در سال‌های اخیر سیاست‌گذاران کلان علم و فنّاوری کشور با توجه به نقش بی بدیل توسعه علم و فنّاوری در تحقق اهداف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور، بر لزوم افزایش فعالیت‌های علمی و فناورانه کشور و به دنبال آن بر افزایش تخصیص منابع مالی در این حوزه تأکید کرده‌اند.
کشورها با استفاده از رهیافت‌های مختلفی نسبت به توسعه و ارتقاء جایگاه علم و فنّاوری خود در سطح ملی و بین المللی اقدام کرده‌اند. انتخاب طرحهای کلان پژوهش و فنّاوری و ایجاد همگرایی بین فعالیت‌های علمی و فناورانه کشور با تزریق منابع مالی بصورت هدفمند، یکی از رهیافت‌هایی است که توسط بسیاری از کشورها مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. براساس نظر سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، طرح علمی کلان، طرحی است که از نظر اهمیت، حیطه کار و پیچیدگی در حدی است که یک تلاش مشارکتی و هماهنگ بین عناصر و بازیگران مختلف را نیاز دارد و همچنین نیازمند منابع مالی، تجهیزات، تسهیلات، نیروی انسانی و پشتیبانی ویژه‌ای جهت انجام می‌باشد.
اجرای طرح های کلان از یک سو با مشارکت دادن محققان و پژوهشگران و از سوی دیگر بهره‌گیری از توانمندی‌های دستگاه‌های اجرایی و ایجاد شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند در کاهش شکاف علمی و فنّاوری کشور نقش حیاتی ایفاء نماید. همچنین با توجه به اینکه سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی تا پایان برنامه پنجم توسعه باید به 3 درصد افزایش یابد لذا طراحی و اجرای طرحهای کلان زمینه مناسبی برای جذب اعتبارات پژوهشی فراهم می‌کنند.
بر اساس "بند 1" کلیات آیین نامه اجرایی طرح های کلان ملّی مصوب شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری"طرح کلان ملّی" طرحی است که ارزش افزوده فراوان ایجاد کرده و منافع مختلف برای جامعه شامل مزایای اجتماعی، بهداشتی، اقتصادی و فرهنگی را دربردارد. مبتنی بر توسعه علوم و فنّاوری های مستقر بر لبه دانش یا بومی سازی آن ها باشد. اندازه و هزینه طرح عموماًً فراتر از حیطه و توان یک بخش یا نهاد خاص باشد. هم راستا با اولویت های ملّی باشد. همکاری نهادها و سازمان های مختلف در طرح را در برگیرد. توسعه و هم افزایی میان اهداف آموزشی و تحقیقاتی را موجب شود و شامل طیف گسترده ای از طرح های تحت حمایت طرح اصلی باشد.
دبیرخانه شورای عالی عتف با توجه به پیشینه وفعالیت‌های صورت گرفته درکمیسیون‌های تخصصی دردی‌ماه 1390 تعداد 37 طرح کلان ملّی پژوهش و فنّاوری را با همکاری دستگاه‌های اجرایی تدوین کرد و در کمیسیون دائمی به تصویب رسانید. بدین ترتیب تا پایان سال 1392 تعداد 47 طرح کلان ملّی پژوهش وفنّاوری به تصویب شورای عالی رسید.
عناوین این طرح های کلان ملّی در حوزه پژوهش و فنّاوری عبارتند از:
1. طراحی و ساخت سیکلو ترون کوچک
2. توسعه دانش فنی فرآیند تبدیل هیدروژنی نفت خام و باقیمانده های سنگین (HRH)
3. مدیریت یکپارچه تولید از میدان گازی پارس جنوبی با تکیه بر انتقال و توسعه فنّاوری در حوزه های صنایع بالادستی، میان دستی و پایین دستی
4. توسعه فنّاوری و ساخت توربینهای مگاواتی ملی توربین بادی(ساخت نمونه 2 مگاواتی)
5. بومی سازی و توسعه دانش فنی طراحی و ساخت توربین گاز 25 مگاوات با قابلیت افزایش تا 30 مگا وات و کسب نشان ایرانی
6. شبکه هوشمند برق ایران و پیاده سازی طرح نمونه
7. طراحی و ساخت توربین گازی 200 کیلوواتی با سیستم تولید همزمان برق و حرارت(CHP) برای تولید پراکنده و ذخیره سازی انرژی آن
8. ایجاد دانش فنی طراحی و ساخت راکتورهای هسته ای ملی با قدرت کم
9. طرح ذخیره سازی زیر زمینی نفت و گاز
10. کسب دانش فنی، بومی‌سازی و تولید صنعتی خانواده باطری‌های لیتیومی
11. پیاده‌سازیفنّاوری ملی سامانه حمل ونقل ریلی پرسرعت
12. مطالعات ، بررسی و تدوین معیارهای برنامه ریزی و طراحی شهری اسلامی -ایرانی
13. طراحی کفی(platform) ملی برای خودروی سواری کلاس B
14. مطالعه و طراحی سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند درون‌شهری و برون‌شهری
15. بومی سازی و توسعه فنّاوریهای حوزه زیرسطحی
16. اکتسابفنّاوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد
17. طرح جامع سیاست خارجی برای دستیابی به اهداف دفاعی امنیتی سند چشم انداز
18. طرح معماری و راه اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه های زیرساختی فضای سایبری
19. طرح جامع ایجاد و توسعه فنّاوری های مورد نیاز جهت تجهیز و بروز رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور
20. طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم)
21. طراحی و تولید سامانه های نرم افزاری پایه امنیتی
22. طرح ملی (امنیت اجتماعی: مبانی، الگوها و راهبردها در جمهوری اسلامی ایران)
23. طراحی و ساخت سامانه منظومه ماهواره ای تدافعی
24. مدیریت، سیاست گذاری و ارزیابی خطر آلاینده های مولد غذایی و محیط زیست
25. طراحی و ساخت پروتز عصبی حرکتی زیر جلدی برای بازیابی حرکت در افراد دچار ضایعه نخاعی
26. طرح جامع تولید واکسن های دام، طیور و آبزیان
27. طرح جامع تولید واکسن های انسانی
28. تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول های خورشیدی از سیلیس
29. طراحی و ساخت سفینه حامل موجود زنده
30. طراحی و اجرای طرح صنعتی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر
31. تولید بیولوژیکی هیدروژن و سایر فرآورده‌های باارزش افزوده از ریز جلبک‌ها
32. طراحی وساخت لامپ زیستی با استفاده از جلبک
33. دستیابی به فنّاوریهای کلیدی و طراحی و ساخت 3 فروند هواپیمای 100 تا 150 نفره
34. شبکه ملی اطلاعات
35. توسعه علوم و فنّاوری رمز کشور
36. فلسفه سیاسی اسلامی
37. نقد و بررسی جریان های تفسیری قران
38. فرهنگ جامع زبان فارسی
39. نظام حکومتی الگو
40. طراحی و ساخت لیزر الکترون آزاد
41. طراحی و ساخت زنجیره تقویت گر لیزر با پالس فوق کوتاه و انرژی بالا
42. مدیریت جامع حوزه های آبخیز
43. دانش و فنّاوری استفاده از آب دریا و آبهای شور برای استفاده در کشاورزی، شرب و صنعت
44. مدیریت ذخایر ژنتیک گیاهی، دامی و آبزیان
45. بررسی اثرات تغییر اقلیم و مدیریت خشکی و خشکسالی
46. دانش و فنّاوری بازیافت پساب های شهری، صنعت و کشاورزی
47. اصلاح خط مشی ها و سازوکارهای اقتصادی کشور با رویکرد اقتصاد مقاومتی
با گذشت حدود دوسال از شروع طرحهای کلان پژوهش و فنّاوری، مشکلات و چالش‌های مختلفیاز جمله عدم قطعیت در تخصیص منابع مالی طرحهای کلان به صورت هدفمند، مطمئن و پیوسته، عدم شفافیت درفرایند تصویب طرحها، مشخص نبودن حقوق مالکیت فکری طرح های کلان، تغییرات پی‌درپی درسطوح راهبردی و مدیریتی طرحهای کلان،نبود سیستم جامع حسابداریبهای تمام شده و مالی طرح های کلان در دبیرخانه شورای عالی عتف و عدم پاسخگویی مناسب مالی مجریان طرح های کلان به دبیرخانه و عدم وجود روش‌شناسی خاص تدوین اسناد راهبردی طرحهای کلان در حوزه فنّاوریهای نرم (علوم انسانی)گریبان‌گیراین طرحها هستند.
در راستای اجرای مصوبات فوق الذکر شورای عالی عتف، دبیرخانه شورا با پیگیری های مستمر و منظم و باهماهنگی و همکاری کمیسیون های تخصصی دبیرخانه موفق به دریافت حمایت مالی قطعی 13 طرح کلان ملی پژوهشی و فنّاوری از جانب دستگاه های اجرایی شدند.
فهرست طرح های کلان ملّی پژوهش و فنّاوری به همراه دستگاه های سفارش دهنده و میزان حمایت مالی از طرح ها در زیر ارائه شده است:
تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول های خورشیدی از سیلیس وزارت صنعت، معدن و تجارت 50 درصد
طراحی و اجرای طرح صنعتی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر وزارت صنعت، معدن و تجارت 50 درصد
طرح جامع تولید واکسن های انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 50 درصد
طرح ذخیره سازی زیر زمینی نفت و گاز معاونت علمی و فنّاوری ریاست جمهوری 15 میلیارد ریال
فرهنگ جامع زبان فارسی معاونت علمی و فنّاوری ریاست جمهوری سالانه 7500 میلیون ریال
بومی سازی و توسعه فنّاوریهای حوزه زیرسطحی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
اکتساب فنّاوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
معماری و راه اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه های زیرساختی فضای سایبری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
طرح جامع ایجاد و توسعه فنّاوری های مورد نیاز جهت تجهیز و بروز رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم) وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
طراحی و تولید سامانه های نرم افزاری پایه امنیتی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
طراحی و ساخت سامانه منظومه ماهواره ای تدافعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح 50 درصد
دستیابی به فنّاوریهای کلیدی و طراحی و ساخت سه فروند هواپیمای 100 تا 150 نفره سازمان صنایع هوایی 50 درصد
در حال حاضر، دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری در حال جمع‌آوری
مستندات کارگروه‌های ارزیابی طرحهای کلان، جهت ارائه به شورای عالی علوم،
تحقیقات و فنّاوری بوده و انتظار می رود با نزدیک شدن به مراحل پایانی
ارزیابی طرح ها در دبیرخانه تعداد طرح های بیشتری از حمایت مالی برخوردار
شوند.
ایسنا