تهدید امنیت و تشدید شکاف دیجیتالی در نیمه تاریک اینترنت اشیاء

خبرنگار فناوری اطلاعات خبرگزاری فارس به نقل از وایرد، اگر چه این پدیده مزایایی نیز به همراه می آورد و از جمله باعث هوشمند شدن هر چه بیشتر محیط زندگی می‌شود، اما حریم شخصی و امنیت مردم را نیز به طور جدی به خطر می‌اندازد.

مهم‌ترین ویژگی اینترنت اشیاء قابلیت اتصال تمامی وسایل زندگی و محیط اطراف به شبکه اینترنت و دیگر شبکه‌های اطلاع رسانی است. بر این اساس دیگر تنها تلفن همراه و رایانه و تلویزیون شما نیستند که ازقابلیت اتصال به اینترنت برخوردارند. بلکه تمامی وسایل آشپزخانه، لامپ‌های روشنایی، اتومبیل شخصی و دیگر انواع خودرو و حتی یک لیوان ساده را می توان به اینترنت متصل کرد.

ویژگی‌ها و مزایای اینترنت اشیاء

فایده اصلی این کار دریافت اطلاعات شخصی کاربران با استفاده از حسگرها و مصرف‌سنج‌های نصب شده بر روی این وسایل است. از این طریق می‌توان از عادات زندگی مردم در محیط کار و خانه مطلع شد و ابزارآلات خانگی را به طور خودکار به شیوه‌ا‌ی تنظیم کرد که در اوقات مختلف شبانه روز وظایف برنامه‌‌ریزی شده را بدون نیاز به دخالت انسان انجام دهند.

به عنوان مثال یک خودرو در نزدیکی خانه راننده‌اش با استفاده از حسگرهای نصب شده چراغ های منزل را روشن کرده و قفل در را باز می‌کند. تهویه مطبوع را روشن می‌کند و کتری را برای به جوش آمدن آب و تهیه چایی یا قهوه به کار می اندازد. تصور چنین دنیایی بسیار هیجان انگیز است. اما بسیاری از چهره‌های بسیار مشهور دنیای فناوری معتقدند که این تحول بر امنیت، حریم شخصی و شرافت انسانی تاثیرات منفی داشته و حتی منجر به تشدید نابرابری های اجتماعی می‌شود.

تحقیقات تازه موسسه Pew Research Center که یکسال وقت صرف تکمیل آن شده و در جریان تهیه آن با هزاران نفر از متخصصان و صاحب نظران دنیای فناوری اطلاعات مصاحبه شده نشان می‌دهد آینده اینترنت آن قدرها هم روشن نیست. از جمله افرادی که برای تهیه این گزارش با آنها مصاحبه شده می‌توان به وینت سرف مشهور به پدر اینترنت و مدیران ده‌ها شرکت بزرگ آی‌تی اشاره کرد.

انجام مصاحبه‌های مفصل با بزرگان فناوری رویه‌ای است که طی 10 سال گذشته از سوی موسسه Pew Research Center پیگیری شده است، اما امسال برای اولین بار اکثریت افراد مصاحبه شونده در مورد آینده اینترنت اظهار بدبینی کرده‌‌اند و این در حالی است که تا سال گذشته معمولا خوش‌بینی بر بخش اعظم کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات حاکم بوده است.

از میان 1606 مصاحبه شونده‌ای که در جریان تحقیق با آنها گفت‌وگو شده، اکثرا تردیدی در مورد مزایای اینترنت اشیاء نداشته‌اند. به عنوان مثال از جمله دیگر مزایای اینترنت اشیاء امکان صدور فرامین صوتی و همین طور استفاده از حرکات دست و سر برای انتقال پیام‌های مورد نظر به وسایل مختلف است. استفاده از ابزارهای برقی و خانگی با این روش بسیار ساده‌تر از گذشته خواهد بود.

به عنوان مثال می‌توان با این روش انقلابی در نحوه استفاده از وسایل پزشکی و درمانی به وجود آورد  یا از ابتلا به بیماری‌های مختلف که به خاطر تماس دست آلوده منتقل می‌شوند جلوگیری کرد. همچنین می‌توان به همین شیوه حسگرهای زیست محیطی را به طور شبکه‌ای متصل  کرد و موارد آلودگی زیست محیطی را شناسایی و با آن مقابله کرد. صرفه جویی در مصرف آب و برق و گاز از طریق هوشمندتر کردن خانه ها از جمله دیگر مزایای استفاده از چنین سیستم هایی است.

پیامدهای امنیتی اینترنت اشیاء

اما اینترنت اشیاء نیمه تاریکی نیز دارد. امنیت مهم‌ترین مساله‌ای است که اکثریت مصاحبه شوندگان به آن اشاره کرده‌اند. اکثر وسایل برقی که قرار است بدین شیوه به اینترنت متصل شوند آسیب پذیر و قابل نفوذ بوده و توسط هکرها، سارقان اینترنتی، دولت‌ها و نهادهای اطلاعاتی قابل سوءاستفاده خواهند بود. لذا یک جاسوس دولتی یا یک هکر می‌تواند، کنترل تمامی ابزار و وسایل مورد استفاده فرد در منزل، محل کار و دیگر محیط‌ها را به دست بگیرد و اطلاعات مفصل و دست اولی در مورد عادات زندگی خصوصی و حرفه ای مردم جمع آوری کند.

پیش از این، این نوع سوءاستفاده ها محدود به هک کردن دوربین‌های امنیتی و مداربسته یا وبکم‌ها بود، اما اگر قرار باشد یخچال اتومبیل، لامپ، شیر آب منزل و ... هم به اینترنت متصل باشند، پیامدهای حملات هکری به آنها فاجعه بار بوده و می‌تواند به بهای جان انسان‌ها تمام شود.

بحث دیگر افزایش پیچیدگی زندگی در جهان پس از همه گیر شدن اینترنت اشیاء است. در شرایطی که اشتباهات و نقص‌های فنی کوچک رایانه‌ها و گوشی کاربران را کلافه می‌کند و پیشبرد امور شخصی و حرفه‌ای مالکانشان را برای مدتی کوتاه یا طولانی مختل می‌کند، تصور از کار افتادن یا نقص فنی وسایل خانگی متصل به اینترنت بسیار نگران کننده خواهد بود. ممکن است به همین علت در آینده شاهد از کار افتادن بسیاری از وسایل ضروری زندگی باشیم و یافتن راه حلی برای مشکلات به وجود آمده بسیار دشوار یا غیرممکن باشد.

احتمال افزایش تبعیض و شکاف دیجیتال

پیچیدگی جهان مبتنی بر اینترنت اشیاء و تبعات امنیتی آن ممکن است بسیاری از افراد یا کشورها را به عدم استفاده از دستاوردهای این پدیده ترغیب کند. کاربرد فناوری‌های یاد شده به نفع بسیاری از کشورهای در حال توسعه است، اما ممکن است این کشورها به دلایل دیگری از جمله هزینه‌های سنگین قادر به استفاده از آن نباشند.

بنابراین از راه رسیدن اینترنت اشیاء به جای کاهش شکاف دیجیتال ممکن است حتی آن را تعمیق کند. بسیاری از افراد ممکن است نتوانند یا نخواهند از این سبک زندگی نوین استقبال کنند و آن را به دلایل اقتصادی، سیاسی، مالی، امنیتی، مذهبی و فرهنگی در تعارض با آنچه مطلوب می‌پندارند، بدانند. حال اگر بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و دولت ها تصمیم بگیرند به سمت استفاده از اینترنت اشیاء حرکت کنند و عده‌ای از شهروندان تمایلی به این امر نداشته باشند، شکاف‌ها و اختلافات اجتماعی تشدید خواهد شد. چون با نصب دستگاه‌ها و سیستم‌های جدید فناوری مبتنی بر اینترنت اشیاء به عقاید و دیدگاه‌های این افراد بی‌توجهی خواهد شد. مجبور کردن مردم به خرید لوازم خانگی قابل اتصال به اینترنت و طراحی آنها به گونه‌ای که عدم استفاده از چنین قابلیت‌هایی مشکلاتی ایجاد کند نیز از جمله دغدغه های دیگر مصاحبه شوندگان بوده است.

باید توجه داشت که امروزه هم با قطع اتصال رایانه و گوشی به اینترنت نمی توان از حفظ امنیت و حریم شخصی مطمئن بود و همین نگرانی در سطوحی بالاتر در مورد دیگر وسایل قابل اتصال به اینترنت وجود خواهد داشت.

البته آنهایی هم که به استفاده از اینترنت اشیا علاقه دارند، ممکن است کاربرد آن را به خصوص در محیط های کاری غیرانسانی بدانند. امروزه از وسایل الکترونیک پوشیدنی برای کنترل کارمندان در محیط های کاری استفاده می شود. در آینده انجام این کار با پیشرفت فناوری به مراتب آسان تر بوده و موجب نقض حریم شخصی افراد و تبدیل آنها از نظر کارفرمایان به اعداد خواهد شد. بنابراین ممکن است تا سال 2025 یعنی زمان همه گیر شدن اینترنت اشیاء دیگر اثری از حریم شخصی باقی نماند و انسان‌ها روح خود را از دست بدهند.

راه چاره چیست؟

برخی مصاحبه شوندگان معتقدند باید در برابر این روند ایستادگی کرد و لزومی ندارد انسان‌ها برای آسایش بیشتر و بهره‌مندی از مزایای فناوری حریم شخصی خود را قربانی کنند. لزومی ندارد همه چیز به اینترنت متصل باشد و همچنین می‌توان وسایل متصل به اینترنت را به گونه‌ای تنظیم کرد تا برقراری ارتباط میان آنها و سرورها به صورت رمزگذاری شده صورت بگیرد تا جلوی سوءاستفاده شرکت‌های بزرگ از داده‌های شخصی افراد گرفته شود.

همچنین می‌توان از شبکه‌های خصوصی و فناوری کلود برای خصوصی سازی و شخصی سازی اطلاعات به اشتراک گذاری شده استفاده کرد. تعریف دقیق مفاد موافقتنامه‌های کاربری میان کاربران، شرکت‌ها و دولت‌ها هم می‌تواند به افراد در جهت دفاع از حقوقشان کمک کند و تا حدی جلوی سوءاستفاده دولت‌ها و شرکت‌ها را بگیرد. همچنین می‌توان پلاتفورم‌های متن باز و ایمنی را بر همین اساس طراحی کرد. با این حال هیچ یک از این راه حل‌ها قطعی و یقین آور نیست و هیچ فردی در زمان استفاده از اینترنت اشیا نمی‌تواند از حفظ حریم شخصی و امنیتش مطمئن باشد.