارد.
این عضو هیات مدیره شرکت گاز اخیرا از انجام مطالعات و امکان سنجی صادرات روزانه ۲۵ تا ۳۰ میلیون متر مکعب گاز به کشورهای اروپایی خبر داده و گفته است: از این رو احتمال ساخت یک خط لوله جدید برای صادرات گاز به اروپا با همکاری ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان وجود دارد.
وی همچنین با بیان اینکه برای صادرات گاز به اروپا نمی توانیم محدود به یک مسیر و یا خط لوله خاص باشیم و همه گزینه های موجود را بررسی خواهیم کرد، تاکید کرده است: اروپا یک بازار آزاد گاز است و قیمت را بازار تعیین می کند، قیمت بازار گاز در شرق و غرب اروپا کاملا متفاوت است؛ بنابراین بستگی دارد که قرارداد چه زمانی امضا شده و مدت و حجم آن چقدر باشد.
سید محسن قمصری مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران هم در پاسخ به اقتصادی و یا غیر اقتصادی بودن صادرات گاز به اروپا، می‌گوید: با توجه به سقوط بهای جهانی نفت خام و قیمت منطقه‌ای گاز طبیعی، صادرات این حامل انرژی به کشورهای اروپایی خیلی اقتصادی نیست.
مدیرعامل اسبق شرکت ملی صادرات گاز با اعلام اینکه با قیمت گاز ۵ تا ۶ دلاری احداث خطوط لوله ۳۰۰۰ کیلومتری به منظور انتقال گاز به اروپا از توجیه اقتصادی بالایی برخوردار نیست، یادآور شد: صادرات گاز یکی از سیاست‌های کلان اقتصادی ایران حتی در شرایط تحریم است اما با قیمت های فعلی صدور گاز خیلی صرفه ندارد.
علیرضا کاملی مدیرعامل فعلی شرکت ملی صادرات گاز ایران هم با اشاره به اینکه بازار اروپا و آمریکا به علت مسافت طولانی با شبکه گاز ایران، اولویت صادرات گاز ایران نیستند، اظهار داشت: برای گازرسانی به اروپا باید خطوط لوله ۲ تا ۴ هزار کیلومتر احداث کرد اما کشورهای همسایه با احداث خطی ۲۰۰ کیلومتری می‌توانند به مقصد صادرات گاز ایران تبدیل شوند ضمن اینکه قیمت گاز در بازار خاورمیانه و آسیا بالاتر از اروپا است.
سید محمدحسین عادلی دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز هم با اشاره به آغاز مذاکرات گازی ایران و اتحادیه اروپا، تصریح کرد: ایران چند گرینه برای صادرات گاز به اروپا در اختیار دارد اما قصد ندارد جایگزین روسیه در این بازار بزرگ انرژی باشد.