دولت آمریکا هر چند بارها خود را به پیشبرد گفت و گوهای هسته ای با ایران متعهد دانسته، ولی برخی رفتاری های متناقض با رویکرد تعامل سازنده تهران از خود بروز داده است.
دولت آمریکا روز جمعه (هفتم شهریور ماه) نام شماری از شرکت ها، نهادها و
موسسه های مالی و بانکی ایرانی و خارجی را اعلام کرد که به تازگی در فهرست
تحریم های واشنگتن قرار گرفته اند.
این شرکت ها و نهادها بنا بر
اعلان وزارت خزانه داری آمریکا به دور زدن تحریم ها، کمک به برنامه هسته ای
و موشکی ایران و نیز حمایت از دهشت افکنی (تروریسم) متهم هستند.
در
جمع نزدیک به 30 شرکت و نهاد ایرانی و خارجی، نام هایی چون «بانک آسیا»،
«بانک خاورمیانه»، «بانک قوامین»، شرکت هوایی «کاسپین ایر»، «سازمان پژوهشی
و نوآوری دفاعی» (سپند)، «پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای» و چند موسسه و
بانک از کشورهای ترکیه، امارات، ایتالیا، تایلند و تاجیکستان به چشم می
خورد.
مقام های آمریکایی همزمان با انتشار فهرست تازه شرکت ها و
نهاد های تحریم شده، مدعی شده اند به توافق هسته ای ژنو ( در ابتدای آذرماه
پارسال) پایبند و به همراه دیگر شریکان واشنگتن در گروه 1+5، به دنبال
رسیدن به راهکاری بلندمدت و جامع در پرونده اختلاف های هسته ای هستند.
همچنین،
مقام های کاخ سفید اعلام کرده اند تحریم تازه ای ضد تهران وضع نشده و
انتشار فهرست شرکت ها و نهادهای یاد شده، بخشی از کارکرد تحریم های پیشین
علیه برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران بوده است.
** پاسخ مقام های ایرانی به فهرست تازه تحریم
اقدام
جمعه گذشته دولت آمریکا در انتشار نام شرکت ها و موسسه های تحریم شده، سبب
شد تا «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران لب به انتقاد از این اقدام
بگشاید.
روحانی در سخنرانی پیش از ظهر روز شنبه در نخستین جشنواره
شهید رجایی در دولت تدبیر و امید که در سالن اجلاس سران (کشورهای اسلامی)
برگزار شد، ضمن تشکر از دیپلمات ها و تیم مذاکره کننده هسته ای، بر ادامه
گفت و گوها تاکید کرد.
رییس جمهوری همچنین در واکنش به تحریم تازه
دولت آمریکا، ساختار تحریم علیه ایران را ظالمانه خواند و تاکید کرد: «
تحریم، ظلم و تجاوز به حقوق یک ملت است و ما باید جلوی این تجاوز بایستیم و
تجاوزگران را به سر جای خود بنشانیم و نگذاریم تجاوز نسبت به این ملت و
این کشور ادامه یابد یا تکرار شود، این وظیفه ما است.»
روحانی عصر
روز شنبه در نشست خبری با خبرنگاران و نمایندگان رسانه های داخلی و خارجی و
در پاسخ به پرسش هایی در این پیوند نیز، نسبت به تصمیم تازه دولتمردان کاخ
سفید واکنش نشان داد.
رییس جمهوری در این نشست نسبت به آینده گفت و
گوهای هسته ای ایران و قدرت های هسته ای اظهار امیدواری و در قبال حسن نیت
آمریکا در جمع کشورهای 1+5 ابراز تردید کرد و گفت: تحریم های تازه آمریکا
تاثیری در اصل مذاکرات هسته ای نخواهد گذاشت، اما به مسیر اعتمادسازی ضربه
خواهد زد.
روحانی در پاسخ به پرسش خبرنگاران، تحریم های تازه آمریکا
علیه ایران را «کار زشت» و «ناسازگار با روح توافق ژنو» خواند و خاطر نشان
کرد: « در حالی که ما برای توافق نهایی مذاکره می کنیم، اینگونه اعمال نه
با سیاست حل معضلات جهانی از طریق مذاکره سازگار است نه با مسیر
اعتمادسازی.»
رییس جمهوری با اشاره به بهانه مقام های آمریکایی در
انتشار فهرست تازه تحریمی تاکید کرد: ما همچنان تحریم ها را دور خواهیم زد،
زیرا تحریم ها غیر قانونی هستند و اقدامی چون تحریم غذا و دارو جنایت
علیه بشریت است.
در این پیوند، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز
با غیر قابل قبول دانستن تصمیم تازه دولت آمریکا در تحریم شرکت ها و
نهادهای ایرانی و خارجی، پیامدهای این اقدام بر گفت و گوهای هسته ای را
منفی و غیرسازنده خواند.
«مرضیه افخم» با اشاره به گام های
اعتمادساز جمهوری اسلامی ایران بر پایه تعهد به توافق های هسته ای تصریح
کرد: « دوره کاربرد تاکتیک ناکار آمد فشار و مذاکره سپری شده است و زمان آن
رسیده که آمریکا بطور جدی و صریح به اتخاذ یک رویکرد واقع بینانه ثابت در
قبال برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و رفتار عملی یکنواخت مبتنی بر آن روی
آورد.»
** دولت آمریکا و گفت و گوهای هسته ای
دولت آمریکا
بارها، خود را متعهد به اجرای مفاد توافق نامه ژنو و پیشبرد گفت و گوهای
هسته ای دانسته و این در حالی است که در پاره ای موارد رفتارهایی خلاف این
ادعا را به نمایش گذاشته است.
آنچه مشخص است، پیشرفت گفت و گوهای
هسته ای و دستیابی به راهکاری جامع و نهایی در پرونده اختلاف های هسته ای
با ایران، از اهمیت بسیاری برای دولت دموکرات واشنگتن برخوردار است؛ تا
جایی که این موضوع نقطه ای پررنگ در کارنامه سیاست خارجی دولت «باراک
اوباما» رییس جمهوری آمریکا، به شمار می رود.
در مناظره های
نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا در آبان ماه سال 1391، موضوع پرونده هسته ای
ایران به بحثی داغ میان رقیبان انتخاباتی بدل شد و به طور مشخص نتیجه
انتخابات آینده ریاست جمهوری و حتی مجلس های قانونگذاری آمریکا نیز به شکلی
ملموس و معنادار با مساله ایران در سیاست خارجی آمریکا پیوند خواهد یافت.
اهمیت
موضوع گفت و گوهای هسته ای با ایران سبب شد، اوباما پیش و پس از توافقنامه
ژنو، بر روی بسته شدن پرونده هسته ای ایران از راه دیپلماسی حساب ویژه ای
باز کند و حتی با چهره های تندرو و مخالفان مذاکره با ایران در فاز
رویارویی قرار گیرد.
این در حالی بود که اوباما و حامیان او در حزب
دموکرات به اندازه کافی گرفتار درگیری های سیاسی با اکثریت جمهوریخواهان
کنگره بر سر تصمیم های کلان اقتصادی آمریکا بودند و گشوده شدن جبهه ای
تازه، هزینه های بسیاری برای دولت آمریکا به دنبال داشت.
با وجود
پافشاری اوباما بر رویکرد گفت و گو با ایران و بهره جویی از ابزارهای
دیپلماتیک، فشارهای بی امان تندروها و لابی های صهیونیستی سبب شد تا اوباما
در برخی صحنه ها، از رویکرد یاد شده عقب نشینی کرده و با زبان تهدید با
مقام های ایران سخن بگوید.
البته برخی تحلیلگران، تفسیری متفاوت از رفتارهای دولت آمریکا ارایه و آن را با رفتار های اعضای کنگره مقایسه می کنند.
در
حالی که شماری از نمایندگان میانه رو و اعضای حزب دموکرات در کنگره آمریکا
در برخی موارد خواستار حمایت از کاربرد ابزارهای دیپلماتیک در برخورد با
ایران شده بودند، همین نمایندگان بارها با چهره های تندرو و ضد ایرانی
کنگره همصدا و خواستار تشدید تحریم ها علیه تهران یا جلوگیری از ورود
نماینده ایران در سازمان ملل به نیویورک شده اند.
به این ترتیب،
گروهی از ناظران با توجه به نمودار رفتاری و فراز و فرودهای مواضع مقام های
آمریکایی در قبال ایران، به فشارهای لابی صهیونیستی و محافل ضد ایرانی بر
دولت واشنگتن اشاره و آن را عاملی مهم در رویکردهای این دولت در قبال تهران
قلمداد کرده اند.
شماری از تحلیلگران نیز پابرجایی انگاره کاربرد
همزمان تهدید و تشویق یا همان سیاست «چماق و هویج» در باور مقام های
آمریکایی را ریشه ی رفتارهای دولت آمریکا به شمار می آورند.
به هر
حال، پیامد عملی اینگونه اقدام ها، زیر سوال رفتن حسن نیت مقام های کاخ
سفید برای ایران و حتی دیگر کشورهای عضو گروه 1+5 است که بر آینده گفت و
گوها اثرگذار خواهد بود.
** جمع بندی
بر پایه گزارش های تازه
آژانس بین المللی انرژی هسته ای، ایران تاکنون کوچکترین لغزشی در پایبندی
به معاهده هسته ای ژنو نداشته و مسوولیت های بین المللی و تعهدات خود را به
تمامی به جا آورده است.
از سویی، همچنان که اوباما در صحنه رقابت
های سیاسی داخلی با فشار لابی های صهیونیستی و مخالفان گفت و گو با ایران
دست به گریبان بوده، دولت تهران نیز با وجود حمایت های مقام معظم رهبری از
روند گفت و گو های هسته ای، با چالش هایی در صحنه داخلی روبرو بوده است.
در
کشاکش گفت و گوهای هسته ای، مقام های آمریکایی با استدلال هایی پوشالی بر
تداوم ساختار ظالمانه و غیرقانونی تحریم پای می فشرند و به دنبال وصله زدن
بر ساختاری هستند که به تعبیر روحانی ترک برداشته است.
در برابر،
مقام های ایرانی ضمانت اجرای تعهدات هسته ای تهران را به اقدام غرب (به طور
مشخص اعضای گروه 1+5 ) در زمینه برداشته شدن تحریم های شورای امنیت و حفظ
حقوق هسته ای جمهوری اسلامی ایران گره می زنند.
در چنین شرایطی،
رییس جمهوری اسلامی ایران از مسوولیت های مستقیم خود در برهه های زمانی
گوناگون گفت و گوها سخن به میان آورده و بر پایبندی تهران به تعهدات هسته
ای تاکید کرده است.
در برابر، اوباما و دولت آمریکا رفتاری کجدار و
مریز در پیش گرفته و با پایی لرزان به دنبال ادامه گفت و گوها و دستیابی به
راه حل جامع و نهایی است.
با توجه به آنچه گفته شد، در آستانه دور
تازه گفت و گوهای هسته ای، چنین رفتاری نمی تواند با حسن نیت از سوی مقام
های ایرانی نگریسته شود، از این رو مقام های واشنگتن برای دستیابی به نتیجه
ای مطلوب ناگزیر از رفتاری درخور تعامل سازنده ایران و تجدید نظر در
رویکردهای پیشین خود هستند.