نخستین عامل مرگ زودرس 30 تا 70 ساله ها در ایران چیست ؟ برخی ممکن است فشار خون یا سیگار و یا مشکلات قلبی عروقی را نخستین عامل این مرگ بدانند اما کارشناسان موضوع دیگری را نخستین عامل مرگ یاد شده می دانند و آن چیزی نیست جز « تغذیه نامناسب. »
و اما مرگ زودرس در چه سنینی رخ می دهد؟ کارشناسان در این خصوص سنین 30 تا 70 سال را عنوان می کنند و تغذیه مقام نخست گرفتن جان هموطنان این رده سنی را به خود اختصاص داده است.
تغذیه مناسب، خود، موضوعی بس پیچیده است که عوامل مختلفی از جمله سطح سواد ، مسایل اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی و بین المللی بر آن تاثیر گذار است. ضمن اینکه نوع ماده غذایی که به دست مردم می رسد و میزان آلودگی، موارد دیگری از تاثیرگذاری را شامل می شوند.
وقتی طبق آمار رسمی اعلامی وزارت رفاه 13میلیون تن زیر خط فقر باشند نباید انتظار داشت که امنیت غذایی امتیاز خوبی داشته باشد چرا که فقر بر دسترسی تاثیر دارد و این فقط نمونه ای از دشواری کار در زمینه بهبود امنیت غذایی است.
حال که تغذیه نامناسب نخستین عامل خطر برای مرگ زودرس ایرانی ها به شمار می آید، وضعیت غذایی مردم چگونه است؟ آیا ایران امنیت غذایی دارد؟ به عبارت دیگر ایران، از نظر امنیت غذایی جزو کدام کشورها قرار دارد؟
بر اساس تعریف سازمان ملل امنیت غذایی به دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی افراد در تمام اوقات به غذای کافی، ایمن و مغذی به منظور یک زندگی سالم و فعال ، امنیت غذایی گفته می شود.
** ایران منطقه پرخطر از نظر امنیت غذایی است
قبل از هر چیز باید اذعان داشت که سازمان ملل متحد در سال 2008 نقشه جهانی امنیت غذایی را منتشر و کشورها را در طیف بسیار پرخطر، پر خطر، با خطر متوسط و کم خطر تقسیم بندی کرد که متاسفانه ایران در این تقسیم بندی در رده مناطق پر خطر از نظر امنیت غذایی به شمار می آید.
این به این معنا است که تمام هموطنان، دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی در تمام اوقات به غذای کافی ، ایمن و مغذی برای داشتن یک زندگی سالم و فعال ندارند. یعنی اینکه برخی مناطق در کشورمان از وضعیت بسیار ناامن غذایی برخوردار هستند.
براساس نتایج مطالعه سمپات (سامانه ملی پایش امنیت غذا و تغذیه ایران) هفت استان کشور ازنظر امنیت غذا و تغذیه در وضعیت ناامن تا بسیار ناامن قرار دارند.
دکتر «بهزاد دماری » مدیر گروه تحقیقاتی مولفه های اجتماعی سلامت مرکز ملی تحقیقات سلامت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این باره اظهار داشت : براساس مطالعه ای که وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در سال 91 انجام داده است، استان های هرمزگان، کهکیلویه و بویراحمد و نیز سیستان و بلوچستان در طیف «بسیار ناامن غذایی» قرار دارند.
وی ادامه داد : شرایط امنیت غذایی استان های خوزستان ، کرمان ، ایلام و بوشهر نیز در طیف «ناامن غذایی» قرار دارد.
**وضع کدام استان ها خوب است؟
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال ، استان های قم ، اصفهان ، سمنان ، تهران و یزد را از استان هایی برشمرد که از نظر امنیت غذایی ، بهترین وضعیت را دارند.
وی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه اعلام وضعیت بسیار ناامن تا امن غذایی استان های کشور بر اساس چه شاخص هایی به دست آمده است؟ از سه دسته شاخص نام برد. این شاخص ها شامل اندازه گیری دسترسی به غذای کافی ، توان اقتصادی در تامین غذا و تامین سلامت غذا به دست آمده است.
این پژوهشگر پزشکی - اجتماعی اظهار داشت : در خصوص شاخص اندازه گیری دسترسی به غذای کافی، معیارهایی از جمله نسبت اراضی، میانگین ارتقا بارش ها، تولید گوشت، میزان تولید محصولات غذایی و صنعتی لحاظ شده است. ضمن اینکه نسبت جمعیت شاغل به کل افراد فعال، نرخ باسوادی، هزینه خوراک و دخانیات سالانه خانوار، قیمت گوشت و ضریب محرومیت استان جز معیارهای شاخص توان اقتصادی به شمار می آید.
مجری تدوین سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور در رابطه با تامین سلامت غذا نیز به معیارهایی از جمله دسترسی به آب آشامیدنی سالم، درصد تولد نوزادان کمتر از دو هزار و 500 گرم اشاره کرد.
**چه کنیم تا امنیت غذایی ما بهبود یابد؟
دکتر دماری در رابطه با این سوال به سه راهکار براساس سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور اشاره کرد و گفت : ایران برای اینکه وضعیت امنیت غذایی را بهبود دهد باید برای تامین پایدار غذا، بهبود ایمنی غذا و بهبود تغذیه مردم برنامه ریزی کند.
وی ادامه داد : برای تامین پایدار غذا باید محصولات سالم غذایی را تامین ، فرمول بندی سالم محصولات غذایی را بازنگری و رعایت و نیز به غنی سازی مواد غذایی در رابطه با کمبود ریز مغذی ها نیز توجه کنیم. همچنین مدیریت اقلیم و تغییرات آب و هوایی و نیز واردات محصولاتی که آب زیادی مصرف می کنند (به جای کشت آنها در کشور ) از دیگر نکات قابل توجه در این امر به شمار می آید.
مدیر گروه تحقیقاتی مولفه های اجتماعی سلامت موسسه ملی تحقیقات سلامت ، پیش از آنکه به بهبود ایمنی غذا بپردازد آن را تعریف کرد و اظهار داشت : به حفظ و نگاهداری غذا از هر گونه آلودگی ، ایمنی غذا گفته می شود.
دماری ادامه داد: برچسب گذاری بر روی محصولات غذایی، درجه بندی مراکز تولید و عرضه خوراکی ها و آشامیدنی ها و نیز کاهش عوامل خطر زا در مواد غذایی از مواردی است که بهبود و ایمنی غذا را تامین می کنند.
وی در رابطه با بهبود تغذیه نیز به موضوعاتی تاکید کرد که سرمایه گذاری کشور در امر تغذیه مادر باردار و کودکان تا 6 سال نخست زندگیشان و نیز اجرای برنامه های حمایتی از فقرا از جمله این موارد است که در دو دهه گذشته اجرایی شده و در این مورد ایران نمره ممتازی در دنیا دارد.
**برای برنامه ریزی در امنیت غذایی چه اقدامات پژوهشی انجام شده است ؟
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال گفت : از سال 1390 ، اقدامی پژوهشی انجام شد و آن تحلیل وضعیت و تدوین سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور بود که برای تدوین این سند ، نشست های هدفمندی با تمام ذیفنعان در رابطه با امنیت غذایی برگزار شد.
وی ادامه داد : در رابطه با تهیه سند یاد شده ، دستگاه هایی همچون وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ، وزارت صنعت ، معدن و تجارت ، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان ملی استاندارد مشارکت داشتند.
نامبرده افزود، مطالعه آگاهی ، نگرش و عملکرد خانوارهای شهری و روستایی در سال 1391 انجام شده و سبد غذایی مطلوب را از دیگر پژوهش های مربوط به امنیت غذایی عنوان کرد.
دکتر دماری در عین حال در خصوص سبد غذایی اظهار داشت: البته مطالعه سبد غذایی مردم در سال 76 برای بار اول انجام شد و در سال های 83 و 91 نیز به ترتیب برای بار دوم و سوم تکرار شد.
مجری سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور در خصوص این سند توضیح داد: در این سند وضعیت امنیت غذایی کشور تحلیل و اسناد بالادستی و تمام پژوهش های مرتبط داخلی و خارجی هم مرور شده است.
دماری گفت : براساس این سند قرار است تا سال 1399 براساس تقسیم کاری بین دست کم 6 دستگاه به اهدافی از جمله برچسب گذاری محصولات غذایی و کنترل موادی همچون قند و نمک فرآورده های آشامیدنی و غذایی برسیم. همچنین ارتقا سواد تغذیه مردم ، حداقل تا 20 درصد نسبت به سال پایه و حداقل کاهش 30 درصدی عوامل خطر ساز از جمله این اهداف است که باید تا سال 99 به آنها باید دست یابیم .
** سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور، الان در چه مرحله ای است؟
دماری در رابطه با این سوال اظهار تاسف کرد و اینکه به رغم اینکه سند یاد شده در سال انتهای سال 1391 تنظیم شده است و به کلیه دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ شده است اما هنوز در دستور کار شورایعالی سلامت و امنیت غذایی کشور که به ریاست رئیس جمهور تشکیل می شود قرار نگرفته است.
وی ادامه داد: البته سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در یک اقدام موثر با حضور مسئولان استان های ناامن غذایی جلسه تشکیل داده و وزارت بهداشت نیز دستورالعملی را ابلاغ کرده است اما موضوع امنیت غذایی به قدری کار بین بخشی نیاز دارد که با یک یا دو اقدام نمی توان انتظار داشت اتفاق مهمی بیافتد.
وی اضافه کرد: این پیام مهم است چرا که تجربه جهانی نشان داده است که مداخلات اجتماعی به صورت یک پازل با یکدیگر هم افزایی دارد و چنانکه موضوع به طور جامع و تیمی دیده نشود و هر دستگاهی نسبت به تکالیف عملیاتی خود پاسخگو نباشد، شاخص هایی در این سطح (شاخص امنیت غذایی ) تکان نخواهد خورد .
دماری در عین حال گفت: خوشبختانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در کشور ما فرصتی را برای این هماهنگی فراهم می کند به شرطی که سند یاد شده با همه اجزای آن تصویب شود . در این سند تکالیف دستگاه های دولتی ، انتظارات از مردم و تکالیف صنایع غذایی و بخش خصوصی مشخص شده است و در قالب یک تفاهم نامه ملی آماده امضا است.
وی افزود: سند یاد شده در آخرین جلسه شورای عالی در دستورکار قرار نگرفته است و فقط به یکی یا دو بند از آن اکتفا شده است ، این سند همنام با بخشی از عنوان شورای عالی سلامت و امنیت غذایی است و اساسا مهمترین دلیل برای تشکیل این شورا در برنامه چهارم توسعه اقتصادی اجتماعی بوده است که قبلا در دهه 70 به عنوان شورای عالی غذا فعالیت می کرده است .
وی اظهار داشت : هنوز تفاهم نامه اجرایی دستگاه های ذیربط برای دستیابی به اهداف سند امضا هم نشده است . این دستگاه ها شامل وزارت بهداشت ، درمان وآموزش پزشکی ، وزارت صنعت ، معدن و تجارت ، وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ، جهاد کشاورزی ، اتاق بازرگانی ، شورای عالی استان ها و صدا و سیما است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت : باید منتظر ماند که چه زمانی جلسه شورایعالی سلامت و امنیت غذایی به ریاست رییس جمهور تشکیل می شود و این موضوع مهم در دستور کار قرار می گیرد.