بیماری «ابولا» از شایعه تا واقعیت

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پایداری ملی، دکتر محمد مهدی گویا گفت: شايعاتي با عنوان «فوت ۵ نفر در اثر بيماري ابولا در تبريز» در روزهاي گذشته رسانه هاي رسمي و غير رسمي كشور را تا اندازه اي تحت تاثير خود قرار داد و علاوه بر سودي كه نصيب برخي شايعه پراكنان نمود، سئوالات نگران كننده متعددي را نيز در ذهن آحاد مردم ايجاد نمود كه لازم است پاسخ داده شود.

بدون شك بهترين پاسخ ها در اين شرايط صريح ترين، صادقانه ترين و شفاف ترين پاسخ ها هستند. واقعيت اين است كه با سرد شدن هوا در طي دو ماه گذشته، همانند ساير شهرها و استان هاي كشور در فصل سرد سال، در تبريز موارد بيماري آنفلوانزا كه يك بيماري فصلي است به تدريج افزايش يافت (اتفاقي كه همه ساله و در همه كشورها رخ مي دهد و معمولا با گرم شدن هوا تعداد بيماران نيز كاسته شده و همه گيري فصلي پايان مي پذيرد).

همه مي دانند، ويروس ابولا تنها در برخي خفاش ها و ميمون هاي بزرگ حيات وحش در مناطق مشخصي از آفريقا وجود دارد و فقط افرادي به اين بيماري مبتلا مي شوند كه با حيوان الوده يا بيمار مبتلا به ابولا و خون و ترشحات بدنش تماس نزديك داشته باشند، و براي اينكه پزشكي به وجود اين بيماري در بيمار خود شك نمايد و خانواده او را نگران نمايد بايد سابقه سفر به آفريقا را از او و اطرافيانش جويا شود. هيچكدام از بيماران تبريز سابقه سفر به كشورهاي گرفتار ابولا در غرب آفريقا را نداشتند.

از طرفي هرچند بيماري ابولا يك بيماري تنفسي نيست اما اشتباه يك دانشجوي پزشكي در هنگام پرونده نويسي، رعايت نكردن دستورالعمل هاي كشوري، باعث شد كه با برچسب نادرست زدن "بيماري ابولا" به يك بيمار تنفسي شديد ناشي از ويروس آنفلوانزا، اولين هسته هاي شايعه شكل گرفت. به تدريج با انتشار اين شايعه در رسانه هاي رسمي و غير رسمي، همانند گلوله برفي كه در سرازيري قرار گرفته است و به سرعت بزرگ و بزرگتر مي گردد، اين شايعه براي بسياري از افراد به يك باور قلبي تبديل گرديد و سيستم بهداشتي كشور را به پنهان كاري متهم نمودند.

متاسفانه برخي رسانه هاي رسمي نيز بدون اينكه از مرجع قانوني و رسمي بيماري هاي واگير كشور، يعني مركز مديريت بيماري هاي واگير استعلام نمايند اقدام به انتشار اين خبر نمودند. هرچند اولين پزشكي كه برچسب ناصحيح ابولا را براي بيماري مبتلا به آنفلوانزاي شديد مطرح نموده بود، متوجه اشتباه خود گرديد اما ديگر شايعه ساخته و منتشر شده بود. بر همگان مسلم است كه موضوع بهداشت و سلامت و علي الخصوص بيماري هاي عفوني واگير كه مي توانند باعث همه گيري هاي گسترده شوند موضوعي نيستند كه بشود آنهارا بازيچه مقاصد سياسي و اقتصادي گروهي اندك قرار داد و رابطه بين مسئولين بهداشتي هر كشور با آحاد مردم بايد همواره در قالب صداقت بيان، اعتماد و گفتگوي شفاف باقي بماند، چراكه همكاري دو سويه مردم و مسئولين بهداشتي منطقه اي و ملي براي پيش بردن برنامه هاي سلامت يك امر تسهيل كننده است (برنامه قابل افتخار ريشه كني فلج اطفال در كشور جمهوري اسلامي ايران از جمله مصاديق اين موضوع مي باشد).

بيماري ابولا اساسا يك بيماري تنفسي نيست و اشتباه گرفتن آن با موارد شديد بيماري ويروسي آنفلوانزا از نظر كلينيكي بسيار بعيد به نظر مي رسد، اما اين اتفاق رخ داد! همچنانكه در طي دوسال گذشته نيز اشتباهات كلينيكي مشابهي در بسياري از كشورهاي جهان بوقوع پيوست. شايعه ها هميشه به همين راحتي ساخته مي شوند اما واقعيت آن است كه كارشناسان و متخصصاني كه با موضوع طغيان بيماري هاي واگير در جهان و تاريخچه پر فراز و نشيب اين بيماري ها آشنايي دارند به خوبي مي دانند كه جزء لاينفك و حاشيه هميشگي اينگونه طغيان ها، همانا ساخته شدن و انتشار شايعات متعدد مي باشد.

تجربيات مشابه در ساير نقاط جهان بخوبي نشان داده است كه در جريان طغيان هاي بيماري هاي عفوني، همواره برخي رسانه هاي غيررسمي و كم مخاطب با انگيزه جلب توجه بيشتر مخاطبان و كسب سود بيشتر از طريق ايجاد شايعه و ترس و دل نگراني عمومي، دست به ساخت شايعه و يا تحريف آمار و سخنان مسئولين بهداشتي مي زنند. پيدايش شايعه ها در همه گيري ها در همه جاي دنيا امري اجتناب ناپذير است اما نكته قابل تامل اينجاست كه زماني كه شايعه ها از زبان رسانه هاي قابل اعتماد مردم و بدون استعلام از مرجع قانوني اطلاعات بيماري هاي واگير كشور (مركز مديريت بيماري هاي واگير در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي) منتشر شوند، كم كم يك امر غير واقعي به شكل يك باور واقعي به عموم مردم تلقين مي گردد.

نهايتاً با بررسي سريع ميداني و ارزيابي واقعي بودن يا نبودن خبر توسط كارشناسان فني و مسئولين بهداشتي كشور و پس از اثبات شايعه بودن آن، خبر توسط مسئولين بهداشتي تكذيب مي شود، اما گاهي اين شايعه سازي ها علاوه بر خدشه وارد كردن به رابطه صادقانه مسئولين بهداشت و آحاد جامعه، مي توانند باعث بروز رفتارهاي غيربهداشتي و گسترش بيشتر بيماري هاي معمول جامعه گردد.

مصداق نزديك و ملموس اين سهل انگاري در اشاعه خبرهاي كذب بهداشتي را مي توان در آفريقا و در جريان همين بيماري ابولا پيدا كرد. به تاييد كارشناسان و دانشمندان مطرح بهداشتي جهان، يكي از دلايلي كه اين بيماري در كشورهاي غرب آفريقا ريشه دوانيد و شعله ور شد وجود خرافات و شايعه هاي مختلف بود كه باعث شد همكاري مردم با نظام سلامت شان به حداقل ممكن برسد و رفتارهاي غيربهداشتي در نوع درمان بيماران و دفن اجساد عفوني ترويج يابند.

در حقيقت شايعه نه تنها براي آتش همه گيري ها مانند بنزين عمل مي نمايد و آنرا شعله ور تر مي كند بلكه مانع خدمت رساني تيم هاي بهداشتي درماني به مناطق آسيب ديده مي شود. برخي افراد ممكن است گمان كنند كه وجود شايعه و ايجاد نگراني مي تواند باعث هوشيار سازي و ايجاد حركت در مسئولين بهداشتي كشورها براي پاسخ هر چه سريعتر به آسيب ديدگان شود، درحاليكه ضمن احترام به رسالت خبررساني سريع بايد اذعان نمود كه در مورد بيماري هاي واگير و سلامت مردم حقيقت چيز ديگري است.

تجربه تلخ و خسارات سنگين ابولا در غرب آفريقا پاسخ اين سئوال را به روشني بيان مي دارد. سونامي شايعات و ابهامات متعدد بي پاسخ در نهايت مانند بنزيني شعله هاي آتش اين طغيان خانمان برانداز را سركش تر و سوزان تر نمود تا جاييكه مردم نه تنها به سيستم پزشكي و خادمان بهداشتي درماني خود بدبين و بي اعتماد شدند بلكه بيماران خود را به جاي انتقال به بيمارستان در خانه نگه مي داشتند و كم كم خيابان ها پر شد از جسد هاي رها شده و حتي بدتر از آن زماني بود كه حملات مسلحانه به بيمارستان ها و عمليات رها سازي بيماران انجام پذيرفت.

هرچند ابولا از راه مصرف ميوه و غذا منتقل نمي شود اما بسياري از افراد و سايت هاي شايعه ساز آمرانه و يا ناآگاهانه گاهي عنوان مي كنند كه ميوه يا آب و غذاي آلوده علت انتقال بيماري است. براي روبرو شدن با ابولا به عنوان بيماري اي كه ترس و شايعه اش جلوتر خودش به شهرهاي كشور مي رسد و شعله هاي شايعات و اخبار نادرست پيش از خود بيماري خسارت به بار مي آورد بايد هماهنگي نزديك و صميمانه اي بين رسانه ها و مسئولين بهداشتي كشورها حاكم باشد.

مرجع رسمي و پاسخگو به ابهامات و سئوالات مرتبط با بيماري هاي واگير در كشور ما "مركز مديريت بيماري هاي واگير" در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي مي باشد. مركز مديريت بيماري هاي واگير تجربيات درخشاني در كنترل همه گيري ها با حفظ آرامش در سال هاي گذشته دارد و طغيان هاي مهمي مانند وبا، تب كريمه كنگو، اسهال هاي خوني و... را مديريت نموده است و با اطلاع رساني صحيح برنامه هاي بزرگي را مانند واكسيناسيون سرخك و فلج اطفال (و بسياري برنامه هاي ملي ديگر از اين قبيل) را با همكاري رسانه ها و همياري مردم و بسيج آحاد مردم به سرانجام رسانده است.

در پایان این مطلب انتظار مي رود كه در مواقعي كه اخبار داغ و مخاطب پسند اما نگران كننده اي به دست خبرنگاران مي رسد اولين اقدامشان تماس با روابط عمومي وزارت بهداشت و كسب اطلاع دقيق از مركز مديريت بيماري هاي واگير باشد و مطمئن باشند كه همكاران ما در اين مركز با صبر و حوصله پاسخگوي ابهامات ايجاد شده به خبرنگاران محترم هستند.