درست یکسال پس از نامگذاری سال 88 بود که بدون شک رهبر معظم انقلاب به اطمینان رسیدند که کاری صورت نگرفته و در نیمه تیرماه 89 سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف را ابلاغ کردند. حدود 4 سال از سال ابلاغ آن سیاست‌ها می گذرد، به راستی در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفت؟
مجلس قوه قانونگذار کشور است و به گفته امام خمینی مجلس در راس همه امور است. همین باعث شد که به سراغ مجلسی ها رفتیم تا بدانیم درمجلس برای تغییر رویه زندگی ودرمان بیمازی مزمن مصرف گرایی که به شرایط حادی برای منابع کشور بدل شده است ، چه کرده اند. به قول رهبری خوب چه شد؟
* 4سال فرصت برای اصلاح الگوی مصرف ناکافی بود
در همان دقایق اولیه سال88 پیام نوروزی رهبر برخلاف تصور همه به موضوع مصرف و اصلاح الگوی آن اختصاص داشت. سال «پیامبر اعظم»، «سال امیرالمومنین»، «رفتار علوی»، «عزت و افتخار حسینی»، «اتحاد ملی و انسجام اسلامی»، «نوآوری و شکوفایی» این ذهنیت را ایجاد کرده بود که سال 88 با توجه به ولایت خجسته امام رضا(ع) در 88/8/8به نام مبارک ضامن آهو(ع) مزین شود, اما رهبری با توجه به مسائل اقتصادی جهان و بروز عوارض مصرف زدگی در زندگی مردم حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف را در راس جهت گیری برنامه ریزی های کشور و عملکرد ها قرار دادند و فرمودند: با توجه به اهمیت حیاتی و اساسی مصرف مدبرانه و عاقلانه منابع کشور، سال 88 در همه زمینه‌ها و امور، سال اصلاح الگوی مصرف می‌دانم. ایشان تأکید کردند:همه ما بخصوص مسئولان قوای سه‌گانه، شخصیت‌های اجتماعی و آحاد مردم باید در سال 88 در مسیر تحقق این شعار مهم، حیاتی و اساسی، یعنی اصلاح الگوی مصرف در همه زمینه‌ها، برنامه‌ریزی و حرکت کنیم تا با استفاده صحیح و مدبرانه از منابع کشور، مصداق برجسته‌ای از تبدیل احوال ملت به نیکوترین حال‌ها، ظهور و بروز یابد ... اسلام عزیز و همه عقلای عالم، بر این نکته تأکید می‌کنند که مصرف باید مدبرانه و عاقلانه مدیریت شود.
به گزارش تسنیم، ساکنان خانه ملت هم نسبت به این مسئله سکوت نکردند. علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در اولین دیدار خود با نمایندگان مجلس در سال 88 با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره اصلاح الگوی مصرف، گفت: رهبر معظم انقلاب از زمان ریاست جمهوری خود بر این نکته تاکید داشتند. تا آنجا که در زمان معاون اولی آقای حبیبی درباره اصلاح الگوی مصرف کارهای عمیقی صورت گرفت و در این صورت بحث اصلاح الگوی مصرف بحثی ابتدا به ساکن نیست. مجلس یک نهاد کوچک با 290 نماینده و تعدادی کارمند است؛ حال آنکه بیشترین سطح اصلاح الگوی مصرف در سطح جامعه است و صرفه جویی در نهاد کوچکی مانند مجلس بخش کوچک کار و دارای جنبه سمبلیک است.
محمد اسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با اشاره به ضرورت اصلاح الگوی مصرف می‌گوید: اصلاح الگوی مصرف نیاز مبرم جامعه فعلی است. در اثر بی هدف بودن برخی برنامه‌های تبلیغی،فرهنگی و بخش آگهی‌های تبلیغاتی باعث بروز برخی از مصرف‌های بی رویه شده است.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه نوع دیدگاه‌هایی در جامعه شکل گرفته است که برخی نه تنها مضر است بلکه باعث بروز مشکلاتی در کشور می شود و منابع غیر نفتی ما را تهدید می کند. اصلاح الگوی مصرف در تدوین سیاست و قانون مشکلی ندارد آنچه به عنوان یک مشکل به حساب می‌آید، این است که قانون در پایین دست به درستی اجرا نمی‌شود.
سعیدی می افزاید: ما در کشوری با منابع متنوع زندگی می کنیم که در مقابل آن هم مدیریت متکثری وجود دارد. اگر بنا باشد در استفاده از منابع مادی و اقتصادی و نیز منابع معنوی و سرمایه های اجتماعی حیف و میل صورت گیرد طبیعتا مشکلات فراوانی در انتظار جامعه ماست.
وی با اشاره به بحران آب می گوید:متاسفانه در شرایطی به سر می بریم که با بحران کم آبی روبرو هستیم که در این زمینه ضرورت اصلاح الگوی مصرف به چشم می‌خورد. با وجود اینکه در کشور اسلامی به سر می‌بریم و نحوه درست مصرف کردن در آموزه های دینی هم به درستی اشاره شده است،اماشاهد گسترش مصرف گرایی در جامعه هستیم.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کارهای موثری در زمینه الگوی درست مصرف کردن صورت نگرفته است، می افزاید: متاسفانه آموزش‌های مناسبی در زمینه درست مصرف‌کردن صورت نگرفته است و عمده تبلیغات رسانه‌ها خلاف فرهنگ سازی مناسب بوده است.
وی فرهنگ‌سازی را در تحقق منویات رهبری امری ضروری می‌داند و بیان می‌کند: مدیریت مصرف،کاهش اسراف و تجمل،استفاده از محصولات داخلی،افزایش تولید ثروت از طریق علم،قطع ساخت و پخش فیلم ها و سریال های مروج مصرف گرایی و تجمل خواهی،صرفه جویی از مهمترین مولفه ها در اصلاح الگوی مصرف است.
* بد مصرف کردن خصلت جامعه فعلی
به اعتقاد برخی کارشناسان اقتصادی " پول نفت مردم را مصرف‌گرا کرده است و زندگی روی چاه های نفت موجب شد که قدر این نعمت را ندانیم و بی حساب و کتاب بسوزانیمش". بخشی از بد مصرفی در کشور ما با منابع انرژی گره خورده است.
ابراهیم کارخانه‌ای، عضو کمیسیون انرژی مجلس شواری اسلامی درباره ضرورت اصلاح الگوی مصرف می گوید: طی چند سال گذشته نامگذاری سال از سوی مقام معظم رهبری پیرامون مباحث اقتصادی بوده است.
وی با اشاره به اینکه در مسیر اصلاح الگوی مصرف اقدامات زیادی صورت گرفته است بیان می‌کند:کارهای خوبی در عرصه های مختلف انجام شده است اما حاصل آنها به گونه ای نبوده است که در چرخه مصرف کشور هدفمند وارد شود و موثر باشد.
کارخانه ای در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر مصرف انرژی در کشور به شدت بالاتر از میانگین جهانی است و این آثار بسیار نامطلوب و مخربی بر اقتصاد کشور دارد به طوری که مصرف انرژی در ایران،چند برابر سایر کشورها‌ست می افزاید: در زمینه بهینه سازی مصرف که ارتباط مستقیم به اصلاح الگوی مصرف دارد، اقدامات خوبی صورت گرفته است، این مسئله موثر هم بود اما اینکه به صورت عزم ملی تدوین و وارد زندگی مردم شود خیلی شاهد نبودیم.
وی با اشاره به بحث هدفمندی یارانه‌ها می‌گوید: یکی از اهداف اصلی لایحه هدفمند کردن یارانه ها، مدیریت صحیح مصرف انرژی و منابع آن در کشور بود که در این زمینه موفق هم عمل کرد. اگر با رویه قبلی جلو می رفتیم مصرف بنزین کشور سرسام‌آور بود و شاید بالغ بر یکصد و 30 میلیون لیتر در روز می‌شد و بحث سهمیه بندی بنزین کمک بسزایی در کاهش میزان مصرف داشت و این میزان مصرف کشور را با چالش جدی روبرو می‌کرد و مانع از پیشرفت کشور در زمینه های مختلف می‌شد.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند:از زمان اجرای بحث هدفمندی یارانه‌ها با وجود اینکه شاید میزان مصرف بیش از دو برابر شده باشد،اما هنوز هم نسبت به میزان مصرف قبل از اجرای لایحه بسیار کمتر است. درزمان اجرای لایحه هدفمندی یارانه‌ها در فاز اول میزان مصرف بنزین حدود 80 میلیون لیتر روزانه بود و اکنون با گذشت حدود 4سال از زمان ابلاغ سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف از سوی مقام معظم رهبری هنوز مصرف بنزین در کشور ما 70 میلیون لیتر روزانه است و این از اثرات ارزشمند کنترل میزان مصرف در کشور است.
کارخانه ای با بیان اینکه استفاده از لامپ‌های کم مصرف گامی موثر در جهت اصلاح الگوی مصرف برق است می گوید:این کار در سطح گسترده انجام می‌شود.این در بهینه سازی مصرف برق در کشور ما موثر بود. لایحه سیاست‌های اصلاح الگوی مصرف اما هنوز به خوبی اجرایی نشده است و فاصله زیادی داریم. میانگین مصرف انرژی در کشور ما 4 برابر میانگین جهانی بوده است و این عدد غیر عادی است. در سال 88 که مقام معظم رهبری سال را با عنوان اصلاح الگوی مصرف نامگذاری کردند بحث الگوسازی برای مصرف آب اجرایی شد که به ازای هر خانوار 18مترمکعب به عنوان الگو مطرح شد و گام های خوبی صورت گرفت اما پس از آن رها شد و در حال حاضر مشاهده می کنیم ما با وجود اینکه میزان مصرف آب در کشور ما به ازای هر نفر به طور میانگین 120 لیتر در روز است. با فرهنگ سازی می‌توان میزان مصرف را اصلاح کرد.
وی تاکید می‌کند: اصلاح الگوی مصرف باید به صورت جدی در دستور کار جامعه و به صورت یک فرهنگ دنبال شود،به اصلاح الگوی مصرف در عرصه های مختلف زندگی نیازمند هستیم. در حال حاضر وضعیتی که در کشور برای آب رخ داده است هیچ راهی وجود ندارد جز اینکه صرفه جویی در مصرف آب را پیشه کنیم. حدود 90 درصد مصرف آب در کشور در زمینه کشاورزی و 5درصد در آب آشامیدنی و 2درصد در صنعت صرف می شود. باید به سمتی پیش رویم که از کمترین مقدار آب بیشتر بهره وری را داشته باشیم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس با تاکید بر اینکه اصلاح الگوی مصرف باید در تمام وزاتخانه‌ها در دستور کا رقرار گیرد می افزاید:سهم هر وزارتخانه در اصلاح الگوی مصرف باید مشخص شود و نظارتی دقیقی بر عملکرد وجود داشته باشد. متاسفانه در کشور ما نظارت بر عملکرد‌ها وجود ندارد.در حال حاضر 32 درصد برق کشور، مصرف خانگی دارد که از این میزان 28 درصد یخچال و فریزر،24 درصد سیستم گرمایش و سرمایش صرف می‌شود که باید در این باره اصلاح الگوی مصرف شکل گیرد.
وی ادامه می‌دهد: مصرف بهرورانه باید هدف اصلی ما در اصلاح الگوی مصرف باشد،یعنی هر کالایی با کمترین میزان مصرف بهترین بهره‌وری را داشته باشد. قسمت اصلی اصلاح الگوی مصرف مردم هستند که باید تفاوت بین مصرف نکردن و مصرف بهینه را بشناسند. اگر مصرف بهره‌ورانه در کشور عملیاتی شود، بدون شک اصلاح الگوی مصرف در جامعه می‌تواند عملیاتی شود و اثر مثبت بسیاری می‌تواند داشته باشد. درست مصرف کردن یکی از تاکیدات دینی کشور ماست،متاسفانه مردم بر خلاف اعتقادات دینی خود فرهنگ درست مصرف کردن و بهینه ندارند.
* جای خالی فرهنگ سازی در رسانه‌ها
بدون شک می‌توان گفت، مهم ترین عامل در اصلاح الگوی مصرف ، اصلاح فرهنگ جامعه است. فرهنگ مانند هوایی است که همه در آن تنفس می کنیم. این فرهنگ است که ما را به سوی الگوی نامناسب تولید و مصرف سوق می دهد و جالب تر آن که آن الگوی نامناسب را به عنوان الگوی برتر تلقی می کنیم.
مصرف درست، قناعت، پرهیز از اسراف و نیز موارد مشابه آن از جمله قواعدی است که در ارزش‌ها و فرهنگ بومی ایرانیان مشهود است همچنین این موضوعات یکی از پیش شرط‌های لازم برای توسعه هر کشوری است اما به اعتقاد کارشناسان متاسفانه در زمینه درست مصرف‌کردن ایرانی‌ها سابقه خوبی ندارند. برخی از جامعه‌شناسان در تعریف الگوی مصرف می‌گویند:الگوی مصرف در هر جامعه عبارت است از نوع چارچوب مصرفی که اکثریت افراد جامعه هنگام مصرف، از آن تبعیت می‌کنند و شکل و میزان مصرف خود را بر آن منطبق می‌سازند.
حال این سؤال مطرح است که آیا الگوی مصرف فعلی در کشور الگوی صحیحی است؟محمد مهدی لبیبی ، جامعه شناس اقتصادی یکی از عوامل مصرف زیاد ایرانیان را عدم فرهنگ سازی مصرف بهینه در جامعه می‌داند: متاسفانه آموزش‌های مناسبی در زمینه درست مصرف‌کردن صورت نگرفته است و عمده تبلیغات رسانه‌ها خلاف فرهنگ سازی مناسب بوده است. در حالت کلی خانواده، نظام آموزشی و رسانه بهترین الگو برای مهار مصرف گرایی و اصلاح الگوی آن هستند. از آنجایی که در جامعه امروزی تاثیر رسانه جمعی 10برابر خانواده است رسانه‌ها باید تلاش کنند و با معرفی الگوهای موفق از اقشار مختلف، رفتارهای ضدارزشی گذشته را که اکنون تبدیل به ارزش شده به حالت قبلی خود برگردانند.
وی اظهار می‌کند:صرفه جویى نکردن در جامعه ما موضوعى عام است و به طبقه خاصى اختصاص ندارد. برخى افراد ولخرجى را یک ارزش تلقى و از آن به عنوان شاخصى براى قرار گرفتن در پایگاه اجتماعى بالاتر استفاده مى کنند. رسانه‌های جمعی با فرهنگ سازی و آموزش در این زمینه می‌توانند این دیدگاه ها را تغییر دهند.
لبیبی می‌گوید:اگر بخواهیم مصرف گرایی را از مقوله اقتصادی بررسی کنیم باید گفت در یک دوره زمانی، توجه به تولید مدنظر قرار گرفته بود. اما اکنون موضوع مصرف کردن مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر بسیاری از کمپانی‌ها به دنبال رواج مصرف در جامعه هستند چرا که معتقدند تا کالایی خریداری نشود شکوفایی اقتصادی در جامعه محقق نخواهد شد. در گذشته تولید کالا به صورت محدود بود و خریداران تعدادشان اندک. به همین دلیل بود که صرف‌جویی در برخی موارد بیشتر دیده می‌شد.
وی با اشاره به اعتقاد «پیر بوردیو» ، روانشناس فرانسوی، بیان می‌کند: مصرف در جامعه امروز جنبه اقتصادی ندارد بلکه تشخص مد نظر افراد است. به طور مثال ممکن است فردی هنگام خرید تنها به سراغ برند‌های خاص برود و آنها را با قیمتی بالا خریداری کند. شاید این کالا با یک کالای معمولی تفاوت آنچنانی نداشته باشد اما آنچه مد نظر فرد است این است که بگوید من با دیگران فرق دارم. چون ساعت، کفش، لباس و کیف من مارک دار است. به زعم او مارک برایش شأن و شخصیت می‌آورد. به راحتی‌می‌توان گفت در اینگونه موارد مصرف به فرد هویت می‌بخشد. بنابراین معنای مصرف از فضای اقتصادی به اجتماعی کشیده شده است.
به گزارش تسنیم، با وجود گذشت 4سال از زمان ابلاغ سیاست‌های کلی اصلاح
الگوی مصرف از سوی مقام معظم رهبری هنوز اقدام مهم عملیاتی از سوی مسئولان
برای نهادینه کردن فرهنگ درست مصرف در بین مردم جامعه صورت نگرفته است و
همچنان ایرانیان در صدر جدول مصرف گرایی صاحب امتیاز هستند.