بنا بر این گزارش، «کریستین ساینس» مانیتور از جمله مطبوعاتی است که به تازگی به این موضوع پرداخته و ابعاد آن را بررسی کرده است.
این نشریه در مطلب خود اشاره می کند، پس از چهار دهه کار، پروژه سد «سلما» که تاکنون به واسطه تنش های مستمر در افغانستان، اشغال این کشور به دست نیروهای خارجی و جنگ داخلی به تعویق افتاده بود، به مرحله بهره برداری نزدیک شده است. قرار است این پروژه دویست میلیون دلاری که هند مسئول اجرای آن است، اواخر سال ۲۰۱۴ به بهره برداری برسد.
به نوشته مانیتور، مقامات افغانی می گویند، برنامه ای برای مذاکره با ایران درباره حق آب ندارند؛ اما تحلیلگران و کار شناسان غربی هشدار می دهند که نبود موافقت نامه ای در این زمینه، می تواند روابط افغانستان با ایران را ـ که هم اکنون نیز چندان خوب نیست ـ به وضعیت وخیم تری دچار کند.
«فضل احمد ذاکری»، مدیر بخش رودهای هریرود و مرغاب در وزارت انرژی و آب افغانستان در این زمینه گفته است: «ما پروژه های بسیاری در افغانستان داریم و هر پروژه ای دشمنان خود را دارد؛ اما متأسفانه سد سلما سه دشمن دارد... توقف کار ممکن است. ما این سد را تکمیل می کنیم».
ذاکری می گوید: یکی از این «دشمنان»، پاکستان است، زیرا این کشور از ساخته شدن این سد به دست هند (رقیب دیرینه خود) خشنود نیست. این در حالی است که در ماه آوریل، مقامات اطلاعاتی افغانستان اعلام کردند که طرح انفجار سد سلما با ۲۸۶۰ پاوند مواد منفجره را خنثی کرده اند. آن ها مدعی شدند که این نقشه با کمک سرویس اطلاعاتی پاکستان طراحی شده بود.
ذاکری می افزاید: دو دشمن دیگر این سد، ایران و ترکمنستان هستند، زیرا این پروژه، سبب کاهش جریان آب به سمت سرزمین های آن ها می شود. مقامات افغان تاکنون چندین بار ایران را به طرح ریزی حملاتی علیه سد سلما متهم کرده اند. در یک مورد، آن ها مدعی شدند ایران به یک فرمانده طالبان پول داده تا با دویست نیروی مسلح ، خود حمله ای علیه سد ترتیب دهند. با این حال، ذاکری به صراحت اشاره می کند که هیچ گونه مدرکی مبنی بر اقدام منفی ایران علیه این سد موجود نیست و ایرانیان تنها به طور پیوسته خواستار مذاکره در این زمینه هستند.
اما دلیل نگرانی ایران از این پروژه کاملاً مشخص است: در صورت ساخت سد سلما، میزان جریان آب هریرود به سمت ایران، ۷۳ درصد کاهش پیدا می کند. این در حالی است که بخش مهمی از مناطق شرقی ایران به آب هریرود وابسته هستند.
مؤسسه مطالعاتی «شرق ـ غرب» در سال ۲۰۱۰ با انتشار گزارشی درباره منابع آبی افغانستان، تأکید کرد که همکاری همسایگان درباره منابع آب، یک گزینه و انتخاب نیست، بلکه تنها راه موجود است. بنا بر این گزارش، نبود موافقت نامه های دوجانبه یا منطقه ای در این زمینه، تهدیدی جدی را متوجه توسعه پایدار و امنیت در منطقه کرده است.
گفتنی است، افغانستان و ایران، نخستین بار در سال ۱۹۵۰ کمیسیونی مشترک برای مدیریت منابع آبی مشترک تأسیس کردند و در سال ۱۹۷۳، توافق شد که ایران میزان مشخصی آب دریافت کند. با این حال، «شجاع الدین ضیایی»، معاون وزارتخانه انرژی و آب افغانستان می گوید، هم اکنون کابل دلیلی برای انجام مذاکرات آب با ایران نمی بیند».
وی در این زمینه گفته: «شاید آن ها نیاز داشته باشند که با ما گفت و گو کنند؛ اما ما هیچ نیازی به گفت و گو با ایران و مذاکره درباره آب نمی بینیم. در حال حاضر، نه».
این در حالی است که ایران تاکنون همکاری فعالی در حوزه پروژه های مربوط به منابع آب و نیز تولید الکتریسیته با افغانستان داشته است. در یکی از آخرین موارد، مجید نامجو، وزیر نیروی ایران با سفر به افغانستان در ماه ژانویه، دو توربین برق ایران در هرات را افتتاح کرد.
به هر حال، به نظر می رسد نادیده گرفته شدن رویکرد همکاری جویانه ایران در قبال مسائل مربوط به افغانستان و پافشاری دولتمردان افغان به تکروی در حوزه منافع مشترک، زمینه ای را فراهم آورده که در صورت تداوم، می تواند به طور جدی آینده روابط دو کشور را تهدید کند.