درس‌های زلزله «نپال»

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پایداری ملی، مهدی زارع .عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در روزنامه شرق نوشت: زلزله ظهر پنجم اردیبهشت ١٣٩٤ شمال غرب کاتماندو، پایتخت نپال، با بزرگای ٧,٨ با بیش از پنج هزار کشته (آمار پایان روز چهارم بعد از زلزله) و تخریب وسیع، موجب خسارت و تلفات زیادی در نپال و تلفات و خساراتی هم از چین (تبت)، هند، بنگلادش و بوتان نیز گزارش شد. بزرگای ٧.٨ و ژرفای کم زلزله‌ای که البته کانون آن در ناحیه کوهستانی قرار داشت، موجب صدماتی شد که درس‌های اولیه آن را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

١- زلزله نپال در پهنه گسله راندگی اصلی مرزی MBT رخ داده است. ٨١ سال قبل در همین پهنه، زلزله‌ای با بزرگای ٨,٢، ١٠هزارو ٦٠٠ کشته گرفت. زلزله اخیر روز شنبه در نپال در تعطیلی آخر هفته و در ساعت ١١:٥٦ صبح رخ داد. همین موضوع موجب شد تلفات انسانی محدود شود. به‌نوعی می‌توان گفت این شانس ساکنان نپال در لحظه رخداد زلزله بود که زلزله در این ساعت که مردم خواب نبودند و بسیاری در فضای آزاد حضور داشتند و مدارس هم تعطیل بود، رخ داد وگرنه تلفات انسانی بسیار بیش از آن بود که رخ داد.

٢- نپال از نظر اقتصادی کشور فقیری است؛ کشوری عمدتا کوهستانی و در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه هیمالایا با حدود ٢٧,٥ میلیون جمعیت. جایگاه این کشور در شاخص توسعه انسانی ملل‌متحد، رتبه ١٤٥ در سال ٢٠١٤ و تولید ناخالص داخلی آن حدود ٢٠ میلیارد دلار است. چنین کشوری زیرساخت‌های بسیار کهنه و عمدتا سنتی‌ دارد و بسیاری از بافت‌های شهری آن حالتی روستایی دارند. مجموعه‌ای از روستاهای توسعه‌یافته و به‌هم‌پیوسته هستند که بافت شهری کاتماندو و سایر شهرهای اصلی نپال را شکل داده‌اند. کاتماندو حدود یک و نیم میلیون جمعیت دارد و حدود سه میلیون نفر در دره کاتماندو زندگی می‌کنند. بیشتر اقتصاد این کشور بر گردشگری و ورزش‌های کوهستانی و جذابیت وجود قله اورست تکیه دارد. فصلی که زلزله در آن رخ داده نیز فصل بهار و ماه اردیبهشت اوج جذابیت گردشگری نپال است و به‌همین‌دلیل حدود ٣٠٠ هزار گردشگر خارجی در هنگام زلزله در این کشور حاضر بودند. از این نظر باید گفت این بدشانسی بزرگی از نظر زمان رخداد زلزله برای مردم و دولت نپال بود.

٣- سقوط بهمن در مسیر صعود به قله اورست موجب مرگ حداقل ١٨ نفر از کوه‌نوردان شده است. از سوی دیگر بیم آن می‌رود روستاها و مناطق دورافتاده‌ای در دامنه‌های هیمالایا وجود داشته باشند که دسترسی سریع به آنها هنوز ممکن نبوده باشد و همچنان در روزهای بعد، اخباری از افزایش میزان تلفات و خسارت برسد.

٤- کشور نپال کشوری با آثار و بناهای تاریخی فراوان و میراث باارزش فرهنگی است. از هشت محل تاریخی مهم، بر اساس گزارش‌های دریافتی تا پایان روز سوم هفت محل در زلزله آسیب دیده‌اند و تنها بنای موجود زادگاه بودا است که ظاهرا آسیب جدی ندیده است. از معروف‌ترین بناهای تاریخی فروریخته برج (مناره) معروف ١٨٣ساله «داراهارا»در کاتماندو است.

٥- نپال نمادی از وضعیت آسیب‌پذیری کشورهای توسعه‌نیافته و درحال‌توسعه در مقابل سوانح طبیعی به‌ویژه زمین‌لرزه است. به یادآوریم کشوری در وضعیت مشابه نپال از نظر اقتصادی (هائیتی) در ١٢ ژانویه ٢٠١٠ در زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ٧,٠ که در ساعت ١٦:٥٣ در فاصله ٢٠ کیلومتری پایتخت (پورت او پرنس با جمعیت حدود دو میلیون نفر) رخ داد، موجب بیش از ٣٠٠ هزار کشته شد. تصور کنیم اگر چنین زمین‌لرزه‌ای در نزدیکی یکی از شهرهای با جمعیت بیش از یک‌میلیون نفر در ایران رخ دهد، چه شرایطی از نظر تاب‌آوری و ریسک زلزله در ایران رخ خواهد داد؟

در ابتدای سال ١٣٩٤ برآورد می‌شود ٩ مرکز استان ایران پرجمعیت‌ترین شهرهای با جمعیت بیش از یک‌میلیون نفر را شکل می‌دهند (به ترتیب تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، اهواز، قم و کرمانشاه) که در این فهرست، تنها شهر اصفهان در معرض خطر نسبی بالای زمین‌لرزه قرار ندارد. جمعیت متمرکز در هشت شهر اول که در معرض خطر نسبی بالای زلزله در ایران هستند، حدود ٢١میلیون نفر (حدود ٢٦ درصد جمعیت ایران) است. از سوی دیگر، بیش از ٧٠ درصد از امکانات اقتصادی، آموزشی و صنعتی ایران در پیرامون همین شهرها متمرکز شده‌اند. بنابراین با توجه به آنچه در ایران از نظر تمرکز جمعیت و امکانات دیده می‌شود و آسیب‌پذیری‌ای که در زمین‌لرزه‌ای مانند زمین‌لرزه بم مشاهده شد. زلزله پنجم دی‌ ٨٢ با بزرگای ٦.٥ در نزدیکی شهر بم در ساعت ٥:٢٦ دقیقه بامداد رخ داد و حدود یک‌سوم جمعیت حدود ٩٠ هزار نفری که در آن هنگام ساکن بم بودند، کشته و در حدود ٤٥ هزار نفر نیز به همین دلیل به درجات مختلف مجروح شدند. حدود ٨٣ درصد از جمعیت شهر کشته و مجروح شدند. این یادآوری و درس اولیه زمین‌لرزه پنجم اردیبهشت نپال با نظر به آسیب‌پذیری کشورمان باید به عنوان یک اولویت فوری برای ما تلقی شود و موردتوجه قرار گیرد.