پس از عبدالله‌ چه سرنوشتی در انتظار عربستان خواهد بود؟

با وخیم شدن شرایط سلامت ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی، طی روزهای اخیر بار دیگر بحث درباره آینده عربستان و بحث جانشینی در این کشور بالا گرفته است. این بحث به ویژه از آن جهت این بار اهمیت بیشتری یافته که به نظر می‌رسد وضعیت جسمانی ملک عبدالله واقعاً وخیم‌تر از دفعات گذشته است. سایت تحلیلی «المانیتور» در مطلبی به بررسی اوضاع جاری در عربستان سعودی پرداخته و می‌نویسد، با بستری شدن ملک عبدالله طی روزهای اخیر، این احتمال که عربستان در سال ۲۰۱۵ شاه جدیدی داشته باشد، قوت گرفته است. با این حال، مسائل مربوط به جانشینی وی همچنان به طور جدی مطرح هستند.
 
عبدالله ۹۱ ساله است و تاکنون چندین عمل جراحی روی کمرش انجام شده است. دولت سعودی نخست اعلام کرد، وی برای انجام چند آزمایش به بیمارستان ملک عبدالعزیز رفته، ولی ‌بعد‌تر اعلام شد که وی مشکل ذات‌الریه داشته و با ‌لوله نفس می‌کشد. عبدالله سالیان سال به شدت سیگار می‌کشید و گفته می‌شود ‌به سرطان ریه نیز مبتلاست.

شاهزاده سلمان، ولیعهد سعودی که متولد ۳۱ دسامبر ۱۹۳۵ است و‌ همزمان سمت وزارت دفاع این کشور را نیز بر عهده دارد، چندین ماه است ‌ریاست جلسات کابینه را بر عهده دارد و از وقتی که در سال ۲۰۱۲ به ولیعهدی انتخاب شد، تقریباً در همه سفرهای خارجی، او به جای ملک عبدالله حضور پیدا کرده است. در این راستا، وی طی این مدت به کشورهای چین، ژاپن، هند، پاکستان، مالدیو و فرانسه سفر کرده است.

سلمان پیش از ولیعهدی، ۴۸ سال فرماندار ریاض بود. زمانی که وی در سال ۱۹۶۳ به فرمانداری این شهر رسید، ریاض مجموعاً ۲۰۰ هزار سکنه داشت؛ اما اکنون تعداد ساکنین آن به بیش از هفت میلیون نفر رسیده است. موقعیت وی برای پادشاهی به ویژه از آنجا مناسب‌تر از دیگر گزینه‌هاست که وی در دوره فرمانداری خود به عملکرد خوب و عدم فساد شناخته می‌شد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه اکثر شاهزادگان سعودی در ریاض زندگی می‌کنند، وی در این سال‌ها به نوعی «داروغه» خانواده نیز بوده و هر گونه حرکت مخالف را به سرعت و‌پنهانی و غیرعلنی سرکوب کرده است.

علاوه بر این، سلمان در دهه ۱۹۸۰ و در جریان اشغال نظامی افغانستان توسط شوروی، بر جمع‌آوری کمک‌های مالی برای مجاهدین افغان نظارت می‌کرد و در این راستا، همکاری نزدیکی با دستگاه وهابیت عربستان دارد. در سال‌های نخست جنگ افغانستان و پیش از آنکه آمریکا و عربستان حمایت پنهانی خود از گروه‌های ضد شوروی را تثبیت کنند، منابع مالی مذکور نقشی حیاتی در عرصه نبرد داشت، به گونه‌ای که در یک مقطع، سلمان ماهانه ۲۵ میلیون دلار برای مجاهدین کمک ارسال می‌کرد.

شناخته شده‌ترین فرزندان سلمان، یکی شاهزاده سلطان است که در سال ۱۹۸۵ با فضاپیمای دیسکاوری آمریکا به دور کره زمین گشته تا لقب نخستین فضانورد مسلمان را به خود اختصاص دهد و دیگری، شاهزاده فیصل، فرماندار مدینه است. یکی دیگر از پسران وی به نام شاهزاده خالد نیز خلبان و عضو نیروی هوایی سلطنتی سعودی است که در عملیات‌ اخیر نیروهای ائتلاف در سوریه شرکت داشته است. خانواده سلمان بیشتر رسانه‌های عربستان را تحت کنترل خود دارند.

البته خود سلمان نیز با مشکلات جسمانی دست به گریبان بوده و یک بار نیز دچار حمله قلبی شده است. در فوریه ۲۰۱۳، شاهزاده مقرن‌ جانشین ولیعهد معرفی شد تا موضوع تداوم در جانشینی با چالش مواجه نشود. مقرن که متولد پانزده سپتامبر ۱۹۴۵ است، در کالج سلطنتی نیروی هوایی در انگلیس تحصیل کرده و سپس به عنوان خلبان در نیروی هوایی سعودی خدمت کرد. پس از آن، وی به سمت استانداری مدینه و سپس ریاست سازمان اطلاعات سعودی منصوب شد. وی ارتباط بسیار نزدیکی با ملک عبدالله دارد.

هر سه این افراد (عبدالله، سلمان و مقرن)، فرزندان ملک عبدالعزیز، بنیانگذار خاندان سعودی هستند که مجموعاً ۴۴ پسر داشت. فرزندان عبدالعزیز، اکنون اعضای «شورای بیعت» را تشکیل می‌دهند که عبدالله در سال ۲۰۰۷ آن را برای تسهیل روند انتخاب جانشین تأسیس کرد. اما در عمل، این شورا تنها وظیفه تأیید تصمیمات پادشاه را بر عهده دارد.

باور عمومی ‌این است که مقرن آخرین فرد کارآمد در میان پسران عبدالعزیز است؛ بنابراین، هر زمان که سلمان پادشاه شده و مقرن به ولیعهدی برسد، آل سعود با چالش بی‌سابقه‌ای برای انتخاب نفرات بعدی از میان نوه‌های عبدالعزیز مواجه خواهد شد. این امر، آل سعود را با نوعی بحران مشروعیت مواجه می‌سازد که تاکنون در تاریخ این خاندان سابقه نداشته است.

عبدالله از زمانی که وضع سلامت ملک فهد در سال ۱۹۹۵ رو به وخامت گذاشت، عملاً به حکمران سعودی تبدیل شد و یک دهه بعد، پس از مرگ فهد، به پادشاهی رسید. سعودی‌ها بر این باورند که عبدالله بیست سال ثبات عربستان را تضمین کرده و سلمان نیز همین مسیر را ادامه خواهد داد. با این حال، مشخص نیست که پس از وی و در آینده نیز این روند به همین صورت ادامه داشته باشد.