صنعت پتروشیمی و چالش‌های ایمنی: چرا به مرکز نظام ایمنی شیمیایی نیاز داریم؟

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پایداری ملی، امروز سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور، در نهمین همایش ملی پدافند شیمیایی با تاکید بر اینکه توسعه پایدار در صنعت شیمیایی و پتروشیمی مستلزم وجود نظامی ایمنی و کنترل شیمیایی است، اظهار داشت: صنعت پتروشیمی، علاوه بر پیشرفت، نیازمند توجه به الزامات پدافند غیرعامل، ایمنی و امنیت است و همین امر ایجاد مرکز نظام ایمنی پدافند شیمیایی در کشور را ضروری می‌سازد.

صنعت شیمیایی و پتروشیمی به دلیل استفاده از مواد شیمیایی خطرناک و فرآیند‌های پیچیده، همواره با مخاطرات و تهدید‌های جدی برای مردم و محیط زیست همراه بوده است. نشت مواد شیمیایی، آتش‌سوزی‌ها و انفجار‌ها از جمله حوادثی هستند که می‌توانند عواقب فاجعه‌باری به همراه داشته باشند. در صورت وقوع این حوادث، نه تنها کارکنان صنایع بلکه ساکنان مناطق اطراف و حتی اکوسیستم‌های طبیعی نیز در معرض خطر قرار می‌گیرند.

یکی از نمونه‌های بارز این مخاطرات، حادثه‌ بوپال در هند در سال ۱۹۸۴ است که طی آن نشت گاز متیل ایزوسیانات از کارخانه‌ای شیمیایی منجر به کشته شدن هزاران نفر و آسیب دیدن بیش از صد هزار نفر دیگر شد. این حادثه نشان داد که عدم توجه به استاندارد‌های ایمنی و عدم وجود نظام‌های نظارتی مؤثر می‌تواند به فجایعی انسانی و زیست محیطی منجر شود.

در ایران نیز نمونه‌هایی از حوادث شیمیایی و پتروشیمیایی وجود دارد که بر ضرورت ایجاد نظامی کارآمد برای مدیریت ایمنی در این صنعت تأکید می‌کند. چنین حوادثی غالبا خسارات مالی و انسانی زیادی به بار آوردند. این حوادث نشان داد که عدم وجود سامانه‌های پیشگیری و پاسخگویی به موقع می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، حملات شیمیایی در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز نشان داد که تهدیدات شیمیایی تنها محدود به صنایع نیستند و می‌توانند به عنوان سلاح‌های جنگی نیز مورد استفاده قرار گیرند. این حملات که منجر به تلفات انسانی و آسیب‌های جدی به محیط زیست شدند، اهمیت توجه به پدافند غیرعامل و ایجاد زیرساخت‌های ایمنی شیمیایی را بیش از پیش نمایان کردند.

در این راستا، باید گفت که نمونه‌ای مشابه از این مرکز در کشور موجود است و آن مرکز نظام ایمنی هسته‌ای است. این مرکز به عنوان یک مرجع نظارتی دولتی، مسئول توسعه ایمنی در تأسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای و پرتوی و نظام‌مند کردن استفاده ایمن از انرژی هسته‌ای و منابع پرتو‌ها به‌منظور اطمینان از حفاظت کارکنان، مردم، نسل‌های آینده و محیط‌زیست در برابر اثرات زیان‌آور پرتو‌ها تشکیل شده است. مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور با حفظ استقلال موثر، از طریق تدوین ضوابط، مقررات و دستورالعمل‌های ایمنی هسته‌ای و پرتوی، ارزیابی ایمنی، صدور پروانه ساخت و بهره‌برداری و مجوز‌های مرتبط، و همچنین بازرسی، نظارت و اعمال قانون، وظایف قانونی خود را اجرا می‌کند.

این مرکز، در چهارچوب وظایف قانونی و نظارتی خود، اصول، ضوابط، رهنمود‌ها و استاندارد‌های ایمنی پذیرفته‌شده در سطح بین‌المللی از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مراجع نظارتی سایر کشور‌ها را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و پس از مطابقت با قوانین موجود کشور، اقدام به تدوین و اجرای آن‌ها می‌نماید.

اکنون، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور پیشنهاد داده است تا مشابه این مرکز در حوزه شیمیایی نیز راه‌اندازی شود. در واقع، مرکز نظام ایمنی پدافند شیمیایی نهادی خواهد بود که به منظور افزایش ایمنی و امنیت در برابر تهدیدات شیمیایی ایجاد می‌شود و مسئولیت برنامه‌ریزی، هماهنگی و اجرای اقدامات مختلف برای حفاظت از مردم، محیط زیست و زیرساخت‌های حیاتی در برابر خطرات شیمیایی را بر عهده خواهد داشت.

مهمترین اهداف و وظایف این مرکز عبارت‌اند از:

پیشگیری و آمادگی: تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و تمرینی برای آمادگی در برابر حوادث شیمیایی.
پاسخگویی به حوادث: فراهم کردن تجهیزات و امکانات لازم برای پاسخ سریع و موثر به حوادث شیمیایی

توسعه استاندارد‌ها و مقررات: تدوین استاندارد‌ها و مقررات ایمنی برای کنترل و مدیریت مواد شیمیایی

تحقیقات و توسعه: انجام تحقیقات برای شناسایی و کاهش مخاطرات شیمیایی و توسعه فناوری‌های جدید برای مقابله با این تهدیدات

هماهنگی بین‌بخشی: همکاری و هماهنگی با سایر نهاد‌ها و سازمان‌ها برای اجرای بهتر برنامه‌های ایمنی و امنیت شیمیایی

تجارب بسیاری از کشور‌های جهان در خصوص ایجاد و اجرای نظام‌های ایمنی شیمیایی، قابل استفاده است.

این کشور‌ها از طریق نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف، استاندارد‌ها و مقرراتی برای افزایش ایمنی در صنایع شیمیایی ایجاد کرده‌اند. در ادامه به برخی از این کشور‌ها و تجارب آن‌ها اشاره می‌شود:

ایالات متحده آمریکا:

آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA): مسئولیت نظارت بر تولید، استفاده و دفع مواد شیمیایی و اجرای برنامه‌هایی مانند برنامه کنترل مواد شیمیایی سمی (TSCA) را بر عهده دارد.

اداره ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA): مقررات ایمنی شیمیایی برای حفاظت از کارکنان در محیط‌های کاری را تدوین و اجرا می‌کند.

اتحادیه اروپا:

آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA): مسئولیت نظارت بر استفاده ایمن از مواد شیمیایی در اتحادیه اروپا و اجرای برنامه‌هایی مانند REACH را بر عهده دارد.

دستورالعمل SEVESO: برای کنترل خطرات ناشی از حوادث شیمیایی بزرگ و کاهش تاثیرات آن‌ها تدوین شده است.

ژاپن:

وزارت محیط زیست ژاپن: برنامه‌های مختلفی برای کنترل و نظارت بر مواد شیمیایی دارد و استاندارد‌های سختگیرانه‌ای برای مدیریت مواد شیمیایی سمی تعیین کرده است.

در زمینه قوانین مدیریت مواد شیمیایی، ژاپن قوانین جامعی برای مدیریت مواد شیمیایی و پیشگیری از حوادث شیمیایی دارد.

آلمان:

آژانس حفاظت از محیط زیست آلمان (UBA): در آلمان این آژانس مسئولیت نظارت بر استفاده ایمن از مواد شیمیایی و کاهش تاثیرات زیان‌بار آن‌ها بر محیط زیست را بر عهده دارد.

قوانین سختگیرانه ایمنی شیمیایی: آلمان مقررات و استاندارد‌های جامعی برای ایمنی شیمیایی و مدیریت مواد خطرناک دارد.

استرالیا:

اداره ملی ایمنی شیمیایی (NICNAS): این اداره در استرالیا، مسئولیت ارزیابی و نظارت بر ایمنی مواد شیمیایی صنعتی را بر عهده دارد.

برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی: استرالیا برنامه‌های آموزشی متعددی برای افزایش آگاهی عمومی و حرفه‌ای درباره ایمنی شیمیایی دارد.

کانادا:

برنامه مدیریت مواد شیمیایی (CMP): این برنامه توسط دولت کانادا برای ارزیابی و مدیریت مواد شیمیایی و کاهش تاثیرات زیان‌بار آن‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست تدوین شده است.

اداره بهداشت و ایمنی کار: این اداره قوانین و مقررات جامعی برای ایمنی در محیط‌های کاری دارد.

چین:

وزارت محیط زیست و اکولوژی چین؛ مسئولیت نظارت بر ایمنی شیمیایی و حفاظت از محیط زیست در برابر خطرات شیمیایی را بر عهده دارد.

قوانین و مقررات سختگیرانه: چین نیز مقرراتی برای کنترل و نظارت بر مواد شیمیایی سمی و خطرناک دارد.
نتیجه‌گیری: تجارب این کشور‌ها نشان می‌دهد که ایجاد و اجرای نظام‌های ایمنی شیمیایی موفق نیازمند همکاری بین‌بخشی، تدوین مقررات جامع، اجرای برنامه‌های آموزشی و نظارتی، و استفاده از فناوری‌های نوین است. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی و همکاری با سازمان‌های جهانی، نظامی موثر برای ایمنی شیمیایی ایجاد کند.

نتیجه‌گیری:

تجارب این کشورها نشان می‌دهد که ایجاد و اجرای نظام‌های ایمنی شیمیایی موفق نیازمند همکاری بین‌بخشی، تدوین مقررات جامع، اجرای برنامه‌های آموزشی و نظارتی، و استفاده از فناوری‌های نوین است. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی و همکاری با سازمان‌های جهانی، نظامی موثر برای ایمنی شیمیایی ایجاد کند.