پدافند مردم‌محور: مولفه‌های دانایی، توانایی و آمادگی در برابر تهدیدات نوین

به گزارش پایگاه خبری پایداری ملی، در عصر حاضر که مرز‌های فیزیکی و مجازی به هم پیوسته‌اند، امنیت ملی دیگر صرفاً در حوزه نظامی و اطلاعاتی تعریف نمی‌شود؛ بلکه ابعاد گسترده‌ای یافته و لایه‌های مختلف جامعه را در بر می‌گیرد. در این میان، «پدافند مردم محور» به عنوان یک استراتژی حیاتی، بر این اصل استوار است که قوی‌ترین حصار دفاعی در برابر تهدیدات نوین، به‌ویژه تهدیدات سایبری، خود مردم هستند. پدافند زمانی به کمال می‌رسد که دانایی به دانش عمومی تبدیل، توانایی به مهارت عملی تبدیل و آمادگی به یک رویه مستمر تبدیل شود.

بخش اول: دانایی؛ نخستین گام در سنگر دفاعی
دانایی در مفهوم پدافند مردم محور، فراتر از دانستن وجود تهدیدات است؛ این امر مستلزم درک عمیق از ماهیت تهدیدات نوظهور، روش‌های نفوذ و اهداف عاملان آنهاست.

۱. فهم تهدیدات سایبری: تهدیدات امروز دیگر شامل ویروس‌های ساده کامپیوتری نیست. فیشینگ‌های پیچیده، مهندسی اجتماعی پیشرفته، حملات باج‌افزاری که زیرساخت‌های حیاتی را هدف قرار می‌دهند، و انتشار اطلاعات نادرست برای ایجاد شکاف اجتماعی، نمونه‌هایی از جنگ‌های شناختی و سایبری هستند. هر شهروند باید بداند که ایمیل، پیامک، یا حتی یک تماس تلفنی مشکوک، می‌تواند آغازی برای یک نفوذ بزرگ باشد.

۲. سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی: در عصر جریان سیال اطلاعات، دانایی واقعی یعنی توانایی تفکیک حق از باطل. انتشار هوشمندانه اخبار جعلی می‌تواند همزمان با یک حمله سایبری، جامعه را فلج کند. آموزش عمومی برای زیر سؤال بردن منابع، بررسی صحت اطلاعات پیش از بازنشر، و درک نیت پشت پیام‌ها، بخشی جدایی‌ناپذیر از پدافند است.

بخش دوم: توانایی؛ تبدیل دانش به ابزار عملی
دانستن کافی نیست؛ در میدان عمل، نیاز به توانایی اجرایی وجود دارد. توانایی در این بستر به معنای مهارت‌ها و عادات دفاعی است که فرد به‌طور غریزی به کار می‌بندد. موارد زیر در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد:

۱. مهارت‌های بنیادین امنیت سایبری: این مهارت‌ها باید به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شوند:
رمز‌های عبور قوی و مدیریت رمزها: استفاده از مدیران رمز عبور و فعال‌سازی احراز هویت چند عاملی (MFA) بر روی تمام حساب‌های مهم.
به‌روزرسانی منظم: درک این نکته که نصب به‌روزرسانی‌های امنیتی، بستن در‌های نفوذ است.
پشتیبان‌گیری منظم: آگاهی از اینکه در صورت وقوع حمله باج‌افزاری، داشتن نسخه پشتیبان امن، بزرگ‌ترین عامل بازدارنده است.

۲. توانایی واکنش سریع: توانایی تشخیص یک رویداد مشکوک (مانند کندی غیرعادی سیستم، درخواست غیرمنتظره برای اطلاعات، یا قفل شدن ناگهانی فایل‌ها) و دانستن اینکه چگونه و به کجا باید این رخداد را گزارش داد، از فرسایش خسارت جلوگیری می‌کند.

بخش سوم: آمادگی؛ فرهنگ‌سازی برای بقا
آمادگی پایدار، بالاترین سطح پدافند مردم محور را شکل می‌دهد؛ این سطح نیازمند نهادینه‌سازی فرآیند‌ها و نه تنها مسئولیت فرد، بلکه مسئولیت اجتماعی است.
۱. تمرین‌های شبیه‌سازی‌شده: همان‌طور که در دفاع غیرعامل، مانور‌های تخلیه و واکنش به بلایای طبیعی انجام می‌شود، باید تمرین‌های شبیه‌سازی شده حملات سایبری (مانند فیشینگ‌های سازمانی یا عمومی) به صورت دوره‌ای اجرا شوند تا واکنش‌ها در شرایط واقعی سنجیده شود.

۲. توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و حمایتی: آمادگی مستلزم وجود یک خط ارتباطی شفاف بین مردم و نهاد‌های مسئول است. مردم باید بدانند در صورت مشاهده یا قربانی شدن، چه سازمانی پاسخگو است و فرایند گزارش‌دهی نباید پیچیده و زمان‌بر باشد.
۳. آموزش مستمر و به‌روزرسانی دانش: تهدیدات سایبری هر روز تکامل می‌یابند. بنابراین، آمادگی ایستا نیست، بلکه فرآیندی پویا است که مستلزم به‌روزرسانی مداوم محتوای آموزشی برای تمامی سطوح جامعه، از کودکان تا سالمندان، است.

پدافند مردم محور در بستر «دانایی، توانایی و آمادگی»، تضمین‌کننده تاب‌آوری ملی در برابر پیچیده‌ترین چالش‌های قرن بیست و یکم است. وقتی هر شهروند به یک واحد پدافندی کوچک تبدیل شود که مجهز به دانش و مهارت لازم است، دیگر هیچ مهاجمی نمی‌تواند کل سیستم را از پا درآورد. دانایی، کلید شناخت؛ توانایی، ابزار دفاع؛ و آمادگی، تضمین استمرار حیات و توسعه کشور در دنیای متصل امروز است.