ایران برای موفقیت در ساخت سانتریفوژهای پیشرفته انگیزه زیادی دارد

این موسسه تحقیقاتی در تحلیلی از گزارش پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران به قلم «دیوید آلبرایت»، «کریستینا والراند» و «آندره استریکر» می‌افزاید: آژانس اتمی روز 16 نوامبر تازه‌ترین گزارش خود را درباره اجرای پادمان‌های پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای در ایران و وضعیت پایبندی ایران به قطعنامه‌های شورای امنیت منتشر کرد. یافته‌های اصلی این گزارش شامل موارد زیر می‌شود:

. تعداد سانتریفوژهای نصب‌شده در فردو و نطنز افزایش یافته است

. هیچ هگزافلوراید اورانیوم 19.75 درصد غنی‌شده‌ای به مرکز تولید سوخت اورانیومی در اصفهان ارسال نشده است

. تعداد آبشارهایی که همچنان به تولید اورانیوم نزدیک 20 درصد غنی‌شده می‌پردازند، ثابت مانده است

. همه سانتریفوژها در فردو نصب شده‌اند

. برنامه ساخت سانتریفوژهای پیشرفته در حال پیشرفت است

. ریختگی اورانیوم در تاسیسات تبدیل اورانیوم انجام شده است

. امید کمی برای توافقی ساختاری به منظور حل مسائل درباره فعالیت‌های هسته‌ای نظامی گذشته و احتمالا جاری ایران وجود دارد

. ایران همچنان به پاکسازی سایت پارچین ادامه می‌دهد

. آژانس اتمی بر عدم توانایی کنونیش در راستی‌آزمایی کامل بودن اظهارات ایران و وظیفه‌اش در این زمینه تاکید می‌کند

* تولید اورانیوم با غنای پایین و سطوح سانتریفوژی در مرکز غنی‌سازی سوخت نطنز

تولید کلی اورانیوم 3.5 درصد در مرکز غنی‌سازی سوخت نطنز تا 9 نوامبر 7611 کیلوگرم گزارش شده که این شامل 735 کیلوگرمی که ایران اعلام کرده بود از هفتم آگوست 2012 تولید می‌کند، نیز می‌شود. این مقدار کلی هگزافلوراید اورانیوم 3.5 درصد غنی‌شده اگر تا درجه لازم برای تولید سلاح غنی‌ شود از نظر تئوری برای تولید شش تا هفت سلاح هسته‌ای کفایت می‌کند. مرکز غنی‌سازی سوخت تاسیسات غنی‌سازی اول ایران است که در آن بیشتر سانتریفوژهای آی‌آر-1 نصب هستند.

در پاراگراف‌های بعدی به فعالیت‌ها در مرکز غنی‌سازی آزمایشی سوخت که ایران در آن اورانیوم را تا سطح 20 درصد غنی‌ می‌کند، اشاره می‌شود. تولید متوسط اورانیوم 3.5 درصد در مرکز غنی‌سازی سوخت تقریبا 237 کیلوگرم در ماه بوده است، نرخی که از زمان تازه‌ترین گزارش آژانس تقریبا ثابت مانده زیرا در آن زمان این کشور به طور متوسط 242 کیلوگرم از این ماده را در ماه تولید می‌کرد.

ایران تا دهم نوامبر، 61 آبشار سانتریفوژی را کاملا نصب کرده بود و آبشار شصت و دوم نیز به طور ناتمام نصب شده بود تا تعداد سانتریفوژهایش به 10414 عدد برسد. ایران تعداد سانتریفوژهای خود در مرکز غنی‌سازی سوخت را از زمان آخرین گزارش آژانس تا 1084 عدد افزایش داده است. در عین حال ایران تعداد آبشارهایی را که غنی‌سازی می‌کنند، افزایش نداده است. حدود 54 آبشار با 9156 سانتریفوژ از زمان گزارش اخیر آژانس تاکنون به کار غنی‌سازی مشغول بوده‌اند. ایران 7839 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی را به آبشارهایش در مرکز غنی‌سازی سوخت تزریق کرده است. این مسئله با گزارش پیشین آژانس همخوانی دارد گرچه آژانس اعلام کرد این تزریق به صورت پراکنده انجام شده و مشخص کردن نرخ تزریق در مرکز غنی‌سازی سوخت از طریق اطلاعات موجود دشوار است.

فعالیت سانتریفوژهای ایران در مرکز غنی‌سازی سوخت را می‌توان در قالب واحد‌های کاری جدا از هم ارزیابی کرد. موسسه علوم و امنیت بین‌المللی این مسئله را از میزان تولید اورانیوم با غنای پایین دریافته است. در دورانی که گزارش اخیر آژانس به آن اشاره می‌کند، فرض بر آن است که این ماده به میزان 3.5 درصد غنی‌ شده و ضایعات آن حدود 0.4 درصد غنی‌ شده است. آژانس اتمی تعداد به روز‌شده‌ای را در این گزارش ارائه نداده اما اعداد قدیمی‌تر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اگر از روش‌های محاسباتی ایده‌آل غنی‌سازی استفاده کنیم، 735 کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین برابر با 1807 کیلوگرم واحد کاری جدا در سال و یا 19 کیلوگرم از این واحد در روز می‌شود.

اگر بخواهیم بر اساس سال حساب کنیم، این میزان برابر با 6943 کیلوگرم واحد کاری جدا در سال می‌شود که با میزان گفته شده در گزارش پیشین همخوانی دارد. تعداد سانتریفوژهای اعلام‌شده که غنی‌سازی انجام می‌دهند در آغاز و انتهای دوران گزارش 9156 عدد بوده که هر یک از این سانتریفوژها می‌توانند به طور متوسط 0.76 واحد کاری جدا از اورانیوم غنی‌شده تولید کنند که این میزان تقریبا برابر با میزان اعلام‌شده در زمان ارائه آخرین گزارش است. این میزان کاهش غنی‌سازی احتمالا نشان‌دهنده آن است که ایران همچنان با سانتریفوژهای آی‌آر-1 نصب شده خود در مرکز غنی‌سازی سوخت مشکل دارد.

* استقرار سانتریفوژهای پیشرفته در مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت

افزایش سرعت پیش از تازه‌ترین گزارش آژانس اتمی؛ ایران در حال آزمایش سانتریفوژهای پیشرفته در سطح تولیدی در آبشارهای مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت در نطنز بوده است. این کشور از زمان آخرین گزارش آژانس اتمی تاکنون تعداد کمی به سانتریفوژهای پیشرفته خود در این مرکز افزوده است. تا 18 آگوست 2012 تعداد 162 عدد از 164 سانتریفوژ آی‌آر-2‌ام نصب شده و ظاهرا در آبشار 5، کار غنی‌سازی را انجام داده‌اند. تا ششم نوامبر، تعداد سانتریفوژها درآبشار 5 به 164 عدد رسید و آبشار 3 دارای 14 عدد سانتریفوژ آی‌آر-2ام بوده و این در حالی است که در گزارش قبلی این آبشار خالی گزارش شده بود.

ایران همچنین تعداد سانتریفوژهای آی‌آر-4 خود را در مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت افزایش داده است. تا 18 آگوست 2012 این کشور 123 عدد از این سانتریفوژ را در آبشار 4 داشته و 10 عدد از این سانتریفوژ‌ها را در آبشار 2 مستقر کرده بود. به هر دوی این آبشارها به تناوب اورانیوم تزریق شده است. آبشار 4 تا ششم نوامبر 144 سانتریفوژ آی‌آر-4 و آبشار 2 دارای 32 عدد از این سانتریفوژها بوده است. ایران همچنان به تناوب به تزریق اورانیوم به این آبشارها ادامه می‌دهد. ایران هنوز سه نوع جدید از سانتریفوژها (شامل آی‌آر-5، آی‌آر-6 و آی‌آر-6‌اس) را استفاده نکرده گرچه قصد خود برای انجام این کار را اعلام کرده است. بازرسان روز ششم‌ نوامبر 2012 شاهد وجود دو مخزن خالی از سانتریفوژهای آی‌‌آر-6 در مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت بوده‌اند. به گفته ایران، سانتریفوژهای کامل آی‌آر-6 به مرکز آزمایشی منتقل شده‌اند اما قطعات چرخنده آنها برای آزمایش در مکانی خارج از مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت انتقال یافته‌اند. گزارش آژانس اتمی به چگونگی کار سانتریفوژهای پیشرفته هیچ اشاره‌ای نمی‌کند.

* ایران برای موفقیت در ساخت سانتریفوژهای پیشرفته انگیزه زیادی دارد

سانتریفوژ آی‌آر-4 شامل یک بادبزن فیبر کربنی است که راهی معمول برای ساخت این نوع‌ بادبزن‌ها بشمار نمی‌رود و بسیاری از دولت‌ها انتظار دارند که ایران در ساخت این نوع سانتریفوژ با مشکلاتی روبرو شود. در عین حال ایران در ساخت سانتریفوژ آی‌آر-2‌ام با مشکلات کمتری روبرو شده و همانند سانتریفوژ آی‌آر-1 از بادبزن ساخته‌شده از فولاد قوی استفاده کرده که البته ساخت آن بسیار دشوارتر است. ایران برای موفقیت در ساخت سانتریفوژهای پیشرفته انگیزه زیادی دارد زیرا میزان تولید اورانیوم غنی‌شده در آنها چهار برابر سانتریفوژ‌های آی‌آر-1 است. یک احتمال نگران‌کننده این است که ایران سانتریفوژهای آی‌آر-2‌ام خود را در تاسیسات غنی‌سازی احتمالا مخفی و سومی مستقر کند.

ایران مدعی است تا زمانی که ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نزدیک به تکمیل شدن نیست نیازی به اطلاع دادن به آژانس اتمی وجود ندارد و این کشور همچنین درباره اینکه آیا در حال ساخت چنین تاسیسات هست یا خیر تاکنون مبهم عمل کرده است. در عین حال آژانس اتمی تلاش ایران برای مستثنی کردن خود از ملزومات گزارش درباره تاسیسات جدید هسته‌ای خود را از زمان تصویب رد کرده و این اقدام ایران را مطابق با توافق جامع پادمانیش نمی‌داند. اوایل سال 2009 بود که مشخص شد ایران در حال ساخت مخفیانه تاسیسات غنی‌سازی فردو است. بسیاری ابراز نگرانی کرده اند که ایران در حال ساخت یک مرکز مخفیانه سانتریفوژ گازی دیگر نیز هست. احتمال عملیاتی شدن چنین مرکزی وجود ندارد اما مسئله این است که آیا سانتریفوژ آی‌آر-2‌ام انتخاب ایران برای استفاده در این مرکز خواهد بود.

* تولید اورانیوم غنای پایین 19.75 درصد در مرکز آزمایشی نطنز

ایران دو آبشار قطاری در مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت خود را به تولید اورانیوم-235 با غنای 20 درصد اختصاص داده است تا در رآکتور تحقیقاتی تهران مورد استفاده قرار بگیرد. یکی از این آبشارها اورانیوم را از 3.5 درصد به حدود 20 درصد غنی می‌کند و آبشار دوم اضافات اولی و محصول آن را که حدود 10 درصد غنی‌شده می‌گیرد و دوباره آن را به علاوه اورانیوم 3.5 درصد به آبشار اول می‌دهد. این روند به ایران اجازه استفاده موثرتر از اورانیوم 3.5 درصدش را می‌دهد. بین 22 آگوست تا 11 نوامبر 2012 حدود 92.2 کیلوگرم اورانیوم 3.5 درصد غنی‌شده به صورت هگزافلوراید اورانیوم در این دو آبشار متصل به یکدیگر تولید شد. ایران در این دوره از این آبشارهای قطاری حدود 13.2 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم 20 درصد غنی‌شده دریافت کرد.

به نظر می‌رسد که ایران از این آبشارها به طور مداوم استفاده می‌کند و در سالهای گذشته نیز همین کار را کرده است. بنابراین ایران در حال تولید اورانیوم غنی‌شده 19.75 درصد با نرخ 5 کیلوگرم در ماه از طریق همین آبشارهای قطاری است. ایران به طور کلی از فوریه 2010 تاکنون 1177 کیلوگرم اورانیوم 3.5 درصد غنی‌شده را برای تولید 137 کیلوگرم اورانیوم 19.75 درصد غنی‌شده به این دستگاه‌ها تزریق کرده است.

* مرکز غنی‌سازی سوخت فردو

مرکز فردو دو سالن غنی‌سازی با نام واحد یک و دو دارد که هر یک از آنها به طور همزمان از هشت آبشار 174 تایی سانتریفوژهای آی‌آر-1 پر شده‌اند. ایران همچنان به کار با چهار آبشار 174 تایی سانتریفوژهای آی‌آر-1 هر یک به صورت دو قطار برای تولید اورانیوم 19.75 درصدی با استفاده از 696 سانتریفوژ غنی‌سازی ادامه می‌دهد. این عدد برابر با سانتریفوژهایی است که در گزارشات پادمانی ماه آگوست و مه 2012 به آن اشاره شده است. بنابراین ایران تعداد آبشارهای سانتریفوژی را که در فردو یا نطنز اورانیوم 20 درصد تولید می‌کنند، افزایش نداده است. در آغاز این مرحله از گزارش، واحدهای یک و دو دارای حدود 2140 سانتریفوژ آی‌آر-1 نصب‌شده بودند. در همین زمان، ایران به نصب چرخنده‌های آی‌آر-1 در مخزن‌های خارجی ادامه داد. تا 16 نوامبر 2012، ایران همه چرخنده‌ها را در این تاسیسات نصب کرده بود و بدین ترتیب تعداد آنها به 2874 عدد رسید.

در عین حال، از 12 آبشار نصب‌شده در تاسیسات فردو که هنوز غنی‌سازی انجام نمی‌دهند، تنها چهار آبشار کاملا به لوله‌ها، سیستم‌های الکترونیک و دیگر ابزار مهم وصل شده‌اند. این چهار تا مورد آزمایشات خلاء قرار گرفته و آماده تزریق هگزافلوراید اورانیوم هستند. هشت آبشار دیگر سانتریفوژ‌هایی با چرخنده و مخزن‌ دارند اما هنوز به تجهیزات مهمی که به ایران اجازه غنی‌سازی در ‌آنها را بدهد، مجهز نیستند.

ایران هنوز غنی‌سازی در هیچ یک از این سانتریفوژهای تازه‌نصب‌شده را آغاز نکرده است؛ در واقع ایران تعداد سانتریفوژهایی را که در دو دوره زمانی گزارش‌شده به آنها اشاره شد، افزایش نداده است. بر اساس الگوهای نصب در ایران، این مسئله ممکن است مربوط به این باشد که این کشور قصد دارد همه آبشارهای خود در تاسیسات فردو را به صورت آبشارهای قطاری نصب کند. دو سری آبشارهای قطاری ایران بین 13 آگوست تا 10 نوامبر 2012 توانستند حدود 30.2 کیلوگرم اورانیوم 19.75 درصدی را با نرخ متوسط 10.25 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم 19.75 درصدی در ماه تولید کنند.

این مسئله دقیقا با نرخ تولید ایران در دوران گزارش قبلی آژانس همخوانی دارد که در آن 29.8 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده 19.75 درصدی را با نرخ 10.04 کیلوگرم در ماه تولید کرد. به نظر می‌رسد که مرکز فردو در زمینه نصب سانتریفوژهای آی‌آر-1 نسبت به مرکز غنی‌سازی سوخت در نطنز از اولویت بیشتری برای ایران برخوردار باشد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که ایران به طور عمدی بر نصب سانتریفوژها در این تاسیسات و نه وارد کردن آنها در چرخه عملیات غنی‌سازی تاکید دارد. گرچه ما تنها می‌توانیم انگیزه‌های ایران را حدس بزنیم اما ممکن است این مسئله نشانه‌ای از این امر باشد که این کشور به خاطر نگرانی از واکنش منفی جامعه جهانی و درک اینکه افزایش نرخ غنی‌سازی ممکن است منجر به تحریم‌های بیشتر و حتی حملات نظامی شود، تولید اورانیوم 19.75 درصد خود را محدود کرده است.

* ایران احتمالا از فردو برای ذخیره‌سازی سانتریفوژهایش استفاده می‌کند

همچنین این کشور ممکن است از تاسیسات فردو به عنوان مخزنی از سانتریفوژهای آی‌آر-1 استفاده می‌کند، تاسیساتی که اسرائیل می‌گوید قادر به تخریب آن نیست. بنابراین، اگر اسرائیل به ایران حمله کند، این کشور ممکن است نتیجه‌گیری کند که سانتریفوژهای فردو حتی در صورت از بین رفتن توانایی همه سانتریفوژهای سطحی از جمله در نطنز سالم می‌مانند. ایران پس از حمله می‌تواند از سانتریفوژهای فردو یا هر جای دیگری در قالب برنامه‌ای آماده و احتمالا بدون بازرسی‌های آژانس اتمی و با قصد تولید اورانیوم با درجه تولید سلاح استفاده کند. همچنین ایران ممکن است از این آبشارها برای تشکیل چندین قطار از آبشارها استفاده کرده و اورانیوم نزدیک به 20 درصد را تولید کند.

به نظر می‌رسد ایران با تولید حدود 0.9 سانتریفوژ/واحدهای کاری جدا به سطح بیشتری از کارایی دست یافته است. آبشارهای تکی در مرکز غنی‌سازی نطنز تنها به کارایی حدود 0.76 سانتریفوژ/واحد کاری جدا رسیده‌اند. در عین حال این امکان وجود دارد که ایران در عملیاتی کردن سانتریفوژهای آی‌آر-1 خود در سطح گسترده مشکل داشته باشد؛ تاسیسات نطنز با حدود 9000 سانتریفوژ اورانیوم را تا 3.5 درصد غنی‌ می‌کنند و این در حالی است که ایران تقریبا 1000 سانتریفوژ خود را در مرکز غنی‌سازی سوخت فردو و مرکز آزمایشی غنی‌سازی سوخت به تولید اورانیوم 19.75 درصد اختصاص داده است.