عایدی واقعی ایران از کاهش تحریم‌های غرب چقدر است؟

یکی از موارد بحث‌برانگیز از زمان امضای توافق‌نامه مقدماتی هسته‌ای ژنو میان ایران و ۱+۵، میزان کاهش تحریم‌های موجود علیه ایران و منافعی است که این امر عاید ایران می‌کند. در حالی که مقامات آمریکایی مدعی هستند کاهش تحریم‌ها ناچیز بوده و هیچ تأثیر خاصی بر ایران ندارد، ‌آمار و ارقام‌های به دست آمده از منابع غربی، بیانگر روند دیگری است.در شرایطی که دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران به منظور دستیابی به توافق جامع به تازگی آغاز شده، برخی گمانه‌زنی‌ها درباره آثار و نتایج اجرای توافقات دور پیش جریان یافته است.

در این چهارچوب، هرچند مقامات آمریکایی مدعی‌اند، نتیجه نهایی کاهش تحریم‌ها برای ایران امر چشمگیری نیست، منابع بی‌طرف غربی اذعان می‌کنند که ساختار تحریم‌های ایران عملاً در حال فروپاشی است.

در این زمینه، باید پیش از هر چیز به ادعاهای رئیس‌جمهور آمریکا اشاره کرد. در ‌۲۴ نوامبر، ایران و گروه ۱ +۵ توافق‌نامه شش ماهه‌ای را در موضوع هسته‌ای در شهر ژنو به امضا رساندند که پس از آن، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنانی گفت:
‌«ما و متحدانمان توافق کره‌ایم که تحریم‌های ایران را اندکی کاهش داده و در عین حال، به اعمال شدید‌ترین تحریم‌هایمان ادامه بدهیم. ما از وضع تحریم‌های جدید خودداری خواهیم کرد و به دولت ایران اجازه خواهیم داد، به بخشی از درآمدی که به دلیل تحریم‌ها از آن محروم بوده، دسترسی پیدا کند؛ اما ساختار گسترده‌تر تحریم‌ها پابرجا خواهد بود و ما به اعمال شدید آن‌ها ادامه خواهیم داد».

پس از اوباما، دیوید کوهن، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی در مقاله‌ای در روزنامه «وال استریت ژورنال» نوشت:
‌«به عنوان مقام مسئول در دولت آمریکا در زمینه تدوین و اعمال برنامه تحریم‌ها، من اطمینان دارم که فشار تحریم‌ها بر ایران همچنان افزایش خواهد یافت. شش ماه بعد و زمانی که مدت توافق‌نامه به پایان برسد، ایران نسبت به امروز با مشکلات بیشتری درگیر خواهد بود».

یک مقام کاخ سفید نیز در همین زمینه به اظهارنظر پرداخت و مدعی شد، عایدی ایران از کاهش تحریم‌ها، از نظر اقتصادی ناچیز است. بیشترین ارزش این توافق در ‌‌نهایت حدود ۶ میلیارد تا ۷ میلیارد دلار است».

وی همچنین تأکید کرد، میزان صادارت نفت ایران نیز در‌‌ همان میزان موجود، یعنی حدود یک میلیون بشکه در روز‌ خواهد ماند.

اما در روزهای اخیر، شمار رو به افزایشی از مطبوعات غربی به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که عایدی واقعی ایران از توافق‌نامه مقدماتی هسته‌ای به چه میزان خواهد بود و آیا رقم واقعی با ادعاهای مقامات آمریکایی منطبق است یا خیر؟!

این بررسی‌ها را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

یکی از مسائل مهم، تغییر در میزان صادرات نفت ایران از زمان امضای توافق‌نامه تاکنون است. میزان صادرات نفت خام ایران، از ۱.‌‌۰۶ میلیون بشکه در روز در ماه دسامبر به ۱.‌۳۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. از ماه اکتبر تا ژانویه، صادرات نفت ایران ۶۰ درصد رشد داشته است. دولت اوباما مطمئن بود که صادرات نفت ایران از یک میلیون بشکه در روز بیشتر نخواهد شد؛ اما در عمل، این رقم‌ روزانه در حال افزایش است.

مارک والاس، نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل که اکنون ریاست انجمن «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» را بر عهده دارد ‌در سخنانی درباره نحوه اجرای توافق‌نامه ژنو، این توافق‌نامه را یکجانبه و به نفع ایران دانسته است.

وی اظهار داشت: «ایران ساختار هسته‌ای خود را به عقب برنگردانده... در عین حال، ساختار به دقت تدوین شده تحریم‌ها که در‌ چندین دهه توسعه یافته بود، به شکل چشمگیری دچار عقبگرد شده است».

وی تأکید کرد، از زمان اجرای توافق‌نامه، نشانه‌های احیا در اقتصاد ایران آشکار شده است.
مطبوعات غربی درباره نفت، اشاره می‌کنند که با برداشته شدن تحریم‌ها، سد موجود مقابل ایران برداشته شده و رودخانه نفت ایران به سمت شرق جریان یافته است. کشورهای آسیایی تشنه نفت، همچون چین، هند و ژاپن، به این روند توجه نشان داده‌اند؛ بنابراین، هرچند مقامات آمریکایی مدعی بودند، مجموع عایدی ایران از صادرات نفت بیش از ۷ میلیارد دلار نیست، این رقم اکنون چیزی بیش از ۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

بر پایه تحلیل‌های بین‌المللی، انتظار می‌رود تولید نفت ایران از سال ۲۰۱۴ به بعد افزایش پیدا کند. دولت هند اعلام کرده در سال ۲۰۱۵ منحصراً از ایران نفت خریداری خواهد کرد. حتی در صورتی که اتحادیه اروپا و آمریکا هرگز تحریم نفت ایران را از میان برندارند، ایران خریداران نفت متعددی در شرق خواهد داشت.

به این ترتیب، آن گونه که مشخص است، بر خلاف گفته‌های مقامات دولت اوباما، کاهش تحریم‌های ایران در حد اندک نبوده و اثر مهم و مشخصی بر اقتصاد ایران بر جای خواهد گذاشت. بر همین اساس و باز هم بر خلاف گفته‌های آمریکایی‌ها، در پایان دوره شش ماهه توافق مقدماتی، فشار کمتری در روند مذاکرات روی ایران خواهد بود.