آگهی‌های تجاری از دوره هخامنشی تا امروز

از گذشته دور انسان‌ها به دنبال رفع نیازهای خود و تهیه مایحتاج زندگی شان بوده اند اما به مرور زمان در نوع نیاز افراد و سطح توقعات آنها تغیرات زیادی رخ داد. در ابتدا افراد برای اینکه بتوانند کالای مورد نیازشان را پیداکنند باید عرضه کننده آن محصولات را شناسایی می کردند، برهمین اساس بستری برای شکل گیری بازار فراهم شد و افراد در مکان های پر رفت آمد برای عرضه محصولاتشان جمع شدند. تجار و فروشندگان برای فروش محصولاتشان سعی می کردند از طریق نشان ها، نماد و تابلوها به معرفی و آگاه سازی مردم از آنها بپردازند و "بازاریابی" را در فروش محصولات خود به مردم می دانستند.

با گذشت زمان و گسترش شهرنشینی، اختراعات مختلف و پیشرفت چشمگیر در تکنولوژی تحولی عظیم در نحوه تولید و بازاریابی کالاها ایجاد کرد، این موضوع با ورود اینترنت و تشکیل فضای مجازی شدت یافت چرا که تمام حصر و حدود فیزیکی برای تشکیل بازار از بین رفت. فروشگاه های مجازی پا به عرصه فعالیت گذاشته اند و دیگر هرکسی از هر کشور و منطقه ای می-تواند به این پایگاه های داده دسترسی پیدا کند. با تغییر در نوع بازارها، روشها و ابزارهای بازاریابی نیز تغییر کرده است و امروزه بازاریابی مبتنی بر تولید محصول برای انسانهای مصرفی نیست بلکه استفاده از ابزارهایی است که از طریق آن بتوان رفتار مصرف کننده را تحت تاثیر قرار داده و در قصد خرید وی تغییر ایجاد کرد، بر همین اساس امروز تولیدکنندگان می کوشند با استفاده از تاکتیک های مختلف افراد را از وجود کالای خود آگاه سازند.

با تغییراتی که در تعریف بازار و بازاریابی رخ داده است مفاهیمی چون اخلاقیات بازاریابی و حفظ حریم مشتری، احترام به مشتری و حفظ ارزش های اسلامی در کسب و کار نیز رنگ و بوی دیگری گرفته و در تعریف کاسب به عنوان حبیب الله تغییر عمده ای رخ داده است. به همین منظور شناخت ابعاد اثر گذار بر این روند امری ضروری محسوب می شود. لذا ابتدا پیش از بیان تاثیر ابزارهای بازاریابی بر حفظ حریم افراد و رعایت اخلاقیات بازاریابی ابتدا مروری داریم بر روند شکل گیری بازار و تغییر و تحولات بازاریابی و ابزار آن در جهان و ایران.

تاریخچه بازار:
واژه بازار واژه ای ایرانیست که در فارسی میانه به صورت وازار بکار می رفته و با گذر زمان دچار تغییر و تحولاتی (در معنا) شده است. این واژه به شاهراه های ارتباطی در شهرها اطلاق می شد، چرا که این قسمت از شهر محل گذر بسیاری از مردم بوده و به همین خاطر افراد برای عرضه محصولاتشان در آن جمع می شدند، به علاوه اگر قرار بود اخباری مهم در سطح شهر پخش شود، افرادی به نام جارچی در این مکان ها به قرائت اطلاعیه ها می پرداختند. پیشینه بازار در ایران به حدود ده هزار سال پیش بر می-گردد، حکایت های تاریخی و آثار بجا مانده بر کتیبه های تخت جمشید فضاهای عمومی و پر رفت و آمدی را نشان می دهد که افراد از آن برای فروش کالاهای خود استفاده می کردند. با گسترش شهرنشینی کم کم فضاهایی به عنوان بازار در نظر گرفته شد که افراد در آن محل ها جمع می شدند و به مبادله کالاهایشان می پرداختد که عموماً جایگاه ثابتی نداشت اما با ساخته شدن حجره ها در قسمتی از شهر بازارهای دائمی شکل گرفت بطوری که هر صنفی یک قسمت از آن را به خود اختصاص داده بود.

رونق بازار در ایران ادامه داشت تا اینکه با حمله مغولها و ویرانی شهرها اقتصاد کشور دچار مشکل شد، اما بعد ها در دوره صفویه با گسترش روابط خارجی مجددا کسب و کار رونق گرفت. در دوره قاجار، افزایش مبادلات اقتصادی ایران با روسیه و کشورهای اروپایی نبز منجر به ورود کالاهای خارجی به داخل کشور شد و از سوی دیگر با راه اندازی تعدادی کارخانه، چون کارخانه های نخ ریسی و صابون پزی نقش بازار به معنای اولیه تغییر کرد.

تبلیغات و بازاریابی:
با به وجود آمدن بازارها و گسترش آنها، تعداد تولید کنندگان و رقابت میان سازمانها افزایش پیدا کرد. سازمانها برای فروش محصول یا خدمات خود نیاز به بازاریابی آنها داشتند. در تعریف، بازاریابی به معنای شناسایی خواسته و نیازهای بازار و تلاش برای ارائه کالا در جهت رفع آنها از طریق مبادله می باشد.

معنای بازاریابی همسو با گسترش رقابت بین سازمانها دچار تغییر و تحول شده است. در ابتدا تاکید بازاریابی بیشتر بر روی فروش محصول بود چرا که مشتری نیاز به کالا داشت و حق انتخابی هم برای او نبود. با انقلاب صنعتی و تحول در تکنولوژی، بحث تولید انبوه مطرح شد، با وجود ماشین های صنعتی، تولید کالا در مدت زمان کمتر و با هزینه پایین تری صورت می گرفت، مشتری تا حدودی حق انتخاب پیدا کرده بود و اندک توجهی به خواسته و نیاز او می شد. اما در عصر جدید با گسترش شبکه های ارتباطی، اختراعات متعدد، وجود اینترنت، از بین رفتن مرزها، چند ملیتی شدن جوامع، وجود نیروی کار ارزان و پیشرفت چشم گیر در تکنولوژی تحول گسترده ای در امر تولید محصولات و بازاریابی بوجود آمده است. امروزه تعداد فروشندگان، تنوع کالا و سرعت انتقال داده ها افزایش یافته و مشتری به دنبال کالایی است که نه تنها نیازش با آن رفع شود بلکه ارزشی فراتر از مبلغ پرداختی بدست آورد.

این فضا باعت شده است سازمانها در روند بازاریابی کالایشان تغیر ایجاد کنند چرا که آنها باید مشتری را نقطه ثقل اقداماتشان قرار بدهند. تحقیقات نشان می دهد هزینه جلب مشتری جدید چندین برابر نگه داشتن مشتری اولیه است، از همین رو بحث مشتری مداری و سازمانهای مشتری محور مطرح شد. از سوی دیگر با گسترش بازارها و فضاهای مختلف برای عرضه محصولات و خدمات، سازمانها توانایی پاسخ گویی به تمام اقشار را ندارند لذا باید برای اثربخشی و کارایی بالاتر بر نیاز گروه مشخصی از مشتریان بالقوه تمرکز نماید. پس اولین اقدام سازمان انتخاب بازار هدف است و پس از آن مدیران بازاریابی برای تصمیمات بازاریابی و تدوین برنامه راهبردی باید از آمیخته (عناصر) بازایابی(p4) استفاده کنند، در واقع آمیخته ها ابزاری هستند که بازاریابان از آن ها برای تعیین پاسخی مناسب به نیاز بخشهای مورد نظرشان در بازار استفاده می کنند.

این عوامل شامل: تولید (Product)، قیمت(Price)، توزیع(Place)، ترویج (Promotion) بوده و سازمانها می کوشند با توجه به شرایط و توانایی شان، در تولید محصولات و خدمات از ترکیبی مناسب از آنها استفاده کنند تا محصولی با شرایط مناسب برای بازار هدفشان عرضه نمایند.

از آنجایی که شرکت ها و سازمان ها بطور معمول محصولاتی تولید می کنند که مورد پسند مردم باشد و سعی دارند آن را با قیمت و کیفیت مناسب و در سریع ترین زمان ممکن به دست مشتری برسانند، لذا پرکاربردترین p که آنها برای حفظ ارتباط با مشتری، تمدید جایگاه شان در ذهن مشتری، توسعه بازار و یا بدست آوردن بازار استفاده می کنند، ترویج (Promotion) می-باشد. از میان روشهایی مختلف این عنصر، تبلیغات قدمت طولانی تری داشته و هنوز هم بعنوان پرکاربردترین روش از آن استفاد می شود. این روش در گذر زمان متحول شده و به اشکال مختلفی درآمده است. لذا به تعریف این واژه و تحولات آن در طول زمان اشاره می کنیم:

تبلیغ بر وزن تفعیل؛ یک واژهاي عربی است که از "بلغ" به معنای "رسانیدن" گرفته شده است. در فرهنگ معین تبلیغ به معنای هرگونه فعالیتی که در جهت هواداری یا مخالفت کسی یا چیزی باشد و یا پخش اخبار و پیام ها و مطالب دیگر به وسیلة مطبوعات، رادیو، تلویزیون و غیره میان مردم می باشد و دائره المعارف بریتانیکا تبلیغات را انتشار اطلاعات، حقایق، استدلال ها و شایعه هاي نیمه راست و یا کاملاً دروغ براي نفوذ در افکار عمومی تعریف کرده است.

اما از دیدگاه علمی، تبلیغات به مجموعه اي از مفاهیم، روشها، ابزار و اقداماتی گفته می شود که براي شناساندن مزایا، منافع، مضرات و ویژگیهاي اشیاء، کالاها، محصولات، خدمات، تجارت، طرحها، پدیده ها، افکار، نگرشها و عقاید، به سازمانها، نهادهاي اجتماعی و جامعه مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع تبلیغات فنی است که مبلغ در آن سعی دارد از طریق تغییر در باورها و ذهنیت افراد، رفتار آنها را تحت تاثیر قرار بدهد. معمولا اهداف، فعالیتها و فرایندهای مبلغ از دید مخاطبان پنهان است. امام خمینی(رحمت الله علیه) تبلیغات را شناساندن خوبیها و تشویق به انجام آن و ترسیم بديها و نشان دادن راه گریز و منع آن تعریف کرده است (همایون، 1374، 24)

تبلیغات بازرگانی، پدیده دوران سرمایه داري است که در آن از شیوه های گوناگون برای شناساندن کالا و یا خدمات خاصی به مردم و ایجاد انگیزه در آنها برای ایجاد تمایل به قصد خرید آن کالا استفاده می شود. در تبلیغات بازرگانی، ایجاد پیوند بین کالاي مصرفی با ارزشی مطلوب که موجب جلب مشتري می شود مد نظر قرار می گیرد و برای این کار از تمام وسایل سمعی و بصری، چون مجلات، رادیو و تلویزیون و ... استفاده می شود و تأکید آن بر مصرف کالاها و ترویج فرهنگ مصرف گرایی است.

با توجه به توسعه کانالها و فناوريهاي ارتباطی در تاریخ ارتباطات انسانی، تبلیغات بازرگانی در چهار دوره کلی قابل تشخیص و تحلیل است:

*دوره نخست: دوره ارتباطات شفاهی (از دوره باستان تا نیمه دوم قرن 15)

*دوره دوم: دوره ارتباطات نوشتاري چاپی (از نیمه دوم قرن 15 تا دهه پایانی قرن 19)

*دوره سوم: دوره ارتباطات الکترونیکی (از دهه پایانی قرن 19 تا دهه پایانی قرن 20)

*دوره چهارم: دوره ارتباطات دیجیتالی (از دهه پایانی قرن 20 به بعد)

دوره نخست: دوره ارتباطات شفاهی (از دوره باستان تا نیمه دوم قرن 15):
در این دوره به طور کلی از دو شیوه برای تبلیغات و اطلا ع رسانی استفاده می شد:
شیوه جارزدن که جارچی ها عهده دار این کار بودند، این شیوه نخستین راه ارتباطی به حساب می آمد که غالباً در شهرهای کهن چون بابل و روم جهت اطلاع رسانی و تبلیغات از آن استفاده می شد، جارچی ها معمولا در خیابانهای شهر اخبار و رویدادهای مهم را به اطلاع مردم می رساندند. با گذر زمان در قرون وسطی کار تبلیغات سامان یافته تر شد بطوری که جارچی ها داری صنف شدند و با اجازه از سوی مراجع رسمی مشغول به فعالیت بودند و این روند تا قرن هفده ادامه داشت.

شیوه دوم تبلیغات در این دوره تابلوها و اعلانات بود. افراد و سازمانها سعی داشتند با به کارگیری نشانه ها و نمادها به تبلیغ کارهای خود بپردازند. در این دوره به دلیل سطح بسیار پایین سواد مردم از این نوع کانال ارتباطی استقبال بسیاری شد بخصوص در کاروانسراها که سعی داشتند با انتخاب اسم هایی جذاب نظر مردم را به خودشان جلب کنند، و یا صنعت گران بر روي کالاهاي تولیدي خود نشانه هایي را کنده کاري می کردند که سبب جلب توجه عامه بی سواد می شد تا جایی که هرگاه کالایی محبوبیت و مرغوبیتی در بازار می یافت، همه به جست وجوي صنعتگر سازنده آن می پرداختند. به تدریج آگهی ها با عکس و نقاشی توأم شد و انگیزه اصلی به کارگیري این روش تبلیغاتی، شدت یافتن رقابت میان تاجران و صنعتگران بود.


دوره دوم: دوره ارتباطات نوشتاري چاپی (از نیمه دوم قرن 15 تا دهۀ پایانی قرن 19):
ظهور صنعت چاپ و توجه مردم به خواندن و نوشتن در قرن پانزدهم میلادي، سبب شد تا دوره جدیدي در ارتباطات انسانی به ویژه بصورت مکتوب آغاز شود. در این دوره، روزنامه ها و نشریات و کتابهاي منتشر شده داراي آگهی بودند، به عنوان مثال آگهی هاي مربوط به تقاضاي کار چون خرید و فروش بردگان و اعلام موجودي بعضی از کالاها براي فروش و کم و بیش آگهی هاي مبالغه آمیزي براي وسایل آرایشی و داروهاي مختلف و قهوه نیز دیده می شود.

از اواسط قرن هجدهم میلادي، در انگلیس روزنامه هایی پدید آمد که به "تبلیغگران" معروف بود. این روزنامه ها در صفحه نخست خود به چاپ آگهی هایی می پرداختند که عمدتا مخاطبان آنها قشر ثروتمند جامعه بود.


دوره سوم: دوره ارتباطات الکترونیکی (از دهۀ پایانی قرن 19 تا دهۀ پایانی قرن 20):
این دوره با اختراع تلگراف و تلفن و نیز توسعه وسایل حمل و نقل مانند راه آهن نقطه آغازینی در ارتباطات نوین به شمار می آید. در سالهاي پایانی قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم، فناوري های عکاسی و فیلمبرداري در کنار دستگاه هاي گرامافون و ضبط صوت، امکان نمایش و انتقال عکسها، اصوات و تصاویر متحرك را از راه هاي دور براي انسان فراهم کردند و پس از آن بود که رسانه های جدیدی چون رادیو و تلویزیون، تحول خیره کننده ای را در ارتباطات بوجود آوردند. تلویزیون با توجه به قابلیتهایی چون وسعت پوشش، انتشار سریع، انتشار پیام به صورت سمعی و بصری، استفاده از کلام، تصویر، موسیقی و افکت به طور همزمان توانسته خودش را به مثابه رسانه ای بی همتا که تنها لازمه آن داشتن گیرنده برای دریافت پیام های بازرگانی است، معرفی کند.

با طلوع عصر صنعتی میزان تولید کالا افزایش یافت و اقتصاد مبادله اي و کار دستمزدي جایگزین امرار معاش سنتی مردم شد و بازارهاي مصرف به شدت رشد کردند. اما با کاهش درآمد مردم، قدرت خرید مصرف کنندگان نیز تهدید می شد و تولیدات روزافزون کالاها و ناتوانی مالی خریداران، فروشندگان را با مشکلات جدیدي روبه رو می ساخت. به این ترتیب بود که نیاز به تبلیغات بازرگانی به طور جدي و بیش از گذشته احساس شد؛ و شرایط جدید ارتباطی، اجتماعی و اقتصادي موجب ضرورت راه اندازي مؤسسه هاي تبلیغاتی براي مصرف بیشتر کالاهاي تولیدي شد. در اواخر قرن نوزدهم، تحولات فنی و نهادي متعددي بر نحوه تبلیغات تأثیر گذاشت؛ از جمله فرایند چاپ رنگی که در به نمایش گذاردن تصویر واقعی کمک زیادي کرد و اوائل قرن بیستم نشریات به عنوان یکی از مناسب ترین ابزارهای تبلیغاتی انواع کالا، نقش مهمی در تحول زندگی مردم داشتند. در این دوره، آگهی هاي معروفی در روزنامه هاي آمریکا به چشم می خورد که بیشتر آنها کذب بودند.

دوره چهارم: دوره ارتباطات ديجيتالي (از دهة پاياني قرن ٢٠ تا کنون):
اختراع رایانه هاي کوچک و با سرعت بالا و راه اندازي شبکه جهانی، یعنی اینترنت که در دهه پایانی قرن بیستم عمومیت نسبی یافت از ویژگی های این دروه محسوب می شود. فایده ممتاز ارتباطات این دوره، دو سویه یا چند سویه بودن آنها به صورت زنده و در سطحی جهانی است که به استفاده کنندگان اجازه می دهد اطلاعات را مطابق سلیقه خود دریافت کنند.

امروزه اینترنت علاوه بر بهره برداري هاي متنوع دیگر، یک کانال تجاري محسوب می شود که میلیاردها دلار معاملات تجاري از طریق آن صورت می پذیرد. در حال حاضر، یکی از بیشترین موارد استفاده از اینترنت در بازاریابی و مبادلات بین شرکتها و مصرف کنندگان با یکدیگر است و کاربران بسیاری خدمات و محصولات مورد نیازشان را از طریق همین روش تهیه و خریداری می کنند. وجود فضای مجازی امکان ایجاد شبکه های اجتماعی را هم فراهم ساخته که این شبکه ها به تبادل حجم عظیمی اطلاعات درباره علایق و سلایق مردم جوامع مختلف کمک می کنند. اطلاعاتی که شرکت ها و سازمانهای زیادی حاضرند بابت دریافت آن ها پولهای گزافی خرج کنند، چرا که این اطلاعات در ارائه محصولات مبتنی بر تمایلات مردم بسیار اثرگذار است. سازما ها به وسیله این اطلاعات می توانند در مدت زمان کمتری محصولاتی به بازار عرضه کنند که مورد تقاضای افراد باشد و یا حتی در این مورد پیشرو باشند.

با گسترش اینترنت امکان بازاریابی اینترنتی افزایش یافت. از جمله مزایای آن می توان به دسترسی آسان خریداران به قیمت کالاهاي بسیاري از تولیدکنندگان، نبود مالیاتهاي دولتی براي فروشندگان، امکان مقایسه، تنوع و گستردگی دامنه انتخاب مشتري، امکان ارتباط مستقیم شرکتها با تأمین کنندگان و مشتریان کالاها و خدمات اشاره کرد. اما با وجود فوایدی که این نوع بازاریابی به همراه دارد می توان به پیامدهای منفی آن چون مسائل امنیتی معاملات تجاري، احتمال تحویل محصولات نامرغوب یا متفاوت با درخواست خریداران، مشکلات مربوط به کارتهای اعتباری و در معرض خطر قرار گرفتن اطلاعات مالی افراد، وارد شدن به حریم های خصوصی و بهره بری از افراد بدون اطلاعات آنها، تقلبی بودن کالاها و ... اشاره کرد.

مشخصه اصلی این نوع بازاریابی تغییر نگرش از بازاریابی همگانی به سوی بازاریابی فردی است. وجود سایتها و بلاگ های مختلف توانسته فضایی مناسب برای سازمانها جهت به معرض گذاشتن کالا و خدماتشان فراهم کند به طوری که از این طریق می توانند به معرفی و تبلیغ محصول خود بپردازند و مشتریان زیادی را برای محصولات خود پیدا کنند. از سوی دیگر با گسترش رقابت، سازمانها به دنبال ایجاد تمایز نسبت به رقبای خودشان هستند و سعی دارند با تاکید و نشان دادن ویژگی های انحصاری شان نظر افراد جدید را با خود جلب کرده و پیوسته می کوشند تا با ارائه خدمات متعدد مشتریانشان را حفظ کنند، بعنوان مثال شرکت نایک بخشی را در سایتش طراحی کرده که بر اساس آن مشتریان می توانند کالای خودشان را طراحی و خریداری کنند. ارائه سرویسهای مشابه در بسیاری از سایتها دیده می شود.
 

تاریخچه تبلیغات در ایران:
پیشینه تبلیغات در ایران به قرنها قبل بر می گردد. در زمان پادشاهی خشایارشا، نشریه هایی بر روي پوست و چرم تهیه می شد که در آن از جنگها، فتوحات، وضعیت و موقعیت دشمنان، اخبار داخلی از جمله تجارت، داد و ستد و بازرگانی سخن به میان می-آمد. در زمان انوشیروان، روزنامه نگاري در ایران که نمادي از ترویج و تبلیغ در زمینه هاي مختلف بود، دستخوش تحول شد و علاوه بر یک رسانه خبري به مثابه ابزار توسعه علوم و زبانهاي مختلف مورد بهره برداري قرار گرفت و مدارس و دانشگاههاي بزرگی در ایران ساخته شد. این تحولات با تأثیرات فرهنگی و افزایش میزان سواد در میان مردم همراه بود و در اطلاع رسانی آثار مثبت و بارزي برجاي گذاشت.

در دوران استیلاء و حکمرانی مغولان بر ایران و نیز ورود نخستین دستگاه چاپ به کشور در این دوره، مطبوعات فارسی زبان بیش از هر زمان دیگر متحول شد و با فتح سمرقند به وسیله مسلمانان صنعت کاغذسازي در میان ایشان رواج یافت. رواج این صنعت بر جنبه هاي اطلاع رسانی و نشر کتابها و رسانه هاي ادواري که بخشی از آن به آگهی و تبلیغ تجاري و سیاسی اختصاص داشت تأثیر شگرفی گذاشت.

بطور کلی مبدأ شکل گیري تبلیغات بازرگانی را به دوران صدرالعظمی امیرکبیر لقب داده اند. در آن دوره شرایطی حاکم بود که ایرانیان کالاهاي تجاري چندانی براي تبلیغ نداشتند و گرفتار رفع نیازهاي روزمره خود بودند، با وجود چنین شرایطی او کوشید تا با درج آگهی هاي مربوط به ظروف چینی، بلورسازي، بافتن شال کرمانی و تولید حریر، زربافت، تافته و انواع مخمل و نیز پارچه ها در روزنامه رسمی دولت یعنی "وقایع اتفاقیه" هم عموم مردم را از کالاي جدید مطلع سازد و هم این صنایع تولیدي را تشویق کند. با قتل امیرکبیر، تبلیغات بازرگانی دچار رکود شد و اطلاع رسانی صنایع تولیدي ایرانی و کالاهاي داخلی رو به زوال گذاشت. در مقابل، صنایع و شرکتهای اروپایی با هدف رونق اقتصادي خود و صدور مواد خام و واردات کالاي اروپایی به ایران، نمایندگیهاي خود را در شهرهاي بزرگ راه اندازي کردند. در اواخر قرن نوزدهم میلادي، بیش از یکصد شرکت خارجی در ایران مشغول فعالیت بودند و در زمینه تبلیغات، سرمایه گذاريهاي قابل توجهی کردند.

با گسترش نسبی انتشار آگهی هاي مطبوعاتی در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار، تشکیلاتی با عنوان دیوان اعلا تأسیس شد تا براي تدوین و انتشار آگهی ها و سازماندهی فرایند اعلان بازرگانی، اقدام کند و اولین قیمت گذاري آگهی در ایران را به این دیوان نسبت می دهند. تبلیغات بازرگانی در بین سالهاي پایانی حکومت ناصرالدین شاه قاجار و آغاز دوران مشروطه به صورت عادي و محدود در جریان بود. در دوره مشروطه در حوزه تبلیغات سیاسی، مخالفان در برابر اعلان نامه ها، شبنامه هایی را تهیه می کردند و بر دیوارهاي مساجد، خیابانها و مراکز عمومی می چسباندند و اجازه انتشار روزنامه هاي غیردولتی در دوران سلطنت مظفرالدین شاه، سبب شد که آگهی هاي تجاري نیز رشد نسبی داشته باشد.

با وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 ه.ش، ارزشهای نوینی در جامعه پدیدار شد. اما بروز جنگ تحمیلی و تحریم های اقتصای و ممنوعیت تبلیغ کالاهای خارجی شرایط را نسبت به قبل تغییر داد. در این دوران تقریبا پخش آگهی از رادیو و تلویزیون حذف شد و نشریات هم به شکل محدود و به روشهای ابتدایی به چاپ آگهی می پرداختند. این دوره که تبلیغات در ایران با رکود مواجه بود تا سال 1368 ه. ش ادامه داشت و با پایان هشت سال دفاع مقدس شرایط جدیدی در کشور بوجود آمد که دولت آن را آغاز دوره بازسازي نامید. در آن شرایط با تاکید بر طرحهاي عمرانی، تشویق بخش خصوصی براي سرمایه گذاري، تسهیل سرمایه گذاريهاي خارجی و خصوصی سازي برخی واحدهاي تولیدي و خدماتی دولتی، تبلیغات بازرگانی مجالی براي رشد یافت. در این دوره، حجم قابل توجهی از آگهی هاي داخلی و خارجی در مطبوعات به چاپ رسید و پیامهاي بازرگانی از سوي رادیو و تلویزیون و سینما پخش شد. چند سال بعد و در اوایل دهه 1370 ه.ش با ورود اینترنت به ایران تحولی در نوع بازاریابی ایجاد شد و شیوه جدیدی از بازاریابی به نام بازاریابی اینترنتی پدیدار شد.

ادامه دارد....