مشکل پراکنده‌گویی در مفهوم اقتصاد مقاومتی/ عینک تعصب را برای ریشه‌یابی ناکامی‌‌های گذشته برداریم

 در ابتدای جلسه، دانش جعفری با بیان اینکه هر اقتصادی اهدافی دارد و مهمترین هدف اقتصاد ایران این است که اقتصاد در مسیری همواره قرار گیرد، اظهارداشت: هر چقدر در حوزه اقتصاد تدابیری اتخاذ کند که تولید بالا برود، این جزو هدف قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه ممکن است اهداف دیگری مانند عدالت یا کنترل نرخ تورم در سطوح پایین جزو اهداف اقتصادی باشد، گفت: از سال 70 تاکنون به طور متوسط اقتصاد ایران حدود 4.6 تا 4.8 درصد داشته که در بین کشورهای جهان رشدی متوسط است، اما در همین دوره سال‌هایی رشد اقتصادی به 10 درصد رسیده و سالی هم بوده که رشد منفی 6.8 درصد شده است.

این اقتصاددان افزود: این مساله نشان می‌دهد که رشد اقتصادی نوسان بسیار زیادی داشته و اقتصاد مقاومتی به دنبال آن است که این روند همواره شود و اقتصاد در مسیری قرار گیرد که رشد پایدار اقتصادی به‌وجود بیاید و راه‌هایی برای رفع ناهمواری‌های اقتصادی پیدا کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به دو ناهمواری اقتصاد ایران، تصریح کرد: در سالیان گذشته، سیاست‌های اقتصادی مناسب و نامناسبی به اجرا درآمده که باید با شناسایی آنها، سیاست‌های اقتصادی مناسب را تقویت و از اجرای سیاست‌های نامناسب جلوگیری شود. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود:‌ یکی از مشکلات در این بین شوک تحریم است؛ از ابتدای انقلاب این مساله وجود داشت اما از سال 91 تشدید شد و اقتصاد ایران با چالش مواجه کرد.

 وی ادامه داد:‌ در سال‌های گذشته که 65 درصد بودجه کشور به نفت متکی بود و درآمدهای ارزی بیشتر از طریق نفت تأمین می‌شد با اعمال تحریم‌ها میزان تولید به یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت و از طرفی دیگر در نقل و انتقال‌ها پول‌ها مشکل به وجود آمد؛ هم‌اکنون هم قیمت نفت به شدت کاهش یافته به طوری که در همین چند ماه گذشته نفت از بالای 72 دلار به 49 دلار کاهش یافته و همین امر درآمد دولت و صندوق توسعه ملی را در مجموع 23 هزار میلیارد تومان کاهش داده است.

دانش جعفری گفت: بنابراین اقتصاد ایران از ناحیه نوسانات قیمت نفت آسیب‌پذیر است و هدف اقتصاد مقاومتی این است که تکانه‌های نفتی اقتصاد ایران را با چالش مواجه نکند. وی با بیان اینکه همواره سیاست خام‌فروشی نفت جزو سیاست‌های اصلی اقتصاد ایران بوده است، گفت: چند سال پیش اندونزی در جلسه اوپک اعلام کرد که ما می‌خواهیم از جمع کشورهای صادرکننده نفت خارج شویم، نماینده اندونزی علت این کار را پرسیدند که وی گفت زمانی ما عضو اوپک شدیم که تولیدکننده و صادرکننده نفت خام بود اما در حال حاضر همه تولیدات نفت را به فرآورده تبدیل می‌کنیم و در واقع به تولید کالا تبدیل می‌شود بنابراین نیازی به حضور در اوپک نداریم. وی افزود: بنابراین با این کار اندونزی به ثبات رسید؛ بنابراین برای جلوگیری از بروز آسیب به اقتصاد ایران از محل نوسانات قیمت نفت باید سیاست خام‌فروشی مورد تجدیدنظر قرار گیرد.

 * مانع اقتصاد مقاومتی فساد در اقتصاد است/ شفاف‌سازی اقتصاد اولویت اصلی

در ادامه جلسه عباس شاکری اقتصاددان و رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی صحبت کرد. وی با بیان اینکه اقتصاد ایران موانع مختلفی دارد به نظر من مهم‌ترین مانع آن فساد است، اظهار داشت:‌ بحث فساد عمیق است و دستگاه‌های مختلف دولت، مجلس و قوه قضاییه در این زمینه مسئول هستند و باید یکسری اقدامات لازم را انجام دهند اما برای اینکه بخواهیم روند توزیع و تخصیص منابع مشخص شود و کسی را متهم نکنیم باید در حوزه نظام پولی و مالی شفافیت ایجاد شود. این اقتصاددان اضافه کرد: هم‌اکنون این شفافیت وجود ندارد  وبه عنوان مثال مشخص نیست که چه میزان از  تسهیلات استمهال شده و چه میزان در قالب تسهیلات مجدد بوده است. هم‌اکنون که مشتریان اول نظام بانکی سازندگان برج‌های تجاری هستند. وی با اشاره به گفت‌وگوی خود با یکی از مدیران سابق بانکی گفت: این فرد که جزو اولین کسانی بود که مدیریت بانک خصوصی را به وجود آورد در اتاق بازرگانی از او پرسیدم که نسبت بانک شما با تولید چیست. گفت وقتی باید به سپرده‌گذاران این میزان سود پرداخت کنیم چطور می‌توان در بخش تولید سرمایه‌گذاری کرد و به تولیدکنندگان تسهیلات داد. او می‌گفت بخشی از تسهیلات را برای خرید مسکن و در برهه‌ای برای قطعه‌سازان داده‌اند اما غالب تسهیلات خارج از بخش تولید پرداخت شده است. رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بحث بعدی مالیات است؛ در مجلس برخی مطرح می‌کنند که باید سهم نفت در بودجه را حذف کنیم بنابراین باید به جای درآمد نفت درآمد مالیاتی را افزایش دهیم که این مسئله هم تنها با افزایش مالیات‌ها محقق نمی‌شود.

شاکری با ذکر خاطره‌ای در این باره گفت: زمانی دکتر نمازی وزیر اسبق اقتصاد تعریف می‌کرد که به همراه مرحوم نوربخش به مشهد رفته بودیم و در جمع مسئولان آستان قدس بودیم در آنجا به ما اشاره کردند که شما چرا از امام رضا (ع) هم مالیات دریافت می‌کنید که پاسخ آنها را با استفاده از فرمایش امام دادم. وی افزود: آقای نمازی تعریف می‌کرد که روزی خدمت امام (ره) رسیده بودیم که ایشان گلایه کردند از اینکه چرا درست مالیات نمی‌گیرید و من در پاسخ گفتم مشکلات زیادی وجود دارد و از خیلی‌ها نمی‌توان مالیات گرفت که امام پاسخ دادند اگر دولت تشخیص دهد می‌تواند برای عبای من هم مالیات تعیین کند. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: دولت مابه‌ازای خدماتی که ارائه می‌دهد باید از مردم مالیات دریافت کند زیرا هرگونه خدمات زیرساختی که انجام می‌شود نفع آن به همه مردم می‌رسد و در واقع کسی که مالیات نمی‌دهد حق‌الناس کرده است. وی تأکید کرد: باید در این زمینه فکری کرد تا وقتی می‌گوییم اقتصاد از نفت مستقل شود زیرساخت‌های این کار وجود داشته باشد. مالیات به مسئله‌ای تبدیل شده که بسیار آزاردهنده است.

شاکری مساله بعدی را واردات عنوان کرد و گفت: از سال 79 که قانون برنامه سوم توسعه تصویب شد تقریباً واردات آزاد شد و اولین اثر آن از بین رفتن چای شمال در سال 81 و 82 بود و در سال‌های بعد هم که درآمد نفتی افزایش یافت در دولت‌های نهم و دهم واردات بازهم رشد کرد و امروز گفته می‌شود پرتقال خارجی بازار شمال را هم گرفته است. وی با بیان اینکه در هیچ کجای دنیا اینگونه عمل نمی‌شود، گفت: صنعت قطعه‌سازی از رده خارج شده و خودروسازان قطعات خود را از خارج وارد می‌کنند و همچنین واردات خودروی خارجی به سهولت انجام می‌شود.

این اقتصاددان با اشاره به لزوم ساماندهی مناسب بازار ارز اظهار داشت: خرید و فروش ارز باید تنها از طریق صرافی‌های مجاز و تحت نظارت بانک مرکزی انجام شود و بانک مرکزی باید به طور کامل با سیستم‌های الکترونیکی بر عملکرد آنها نظارت داشته باشد؛ این کار در تمام دنیا انجام می‌شود. اینکه عده‌ای بیرون از صرافی خرید و فروش ارز کنند هیچ معنای ندارد. وی با تأکید براینکه پولشویی یکی از موانع در اقتصاد ایران است، گفت: با شفافیت اطلاعات می‌توان با پولشویی مبارزه کرد. خرید و فروش ارز هیچ مشکلی ندارد اما هرکسی می‌خواهد این کار را انجام دهد با شناسنامه و ثبت و ضبط اطلاعات باید انجام دهد.

 در ادامه جلسه نوبت به فرشاد مومنی رسید. وی با بیان اینکه به عدد کسانی که درباره اقتصاد مقاومتی صحبت کرده‌انده، نظر و دیدگاه متفاوت راجع به مفهوم آن وجود دارد، اظهارداشت: تلخ ترین اظهار نظر این بود که یکی از مسئولان دولت، آزاد کردن واردات کالای لوکس را در راستای اقتصاد مقاومتی عنوان کرد. وی افزود: پراکندگی نظر درباره اقتصاد مقاومتی موجب شده هر فردی اقدامات را با اقتصاد مقاومتی مرتبط کند.

 این استاد دانشگاه با بیان وقتی به تجربه تاریخی برنامه‌ریزی توجه می‌کنیم، یکی از بزرگترین آسیب‌ها ریشه‌ در «همه چیز خواهی» است، گفت: به عنوان مثلا می‌گوییم توسعه را از دل همه چیز خواهی محقق شود که این نشدنی است.

مومنی تاکید کرد: اقتصاد مقاومتی نیاز به یک مفهوم غیر قابل تغییر دارد تا برداشت‌های شخصی به آن آسیب وارد نکند؛ روزنامه‌ها و رسانه‌ها را بررسی کنید، می‌بینید که از اصناف و متولیان بخش‌ها و مسئولان ارشد کشور همه در صحبت‌های خود یک اقتصاد مقاومتی به آن اضافه می‌کنند. وی با بیان اینکه رویکرد همه چیز خواهی منابع کشور را تلف می‌کند، تصریح کرد: اگر تکلیف اقتصاد مقاومتی معلوم نباشد، با این پراکندگی‌ها هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. این اقتصاددان با اشاره به مفهوم اقتصاد مفاومتی، گفت: موتور برنامه‌ریزی و ارتقاء خدمات سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی برای واکنش به موقع در برابر شرک‌ها است؛ برای اینکه قدرت از درون ایجاد شود یک سری برنامه‌های مشخص باید تعریف شود تا امکان تفاسیر شخصی نباشد.

 وی در ادامه به برخی شوک‌های اقتصادی که از سال 84 به بعد به اقتصاد کشور وارد شد اشاره کرد و افزود: با وجود مشکلاتی که اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها برای اقتصاد ایران به وجود آورد، یکی از مسئولان اقتصادی دولت یازدهم قبل از اجرای فاز دوم این قانون گفت می‌دانیم در شرایط رکود تورمی نباید قیمت‌های نسبی را دست کاری کرد اما به دو دلیل آلودگی هوا و کسری بودجه دولت ناگزیر به اجرای آن هستیم. وی تصریح کرد: این برای ما خیلی غم‌انگیز بود و شخصا ابراز تاسف کردم از سطح پایین بنیه کارشناسی دولت؛ وقتی با شوک 550 درصدی کاهش مصرف محقق نشده قطعا با افزایش 50 درصدی این اتفاق نخواهد افتاد.  

در ادامه این نشست، حسین صمصامی استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به ابیات مولانا در شعر پیل در خانه تاریک، اظهارداشت: روند اقتصاد ایران دقیقا تداعی کننده این ابیات است. وی ادامه داد: یک بار مسئولان به این نتیجه می‌رسند مشکل اقتصاد ایران انحصار و نبود رقابت است برای همین سیاست‌های اصل 44 مطرح و به قانون تبدیل می‌شود؛ اما نتیجه آن چه شد؟ آیا انحصار از بین رفت؟ آیا اقتصاد مردمی شد؟ این اقتصاددان تصریح کرد: گفتیم یکی از مشکلات اقتصاد ایران وابستگی به درآمدهای نقتی است؛ از سال بودجه 1327 تا 1394 دولت‌ها در ایران به دنبال کاهش اتکاء بودجه به نفت بودند. مذاکرات مجلس شورای ملی در سال 27 را بخوانید، یکی از ایرادات مطرح در هنگام بررسی بودجه همین سهم بالای نفت در بودجه و سهم 70 درصدی بودجه جاری در مقابل 30 درصدی عمرانی بود. وی افزود: امروز که لایحه بودجه سال 94 به تصویب می‌رسد، سهم بودجه جاری 73 درصد و عمرانی 27 درصد است و وابستگی به درآمدهای نفتی همچنان پا بر جاست. صمصامی با بیان اینکه آنچه که دولت فعلی برای عبور از شرایط موجود در پیش گرفته ادامه سیاست‌های دولت قبلی است، گفت: دولت یازدهم اصل کار خود را روی رفع تحریم‌ها قرار داده و همه کار را تعطیل کرده و منتظرند نتیجه مذاکرات چه می‌شود. وی اضافه کرد: بعد از مدتی گفتیم مشکل اقتصاد ایران یارانه است و مشکلات زیادی را در بخش تولید و صنعت و بهره‌وری و بی‌عدالتی به وجود آورده است. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه هدف اصلی اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها عدالت بود، گفت:‌این طرح‌هایی که اشاره می کنم همه پشتوانه تئوریک و نظری در اقتصاد دارد؛ اما نتیجه چه شد؟ توزیع ثروت در ایران به وخیم‌تر از دوره قبل از اجرای هدفمندی یارانه‌ها شد. دولت جدید هم که یارانه‌ها را به همین شکل نگه داشته چون نگران محبوبیت سیاسی خود است.

 این اقتصاددان تاکید کرد: به نظر بنده برای رهایی از این مسائل و مشکلات باید به آموزه‌های اسلامی برگردیم؛ به جای اینکه از زاویه اقتصاد اسلامی به مسائل نگاه کنیم، در دانشگاه و اجرا از اقتصاد متعارف صحبت کردیم.

 صمصامی تصریح کرد: ما نباید بگوییم دولت هشتم، نهم و دهم؛ مشکل همین دانشگاه‌ است چون همین افراد به دولت می‌روند. اگر 100 سال هم بگذرد و در همین چارچوب عمل کنیم، راه به جایی نخواهیم برد زیرا باید دانش اقتصاد که جزو علوم انسانی است را باید از زاویه آموزه‌های اسلام ارائه کنیم.

 دانش جعفری در جمع‌بندی بحث اظهارداشت: لازمه ریشه‌یابی ناکامی‌های گذشته برداشتن عینک تعصب است؛ با نگرش علمی مسائل را بررسی کنیم.

 دانش جعفری افزود: خیلی از حرف‌های خوب را می‌زنیم اما ابزار اجرای آن را تعریف نمی‌کنیم؛ اینکه در عرصه سیاست‌گذاری موفق بوده‌ایم یا نبوده‌ایم باید به دقت بررسی شود و فکر می‌کنم راه‌حل مسائل اقتصادی تنها اقتصاد نیست بلکه اقتصاد سیاسی است چرا که اگر اقتصاددان سیاست‌مدار را مجاب کند می‌تواند عقاید و روش کاری خود را مبنای عمل سیاست‌مدار قرار دهد و در غیر این صورت سیاست‌مدار راه خود را می‌رود.

فرشاد مومنی هم جمع‌بندی صحبت خود را در چند نکته خلاصه کرد و گفت: باید یک برنامه ارتقاء بنیه کارشناسی دولت و مجلس تدوین و اجرا شود. وی تصریح کرد: در اقتصاد مطرح است که بدترین شرایط اقتصادی زمانی است که مولد‌ها مقهور غیرمولدها شوند و بدتر از آن این است که در بین غیرمولدها تجّار پول فعالیت بازیگر اصلی باشند؛ این شرایط هم‌اکنون برای اقتصاد ایران وجود دارد. این کارشناس اقتصادی گفت: باید اقتصاد را بر مبنای تولید مولد قرار دهیم و بعد یک اجماع ملی نسبت به حذف سلطه ربا و اقتصاد ربوی ایجاد کنیم؛ با این دو کار می‌توانیم قدیم رو به جلو برداریم.