همین امر باعث شد تا تهران در جریان این مذاکرات، در برابر هجمه غربی ها، بر همراهی این دو کشور بیشتر حساب کند.با وجود این، نزدیکی به شرق، هیچ گاه باعث نشد که دو کشور دارنده حق وتو، از نفوذ خود برای توقف روند صدور قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه کشورمان جلوگیری کنند.
فراتر از این، برخی صاحبنظران بر این گمان هستند که با توجه به ایفای نقش چین در روند تلاش تهران برای دور زدن تحریم ها، عملا پکن یکی از کشورهای ذی نفع در تحریم هسته ای کشورمان است و شاید تشدید تنش ها میان ایران و غرب به نفع این کشور باشد. اما این اتهامی است که یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آن را رد کرده و تصریح می کند، افزایش تنش ایران با کشورهای غربی به سود کشورهایی چون چین نیست و آنها نقش بازدارنده در روند گفت وگوهای هسته ای ندارند.
در جریان گفت وگوهای اخیر هسته ای در وین، نماینده چین در مذاکرات تلاش کرد تا نشان دهد طرفین نزدیکی های زیادی با هم داشته و دستیابی به توافق امکان پذیر است.چنین بود که وانگ چون، مدیر مرکز کنترل تسلیحات وزارت امور خارجه چین و سرپرست هیات مذاکره کننده این کشور در گفت وگوهای هسته ای ایران و ۱+۵ در یک کنفرانس خبری در وین با اعلام این که این گفت وگوها با پیشرفت همراه بوده، گفت که ایران، چین و کشورهای ۱+۵ درباره چارچوب مشترک متن توافق جامع هسته ای موافقت کرده اند.
او همچنین گفت، تمامی گروه های حاضر در این مذاکرات به توافق تا موعد بیستم جولای(بیست و نهم تیر) تمایل دارند.اما انتظارات تهران از پکن برای ایفای نقش در مذاکرات هسته ای، فراتر از آن سطحی است که تاکنون بوده است. شاید به همین دلیل است که روحانی در دیدار دیروز سفیر جدید چین در ایران که برای تقدیم استوارنامه خود به نهاد ریاست جمهوری رفته بود، گفت: «چین برای رسیدن به توافق نهایی در مذاکرات، تلاش بیشتری کند.»
هر چند رئیس جمهور در همین دیدار تصریح کرد که «ایران و چین در زمینه فناوری صلح آمیز هسته ای از گذشته تاکنون همکاری های ارزشمندی داشته اند» اما این تعارفات دیپلماتیک باعث نشد تا وی از این نکته بگذرد که «ما امروز خواهان تلاش بیشتر این کشور در چارچوب مذاکرات ایران با ۱+۵ هستیم تا طرفین به توافق جامع و نهایی دست یابند.»
سابقه همکاری های ایران و چین البته به بیش از سه دهه قبل بازمی گردد؛ همان زمان که تسخیر سفارت آمریکا در تهران، مناسبات ایران و غرب را تحت تاثیر قرار داده بود. با وجود این طی سال های اخیر، تحریم های اقتصادی علیه ایران باعث شد تا نزدیکی های تجاری تهران و پکن افزایش چشمگیری یابد، به گونه ای که رشد شتابان همکاری های تجاری دو کشور سبب شد میزان مبادلات ایران و چین از ۴۰۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۴ به ۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ برسد.
نزدیک به ۲۵میلیارد دلار از این مبلغ، مربوط به واردات نفت ایران است که البته تهران به دلیل تحریم ها برای دسترسی به نقدینگی ناشی از آن با مشکلات بسیاری روبه روست. در همین راستاست که روحانی نیز در دیدار با سفیر جدید چین به سوابق همکاری دو کشور در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و این را هم گفت که «چین در دورانی که ایران مورد تجاوز قرار گرفت و هنگام تحریم ها، اقدامات مفیدی انجام داد که راهگشا و مفید بود و ما هیچ گاه این روابط دوستانه را فراموش نخواهیم کرد.» با این وجود به نظر می رسد تهران در بزنگاه توافق نهایی، انتظارات بیشتری از شرق، برای همراهی با مطالبات هسته ای دارد؛ انتظار نقش آفرینی در سطحی که بتواند از فشارهای غرب بکاهد.
روسیه و مواضع محتاطانه
ایران علاوه بر چین، از روسیه نیز انتظار دارد با توجه به همکاری های نزدیک دو کشور حتی در زمینه هسته ای، رویکرد محتاطانه در مذاکرات را کنار بگذارد. بویژه این که سخنگوی سازمان انرژی اتمی دیروز گفت که «ما چند ماه گذشته با دوستان خود در روسیه مذاکراتی را درخصوص ساخت نیروگاه های جدید داشتیم؛ مشخصا درخصوص ساخت دو نیروگاه تفاهم های نهایی صورت گرفته که آماده امضای مسئولان دو کشور است و (درصددیم که) این امر را در تهران نهایی کنیم که البته ممکن است علاوه بر دو نیروگاهی که اکنون درباره آن صحبت شده، درباره نیروگاه های بیشتری صحبت شود…» علاوه بر امتیازاتی از این دست، مسکو در اقتصاد ایران هم نقشی مهم ایفا می کند، به طوری که ماجرای قرارداد نفتی تهران و مسکو مدت ها کابوسی برای غرب بود.
بسنده کردن به تاکیدات لفظی
با این حال تاکنون چین و روسیه دست کم در روند علنی مذاکرات نقشی بیش از تاکیدات لفظی بر انجام توافق نداشته اند؛ هرچند آبان سال گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در گفت وگویی تلفنی با روحانی تاکید کرد که مسکو به تلاش خود برای موفقیت مذاکرات هسته ای ادامه می دهد، اما اکنون با وجود بحران در روابط غرب و مسکو، شاید نتوان چندان از نفوذ روسیه بر کشورهای غربی عضو ۱+۵ حساب کرد و همین امر نقش چین در معادلات را افزایش می دهد. شاید به همین دلیل است که روحانی از پکن خواسته تا به دیپلمات های چشم بادامی تاکید کند که در مذاکرات وین۶ فعالانه تر ایفای نقش کنند.
نماینده چین در مذاکرات اخیر هسته ای به خبرنگاران گفت که «ما درباره همه چیز حتی فوتبال در مذاکرات صحبت می کنیم؛ البته مذاکرات مثل مسابقه فوتبال نیست و دو طرف دنبال بازی برد ـ برد هستند.» با این حال روشن است که هر کشوری در این بازی برد ـ برد به دنبال سهم خود از منافع حاصل شده می گردد و باید دید تهران برای ترغیب پکن به نقش آفرینی بیشتر، علاوه بر افزایش حجم مبادلات تجاری تا سقف ۵۰ میلیارد دلار، چه گزینه های دیگری روی میز دارد؟
شین جی پینگ، رئیس جمهور چین پیش از این تاکید کرده بود که رویکرد مثبت ایران باعث شده تا فضای جدیدی در مذاکرات ۱+۵ ایجاد شود و این را هم اضافه کرده بود که چین همواره به حقوق هسته ای ایران احترام گذاشته و با تحریم های یکجانبه برخی کشورها مخالفت می کند، اما به نظر می رسد در آستانه دور نهایی مذاکرات هسته ای، تهران ورای گام های پیشین برداشته شده از سوی چین، انتظار دارد پکن ابتکار عملی در تسهیل امضای توافق نهایی از خود نشان دهد.
به همین دلیل است که اظهارات روز گذشته پانگ سن، سفیر جدید چین که به روحانی گفت «در مذاکرات آینده ایران با ۱+۵ از موضع ایران حمایت خواهیم کرد»، موضع تازه ای نیست و روشن است که پیچیده شدن روابط ایران و غرب بویژه پس از در پرانتز ماندن روند نگارش متن توافق نهایی در وین۵، نقش اژدهای زرد در مذاکرات را پررنگ تر از پیش ساخته و باید دید تا یازدهم تیر که دور تازه مذاکرات شروع می شود، دو طرف چه پیام های دیپلماتیک دیگری برای تسهیل حل و فصل نهایی پرونده هسته ای کشورمان رد و بدل خواهند کرد.
جام جم