هم خویشی «توسعه» با «اقتصاد مقاومتی»

بدون شک کلمات در ترکیب با هم و در تقدم و تأخر هر کلمه در یک ترکیب اضافی(مضاف و مضاف الیه)، مفاهیم و معانی متفاوتی را تداعی می کنند و لازم است که ترکیب ها و عبارت ها به درستی به کار روند تا ذهن مخاطبین و عموم مردم، مغشوش و مشوه نشود؛ از افرادی که به زبان و ادبیات عرب تسلط دارند؛ قطعاً انتظار بیشتری می رود!

اما در آغاز سخن، بهتر است کلمات کلیدی این مقاله را با هم مرور بکنیم: «توسعه»، «اقتصاد مقاومتی» و «مقاومت اقتصادی».

توسعه: مفهومی با سابقه و عام تر است که ˈهدفش بهبود و پیشرفت جوامع و ملت ها با استفاده از تمام ظرفیت های اجتماعی موجود و با حاکمیت اصل مهم «بهره وری، اثربخشی و کارآمدی»و حفظ منابع طبیعی و استفاده ی حداقلی از منابع تجدید ناپذیر با هدف حفظ محیط زیست و ذخیره ی آن برای نسل های آتی استˈ.

توسعه(DEVELOPMENT) مفهومی کیفی(QUALITY) است و با مفهوم دیگررشد(GROWTH) که مفهومی کمی (QUANTITY) است؛ نباید خلط شود.

«توسعه»، مفهومی نموّ گونه است.

یعنی علاوه بر «رشد»، ما باید شاهد تحولات کیفی در حیات اجتماعی جوامع نیز باشیم. بنابراین در درون برنامه های توسعه، علاوه بر «تحول کیفی»، مفهوم مهم دیگری هم نهفته است و آن «پایداری» (sustainability) است.

یعنی «پایداری محیط اجتماعی» برای نسل های آتی.

بنابرین «توسعه» به معنای رشد - صرف و تنها نیست. افرادی که «توسعه» را با «رشد» خلط می کنند، توسعه را «مصرف گرایی» و «ترویج فرهنگ مصرفی» و حتی غرب زدگی تبلیغ می کنند و به مخالفت با آن می پردازند.

به ویژه آن که اسراف و تبذیر، بار ارزشی و دینی دارد، مخالفت با توسعه را رنگ و لعاب دینی می دهند.

در صورتی که «توسعه» مفهومی علمی و متعادل است و اولین قید محدود کننده ی خود را، «حفظ منابع زیست محیطی و تجدید ناپذیر»، تعیین و تعریف کرده است.

اقتصاد مقاومتی: یکی از دغدغه های مهم سیاستمداران و اقتصاددانان، «پایداری» و مقاومت (resiliency) جوامع آنها در برابر انواع تهدیدات و مخاطرات طبیعی(natural) و دست ساز بشر(man-made) است.

اکنون مفهوم جامعه ی پایدار(resilient community)، مفهومی شناخته شده در بین اقتصاد دانان و محافل علمی است.

زیرا هر نوع تهدید و ریسکی که تمامیت اجتماعی جوامع را هدف قرار می دهد؛ در نهایت موجب تحمیل هزینه های گزافی بر اقتصاد آن جوامع می شود.

بدون تردید «بازسازی و باز توانی» و حتی «پاسخگویی» به تهدیدات، خود هزینه های گزافی را بر اقتصاد ملی تحمیل کرده و نه تنها رشد و توسعه ی اقتصادی را مختل می کند، بلکه آهنگ آنها را نیز کند و حتی منفی می سازد.

بیشترین خسارت های وارده نیز بر اقتصاد کشورهای در حال توسعه خواهد بود. چون زیر ساخت های درست و حسابی ندارند.

در مقابل کشورهای توسعه یافته نیز هزینه ی پولی بالایی را خواهند پرداخت.

در پاسخ به این قبیل چه باید کردهاست که دانشمندان مدل «جامعه ی پایدار» را مطرح کرده اند. «جامعه ی پایدار»، جامعه ای است که زیر ساخت های اقتصادی و توسعه ای محکمی دارد (مدل اقتصاد مقاومتی را اجرا کرده اند).

حوادث و سوانح و بحران های اقتصادی بر زیرساخت های آن تاثیر موثر و یا غیرقابل برگشتی ندارد (دارای سیستم پدافند غیر عامل یا دفاع مدنی هستند).

کسب و کار اقتصادی این جوامع حتی در بدترین بحران ها نیز بلاانقطاع تداوم پیدا می کند. زیر آنها برنامه های پایداری کسب و کار(business continuity plans) برای شرایط بحرانی دارند (شرح و بسط این مقوله فرصت دیگری را طلب می کند).

مقاومت اقتصادی: این مفهوم تببین عام برای سیاست های «ریاضت اقتصادی» است. یعنی به نوعی تولید، رشد و بهره وری حداقلی و اتکاء صرف به منابع خام داخلی برای مقابله با تهدیدات خارجی است. به عبارتی کاهش مصرف با هدف نیازمندی کمتر به منابع خارجی.یعنی برگشت به رشد اقتصادی منفی و رکود «مقاومت اقتصادی» مفهوم رایج دهه های اول قرن بیستم بود. یعنی زمانی که دنیا به دو قطب و بلوک سیاسی شرق و غرب تقسیم شده بود. به همین خاطر این نوع جهت گیری، چپ گرایی بسیار افراطی در عرصه های اقتصادی برای به شکست کشاندن سرمایه داری غرب بود.

یعنی تحدید و تهدید بازار کالاهای غربی با کاستن از تقاضا برای آن محصولات. اما اکنون، هم مفهوم تولید کالا و خدمات عوض شده و هم مفهوم بازار.زیرا جهان سرمایه داری برای کسب سود بیشتر و کاهش هزینه های تولید، هم ابزار تولید را از انحصار خارج ساخته و هم بازار را.از طرفی تشکیل بلوک های اقتصادی مختلف، مفهوم تجارت را تغییر داده و به یک نوع همکاری مشترک چند ملیتی، در راستای خلق فرصت ها و منافع مشترک رقابتی تبدیل نموده است.

چرا توسعه و چرا اقتصاد مقاومتی: در ابلاغ سیاست های «اقتصاد مقاومتی» یک جمله ی کلیدی تکلیف همه را روشن ساخته است: «اقتصاد درون زا و برونگرا». البته کسانی که «اقتصاد مقاومتی» را با «ریاضت اقتصادی» اشتباه گرفته بودند، چندین بار از سوی رهبر معظم انقلاب تذکر گرفتند؛ ولی تکرار این جمله ی کلیدی و شرح و بسط آن همچنان لازم است. به خاطر آن که، هدف سیاست های «اقتصاد مقاومتی» هم «رشد» است، هم «توسعه» است و هم حفظ آهنگ رشد اقتصادی کشور علیرغم تهدیدهای خارجی.

به همین دلیل، در این سیاست ها، هم افزایش توان ملی و استفاده ی حداکثری از ظرفیت های انسانی(شایسته سالاری و دانش محوری) و مادی داخلی برای تسریع رشد اقتصادی کشور مورد توجه جدی است و هم حضور فعال و جدی در بازارهای جهانی.

به عنوان یکی از مصادیق این بحث، از راه های برطرف ساختن تهدیدات خارجی، همچون تحریم ها، حضور جدی در بازارهای کشورهای توسعه یافته، حتی آمریکاست. حضور ما در بازارهای جهانی و آن هم از هر نوع تولید اقتصادی، هزینه ی تحریم ها را برای بسیاری از کشورهای سلطه جو، افزایش خواهد داد. فقط سهم ایران در بازار نفت کشورهای غربی، شروع زمان این تحریم ها را از 6 ماه تا 2 سال به تعویق انداخت، تا این کشورها بتوانند منابع دیگری غیر از نفت ایران را برای تامین انرژی خود پیدا بکنند.

حال اگر اتکاء بازارهای کشورهای غربی، چین، هند و ترکیه به نفت خام و سایر فراورده های نفتی تولید کشور ما بیش از این میزان بود؛ آیا تصمیم گیری درباره ی تشدید تحریم های اقتصادی برای دولت های غربی دشوارتر نمی شد و هزینه های اجرای آن برای تحریم کنندگان، به شدت و خارج از تحمل ظرفیت های فعلی اقتصادی آنها، بالا نمی رفت؟

مفهوم «اقتصاد درون زا و برون گرا»، جهت گیری دقیق سیاست های اقتصادی ما را به درستی نشان می دهد. زیرا تکیه اش بر تولید(کالا و خدمات)، ورود در عرصه ی فن آوری های نوین، دانش محوری و حضور در اقتصاد جهانی و تخصیص بخش قابل توجهی از بازار جهانی به اقتصاد ملی ماست.

نسبت توسعه و اقتصاد مقاومتی: دقیقا نقطه ی اشتراک «اقتصاد مقاومتی» و «توسعه» در تکیه ی هر دو راهبرد بر «تولید داخلی البته با ارزش افزوده ی بالا»، «ورود در عرصه هایی که توجیه اقتصاد جهانشمول دارد» ، «بهبود نرخ رشد اقتصادی» ، و «پایداری جامعه در برابر انواع تهدیدات داخلی و خارجی» است. به دیگر سخن، «برنامه های توسعه» می خواهد با استفاده ی حداکثری از ظرفیت ها و منابع تجدید شونده و با حفظ محیط زیست و منابع طبیعی، کشور را به نرخ رشد حداکثری برساند. « اقتصاد مقاومتی» نیز در راستای حفظ پایداری جامعه، محیط کسب و کار پایداری را برای تولید و اشتغال در کشور، آماده و فراهم می کند.

پس این دو راهبرد، از جنبه های مفهومی، کاربردی و اجتماعی نه تنها هیچ ضدیتی با هم ندارند؛ بلکه دو مفهوم کاملاً مکمل هم هستند و حتی لازم و ملزوم هم نیز می باشند. توسعه جسم است و اقتصاد مقاومتی سپر آن.سپر زمانی ارزشمند است که جسم ارزشمند باشد. جسمی که روح دارد نه جسم مرده و جسد.

مخالفین توسعه که اغلب از جنس و دسته ی پوپولیست ها هستند؛ همیشه تلاش نموده اند که نظریه های تایید شده ی اقتصادی را مسخ بکنند و از ماهیت واقعی خود خالی بکنند،آنگاه مفهوم دیگرگونه ی از آن نظریه ها، خودشان تعریف بکنند و سپس «مفهوم خودساخته» را مورد آماج حملات خود قرار بدهند.

باید با آگاهی از این تاکتیک رایج، روح این مفاهیم و نظریه های علمی را به درستی به افکار عمومی شناساند. زیرا آنها برنامه ریزی کرده اند که با قلب مفهوم اقتصاد مقاومتی و ارائه ی تعبیر ریاضت گونه از آن، طرفداران توسعه را از اقتصاد مقاومتی بترسانند و بالعکس با قلب ماهیت توسعه و ارائه ی الگوی مصرف گرایانه و غرب زده از توسعه طرفداران اقتصاد مقاومتی را از توسعه بترسانند تا درگیرودار این مخالفت ورزی ها، «اسب پوپولیسم» خود را به منزل مراد برسانند و باز بین طبقات مختلف جامعه شکاف ایجاد بکنند. به یاد داشته باشیم که علف هرز پوپولیسم در شکاف طبقاتی رشد می کند!