خلق نشاط اجتماعی….چگونه؟

واژه‌ی نشاط در لغت فارسی به معانی سرزندگی، زنده‌دلی، خوش‌دلی، سبکی و چالاکی یافتن برای اجرای امور، خوشی، شادمانی، خرمی، سرور، شادی، طرب، خرسندی و در مقابل کسل آمده است. در لغت‌نامه دهخدا، در ادامه‌ی لغت شادی چنین آمده است: «حالت مثبتی که در انسان به وجود می‌آید و در مقابل غم و اندوه قرار دارد.»

دهخدا در همین کتاب، شادی را به شادمانی، خوش‌حالی، مسرت، نشاط و طرب تعریف کرده است.پدیده‌ی شادی در روان‌شناسی، در حوزه‌ی «انگیزش و هیجان» بررسی، تبیین، تحلیل و تعریف می‌شود. در مباحث جامعه‌شناسی، در بیشتر زیرشاخه‏‌های آن مانند جامعه‌شناسی جوامع مختلف انسانی، طبقات مختلف اجتماعی، جامعه‌شناسی پدیده‏‌های متفاوت اجتماعی، جامعه‌شناسی اوقات فراغت و مانند آن، موضوع شادی، کم یا زیاد مطرح می‌شود و دقت و توجه جامعه‌شناسان را به سوی خود جلب می‌کند.

در عین حال که دو مفهوم شادی و نشاط، علی‌الظاهر یکی هستند، اما باید پذیرفت که تفاوت‌های نیز با هم دارند.شادی یک هیجان انبساطی زودگذر است، اما نشاط یک احساس بهجت و شادمانی درونی است که پایدار و بادوام است.شادی همیشه با هیجان‌های لبخند و خنده وحرکت همراه است اما در نشاط احساس بهجت و سرور لزوماً با خنده همراه نیست اما احساسی است که موجب لذت فرد می‌شود.

نشاط اجتماعی، اثرات و آثاری چند بر زندگی شهروندان و جامعه دارد که تعلق اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی، ارتقاء شاخص‌های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی و … ، پویایی اجتماعی، کاهش هزینه‌های مردم، افزایش امید در جامعه، زندگی متعادل و با ثبات، ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش خلاقیت و نوآوری، کاهش آسیب‌های اجتماعی(خصوصاً در جوانان) و …… از جمله آن است.

در جامعه خوشحال و خرسند، تولید بهتر، اشتغال بیشتر و اقتصاد، سالم‌تر است. بدون شک در چنین محیطی امنیت اجتماعی و فردی راحت‌تر به دست می‌آید. در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شکوفا می‌شود.شاد بودن جامعه یکی از عوامل بسیار موثر در توسعه‌ی اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و کاهش نابسامانی‌های خانوادگی، طلاق، افزایش میزان میل و رغبت تحصیلی و دل به کار دادن و افزایش تولید می‌شود.

 «سعید کسرائی‌نیا» مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه نشاط و شادابی از عوامل مهم در زنده ماندن امید به آینده در جامعه است، گفت: شاید بتوان نشاط و امید را علت و معلول یکدیگر دانست که هرکدام در جامعه ایجاد شود دیگری را نیز بوجود می‌آورد.

وی با بیان اینکه نشاط اجتماعی و امید برای جوامع در حال توسعه تعاریف مختلف و ابعاد گوناگونی دارد، گفت: ایران اسلامی در حال گذار از مرحله‌ای به مرحله‌ی دیگر است، اگر به‌درستی عوامل موثر در نشاط اجتماعی را تحلیل کنیم می‌بینیم بخش زیادی از آن‌ها در جوامع در حال توسعه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر خراسان‌جنوبی افزود: باید گفت نشاط اجتماعی در جامعه تک علتی نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل فردی و فرافردی است.

کسرائی‌نیا ادامه داد: از عوامل نشاط اجتماعی می‌توان به احساس محرومیت، ارضای نیازها، احساس مقبولیت نزد دیگران، احساس عدالت توزیعی، فضای عمومی جامعه، پایگاه اقتصادی و اجتماعی در تقویت و یا کاهش نشاط در افراد جامعه اشاره کرد.وی تصریح کرد: اگر به تحقیق موارد یاد شده را تحلیل کنیم، می‌بینیم به علت فشار تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی سطح توان اقتصادی خانوارها کاهش یافته و این موجب کاهش نشاط اجتماعی در سطح شهرها به‌ویژه استان محروم خراسان‌جنوبی شده است.

مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر خراسان‌جنوبی گفت: باید پذیرفت که نشاط اجتماعی تنها یک مقوله دولتی و یا سازمانی نیست، بلکه به همت فردی نیز نیاز دارد. نشاط اجتماعی محصول سبک زندگی انسان‌هاست.کسرائی‌نیا تصریح کرد: متأسفانه سبک زندگی ما از مدل اسلامی فاصله گرفته و این موجب افزایش توقعات و کاهش سازگاری با محیط در مردم شده است.وی افزود: توقعات و تجمل‌گرایی از یک طرف و افزایش سن ازدواج از سوی دیگر به شدت در کاهش نشاط اجتماعی در جامعه تأثیر گذاشته است.

مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر خراسان‌جنوبی اظهار کرد: اگر از منظر دین مبین اسلام به مقوله‌ی نشاط اجتماعی نگاه کنیم، می‌بینیم که بزرگ‌ترین نشاط در رضایت خداوند از بنده بوده و کاهش پایبندی به دین و معارف اسلامی یکی از عوامل مهم در کاهش نشاط اجتماعی است.کسرائی‌نیا افزود: به نظر من شادی به معنای نشاط در جامعه نیست، چون شادی منفی و یا کاذب نیز وجود دارد، اما نشاط در انسان همیشه مثبت است.وی ادامه داد: شادی مثبت می‌تواند به نشاط تبدیل شود، اما شادی کاذب، به نشاط و بهجت انسان منجر نمی‌شود، حتی تجربه نشان داده که شادی‌های کاذبی که توسط محرک‌های متفاوت مثل داروهای روانگردان، موادمخدر، الکل، موسیقی بسیار تند، تمسخر دیگران، و از این قبیل بدست می‌آید پیآمدهای اندوه و افسردگی دارد.

 مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر خراسان‌جنوبی گفت: توجه‌ی ویژه به دین‌داری و عمل به فریضه‌های دینی، داشتن لبخند بر لب در برخوردهای اجتماعی، استفاده از عطر و لباس‌های آراسته، تقویت اعتماد به نفس، پیشگیری از فشارهای، کمک به افزایش ظرفیت تحمل‌پذیری و پرهیز از عصبانیت‌های زودهنگام، عدم اختصاص تمام افکار به مشکلات اقتصادی و توجه به مثبت‌نگری در زندگی، تقویت ارتباط‌های اجتماعی و ارتباط‌های خانوادگی صحیح و کارآمد و توجه به ورزش را از راهکارهای افزایش نشاط اجتماعی است.

«مهدی قناد» یک جامعه‌شناس در خراسان‌جنوبی نیز به ایسنا گفت: از سال ۲۰۰۰ به بعد در نگاه سازمان ملل برای تعیین سطح توسعه‌یافتگی کشورها متغیرهای نشاط، امید به آینده، خشنودی و رضایت‌مندی افراد جامعه بعنوان یک متغیر کلیدی وارد محاسبات شده به این صورت که اگر مردم یک جامعه احساس نشاط ، خشنودی و رضایت‌مندی نکنند، نمی‌توان آن جامعه را توسعه‌یافته قلمداد کرد.وی با اشاره به اینکه بنا به تحقیقات انجام شده و اظهارنظرهای رسمی آمار و علت‌های افسردگی در ایران بالاست، افزود: افسردگی در جوامع مختلف وجود دارد و خاص جامعه ایرانی نیست.

این جامعه‌شناس ادامه داد: متأسفانه در جامعه ما تئوری‌ای برای شادی وجود ندارد، ما به مردم حد شادی پسندیده و معقول را نشان نداده‌ایم و مشخص نکرده‌ایم مردم تا چه حد اجازه دارند شادی کنند، در حالی‌که در دین ما به شادی و نشاط توجه شده است. به نظر می‌رسد درجه‌ی نشاط در هر جامعه‌ای و متناسب با هر فرهنگی متفاوت باشد.قناد اظهار کرد: شادمانی و نشاط بعنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای روانی بشر، بعلت تأثیرات عمده‌ای که بر شکل‌گیری شخصیت آدمی و در یک کلام مجموعه زندگی انسان دارد، همیشه یکی از دغدغه‌های جامعه بشری بوده است.

وی افزود: تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد شادی با توسعه‌ی قوای شناختی، خلاقیت، نوآوری و ارتباطات گسترده‌تر و مثبت‌تر انسان‌ها با یکدیگر مرتبط است.این جامعه‌شناس گفت: شادی و نشاط در صورت عمیق بودن ضمن گسترش خلاقیت و کارآمدی فرد سبب توانمند بیشتر وی در حل مسأله می‌شود.

قناد ادامه داد: براساس تحقیقات انجام شده شادی و نشاط سبب افزایش طول عمر می‌شود در حالی که غم و اندوه و استرس میزان طول عمر فرد را کاهش می‌دهد.وی با اشاره به اینکه هیجان مثبت و شادی در افزایش معنویت نیز نقش موثری دارد، افزود: دینداری انسان‌ها ثمره‌ی سلامت روان آن‌هاست که باید در رضایت خاطر از زندگی فراهم شود.

این جامعه‌شناس اظهار کرد: شکرگزاری، خوش‌بینی، اشتغال، فراوانی رابطه‌ی زناشویی جنسی با همسر، میزان زمان اختصاص یافته به فعالیت‌های مثبت، اعتماد به نفس زیاد، مسکن، تعهد، پایبندی به مذهب، سلامت جسمی، خودآگاهی، برون‌گرایی و کنترل درونی در بروز شادی و نشاط در فرد نقش موثری دارند.

 قناد گفت: شادمانی و نشاط بعنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای روانی، نه تنها تأثیرات عمده‌ای بر شکل‌گیری شخصیت و زندگی انسان دارد، بلکه اهمیت زیادی در سلامت روانی و مقابله با مشکلات دنیای امروز دارد.وی با اشاره به اینکه انسان با نشاط، انسانی کارآ، مبتکر، مولد و سازنده است، افزود: نبود شادکامی عوارض متعدد روانی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی را در پی دارد.این جامعه‌شناس ادامه داد: عدم امید به آینده و کسالت، موجب کناره‌گیری فرد از اجتماع، افسردگی و انزوای اجتماعی می‌شود که این عوامل خود کاهش فعالیت و کارآیی را به‌دنبال دارند، هم‌چنین ناامیدی در بعد فردی موجب از میان رفتن نیرو و اراده‌ی لازم برای نیل به اهداف می‌شود، افراد ناامید نسبت به توانایی‌های خود باور نداشته و از آینده تصوری نامطلوب دارند و به همین سبب سرخورده و منفعل می‌شوند.

قناد گفت: بی‌شک اجرای برنامه‌های نشاط‌بخش برای جامعه‌ای که به زعم آمارهای موجود از نظر ناملایمات روانی، عده‌ای از افراد آن وضعیت مطلوبی را ندارند امری کاملاً حیاتی است. چنین برنامه‌هایی در درجه‌ی نخست باید، هدفی مشخص و تضمین داشته باشد از نظر میزان درجه حصول به آن هدف باشند، چون در غیر این صورت ضربه‌ی بدتری به اوضاع مذکور وارد می‌آید.

وی ادامه داد: از ساده‌ترین و بهترین گزینه‌ها برای افزایش شادی در جامعه برگزاری پیاده‌روی‌های خانوادگی است.این جامعه شناس گفت: آنچه که اجرای چنین برنامه‌هایی را مهم جلوه می‌دهد، حضور اعضای خانواده در کنار یکدیگر و سپری نمودن دقایقی چند با همدیگر پس از هفته‌ای پر از فعالیت و دغدغه‌های اقتصادی و شغلی و تحصیلی است.

قناد اظهار کرد: در جامعه‌ی امروزی ما که به‌واسطه وجود شکاف نسل‌ها یا به باور برخی جامعه‌شناسان گسست نسل‌ها و ارتباطات از نوع موزائیکی و مشغله‌های گوناگون عرصه‌ی خانواده دچار تغییراتی متفاوت با گذشته شده است، فراهم‌سازی اوقاتی این‌چنین برای خانواده‌ها و جوانان باید از وظایف اولیه همه‌ی سازمان‌ها و ادارات دولتی قلمداد شود.

وی ادامه داد: فارغ از هر مزیتی پیاده‌روی عاملی مؤثر بر افزایش سرمایه‌ی اجتماعی است، البته تأثیری که بیشتر بعنوان متغیری غیرمستقیم عمل می‌کند. اما در هر حال اثربخش است. هنگامی که شادی و رضایت، با کمک از عوامل مختلفی چون اهدای جوائز، فضای جنگ و خنده، اجرای برنامه زنده و … به عامه مردم تزریق شود قطعاً چسب سرمایه اجتماعی محکم‌تر می‌شود، چون مردم در تجمع‌ها و مراسم جمعی با رغبت و شور خاص خود حضور می‌یابد.

این جامعه‌شناس اظهار کرد: همانطور که در مقام تجربه و عمل اثبات شده، خنداندن جامعه به واقع سخت‌تر از گریاندن آنان شده و سکه‌ای که دو روی آن غم و شادی‌های جامعه منعکس شده، به‌گونه‌ای که بیشتر سوی غم آن رویت می‌شود، از این‌رو اهتمام در راستای نشاط آفرینی و بسترسازی لازم به‌منظور ارائه‌ی شادی‌های اسلامی از وظایف اولیه سازمان‌ها و ادارات دولتی است.

این جامعه‌شناس گفت: بوضوح آشکار است که برگزاری دوره‌های نشاط اجتماعی بر غمگین نبودن، بدبین نبودن به آینده، شکست نخوردگی، کاهش نارضایتی، کاهش احساس گناهکاری، کاهش از خود بیزاری، کاهش خود آزاررسانی، کاهش کناره‌گیری، افزایش تصمیم‌گیری، کاهش خود پنداشت منفی، کاهش دشواری در انجام کارها، کاهش خستگی‌پذیری و کاهش بی‌اشتهائی تأثیرگذار است. قناد اظهار کرد: دستگاه‌ها وسازمان‌های مختلف باید درحوزه‌ی مسئولیت خود، برای گسترش فرهنگ شادی برای کارکنان و زیر مجموعه‌ی فعالیت خود، برنامه‌های لازم را تدوین و برای اجرای آن برنامه‌ها به صورت جدی تلاش کنند.

وی ادامه داد: در فضاهای آموزشی ایجاد محیطی شاد در محیط دانشگاه و کلاس درس جو تفاهم، همدلی و خلاقیت را افزایش می‌دهد.این جامعه‌شناس افزود: توجه به معنویات و تقویت بنیا ن‌های ارزشی و دینی از طریق توسعه دانش‌ها، ارزش‌ها و نمادهای اصیل اسلامی در جامعه، زدودن عوامل ایجاد تشویش خاطر و اضطراب و افزایش رضایت‌مندی از زندگی، ایجاد فضای شاد و نشاط‌آور در ارتباطات و بها دادن به فعالیت‌های خودانگیخته در راستای پرورش عواطف مثبت، برنامه‌ریزی اصولی و استفاده‌ی بهینه از منابع و امکانات مادی دانشگاه، محیط کار و خانواده می‌تواند در ایجاد شادی موثر باشد.

 قناد اظهار کرد: رعایت عدالت توزیعی و عدالت منطقه‌ای از سوی مسئولان و طی برنامه‌ریزی‌ها، آگاه شدن مردم به حقوق شهروندی خود، بهره‌گیری حداکثری و بهینه‌ی دولت از امکانات موجود، می‌توانند با اشتغال‌زایی، کاهش اختلاف طبقاتی و برقراری عدالت اجتماعی از مشکلات اقتصادی مردم بکاهند و در نتیجه بر احساس شادکامی اجتماعی بیفزایند.وی ادامه داد: در بحث از شادی و نشاط باید توجه داشت آن نوعی از شادی و نشاط برای جوامع و افراد مناسب است که اولاً مبتنی بر فرهنگ افراد باشد، ثانیاً اصیل و پایدار بوده و ماندگاری داشته باشد، بنابراین اصلاح باورهای فرهنگی در خصوص شادی کردن جوانان و زنان ضرورت دارد.

این جامعه‌شناس گفت: در فرهنگ ما، بسیاری از مردم شاد بودن و شادی کردن را به‌ویژه برای زنان امری ناپسند و بعبارت دیگر سرخوشی می‌دانند، به نظر می‌رسد که برخی باورهای سنتی به این امر دامن می‌زند، مثلاً در فرهنگ ما ضرب‌المثل‌هایی مانند، «خنده بیجا، گریه می‌آورد» موید همین امر است، از این‌رو لازم است که فضای فرهنگی مناسب و مثبت در جامعه برای احساس شادی در میان جوانان بوجود آید.

قناد افزود: در سطح استان بعلت رواج زمینه‌ی سنتی و وجود نگرش‌های دینی تا حد زیادی از حدود فرهنگی آن خارج نشده‌ایم هر چند که از جهاتی نیز در حلقه‌ی نگاه‌های سنتی بعنوان مانعی برای نشاط سالم گرفتار آمده‌ایم.وی با بیان اینکه آموزش نشاط در کنارفراهم کردن امکانات ورزشی در شهرستان‌های مختلف استان به سلامت اجتماعی کمک می‌کند، ادامه داد: ضعف امکانات تفریحی بطور اعم و امکانات ورزشی بطور اخص، همواره زمینه‌ساز پیآمدها و تبعات منفی است، چون نبود و یا ضعف چنین امکاناتی، موجب آن می‌شود تا برخی نوجوانان و جوانان بیشتر زمان فراغت خویش را به‌جای فعالیت‌های مناسب به لحاظ اجتماعی صرف فعالیت‌های غیر کنند.

قناد اظهار کرد: می‌توان با ایجاد و یا با بهره‌وری بیشتر از بوستان‌های سطح شهر برنامه‌های شاد و آموزنده‌ای را برای مردم شهر هدیه آورد و یا در مناسبت‌های مختلف در چندین و چند نقطه شهر با اجرای برنامه‌های شاد و نور افشانی مردم را به وجد آوریم.

 وی با بیان اینکه می‌توانیم فرهنگ نشاط را در درون محله‌ها رواج دهیم و از ظرفیت خود مردمان هر کوچه و محله استفاده کنیم و حتی محله برتر را از نظر چراغانی و یا همکاری در ایجاد فضای شاد رتبه‌بندی و شناسائی کنیم، یادآور شد: باید گفت هر چه مردمان شادتری داشته باشیم ظرفیت تحمل مشکلات توسط آنها افزایش و رشد و شکوفائی فردی و جمعی در آنها بیشتر است.

قناد افزود: آخرین نکته این است که اگر ما بتوانیم خانواده‌ی شاد و سیاست شادی را در ایران تحقق بخشیم، باید مطالعات شادی را گسترش دهیم. مطالعات شادی ابعاد گوناگون دارد، یکی از ابعاد گوناگون آن مطالعات شادی و خانواده است. همان طور که پیشتر اشاره کردیم این مطالعات در ایران هنوز شکل نگرفته است.وی یادآورشد: ما برای داشتن خانواده‌ای شاد، نیازمند دیدگاه‌های نظری مفهومی و داده‌های تجربی و اطلاعات تاریخی و بررسی‌های تطبیقی و فهم فرهنگی و کیفی عمیق از وضعیت کنونی و تحولات خانواده و شادی در ایران امروز هستیم.

بنابراین باید برای گسترش مطالعات شادی و خانواده برنامه‌ریزی کنیم. رسانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با ارائه‌ی راهکارهای درست در خلق نشاط اجتماعی بیشترین نقش را ایفا کنند، چون چنانچه ضوابط شادی و نشاط جمعی تعریف نشود،، شادی‌ها تبدیل به عامل تخریب اجتماعی می‌شوند.

ایسنا