به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، فضای مجازی به عنوان یکی از مسائل مهم جامعه در دنیای امروز نقش بسیار پررنگی دارد. این فضا با فراهم آوردن امکانات و ابزارهای ارتباطی نوین، توانسته است فاصله‌ها را کاهش داده و ارتباطات انسانی را تسهیل کند. افراد از طریق شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و دیگر پلتفرم‌های آنلاین، می‌توانند به راحتی با یکدیگر در ارتباط باشند و از اخبار و اطلاعات جهانی بهره‌مند شوند.
علاوه بر این، فضای مجازی تأثیر عمیقی بر اقتصاد جهانی گذاشته است. کسب‌وکارهای آنلاین، تجارت الکترونیک و بازارهای دیجیتال، روش‌های جدیدی برای خرید و فروش کالاها و خدمات ایجاد کرده‌اند که نه تنها باعث افزایش دسترسی و تنوع انتخاب‌ها برای مصرف‌کنندگان شده، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی نیز فراهم آورده است. بسیاری از کارآفرینان و استارت‌آپ‌ها از طریق این فضا توانسته‌اند به بازارهای داخلی و جهانی دسترسی پیدا کنند و با نوآوری و خلاقیت، محصولات و خدمات خود را به میلیون‌ها نفر ارائه دهند.
از سوی دیگر، فضای مجازی چالش‌ها و مسائل جدیدی را نیز به همراه دارد. مسئله امنیت اطلاعات و حریم خصوصی از مهمترین دغدغه‌های کاربران در این فضا است. همچنین، انتشار اخبار کذب و اطلاعات نادرست، تهدیدی جدی برای سلامت اطلاعاتی جامعه به شمار می‌رود. علاوه بر این، اعتیاد به اینترنت و استفاده نادرست از فضای مجازی نیز می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی و اجتماعی افراد داشته باشد. بنابراین، نیاز به تدوین قوانین و مقررات مناسب، آموزش استفاده صحیح و افزایش آگاهی عمومی درباره مخاطرات و فرصت‌های فضای مجازی، از جمله ضرورت‌های مدیریت این فضا در جامعه معاصر است.
همه موارد مذکور، مبین اهمیت حیاتی توجه به این حوزه از سوی سیاست‌گذاران و متولیان امور کشور است. از همین روی، توجه به فضای مجازی و مسائل آن، در کنار سایر حوزه‌ها از جمله اقتصاد، سیاست خارجی، فرهنگ و … باید برای ۶ نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری کشور، بسیار حیاتی و ضروری است.
در همین راستا، بخشی از سومین مناظره انتخاباتی که جمعه شب از شبکه ۱ سیما پخش شد، به همین موضوع اختصاص داشت. خبرگزاری مهر در این نوشتار کوتاه به اهم مسائل فضای مجازی کشور از دیدگاه کارشناسان و رویکرد هر یک از نامزدها به این مسائل، پرداخته است.
مروری بر چالش‌های فضای مجازی در ایران
فضای مجازی در ایران با مسائل و چالش‌های متعددی مواجه است که بر کیفیت و کارآمدی این حوزه تأثیرگذار هستند. یکی از اصلی‌ترین مشکلات، سرعت و پایداری اتصال به اینترنت است. با وجود تلاش‌های انجام شده برای بهبود زیرساخت‌ها، هنوز بسیاری از مناطق کشور از اینترنت با سرعت و کیفیت مناسب برخوردار نیستند. این مسئله نه تنها زندگی روزمره افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه توسعه فعالیت‌های آنلاین و استفاده بهینه از امکانات فضای مجازی را نیز محدود می‌کند. علاوه بر این، عدم دسترسی به اینترنت با سرعت بالا می‌تواند مانع از اجرای صحیح و مؤثر طیف گسترده‌ای از خدمات آنلاین شود و همچنین استفاده از امکانات محتوایی، تجارت الکترونیک و ارتباطات را مختل کند.
محدودیت‌های اعمال شده بر برخی از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین نیز یکی دیگر از چالش‌های بزرگ فضای مجازی در ایران است. این محدودیت‌ها و در نتیجه آن استفاده گسترده کاربران از فیلترشکن سبب کاهش کیفیت و سرعت اینترنت و نارضایتی کاربران شده است. این امر همچنین سبب بروز برخی چالش‌ها برای توسعه اکوسیستم استارتاپی نیز شده است. همچنین بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا و استارتاپ‌ها نیازمند دسترسی به پلتفرم‌های جهانی و ابزارهای آنلاین هستند و با وجود فیلترینگ، این دسترسی‌ها محدود شده و رشد و توسعه آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. از همین روی می‌توان چالش محدودیت‌های اینترنت را نیز یکی مسائل نیازمند توجه رئیس جمهور آینده ایران دانست.
از سوی دیگر، توسعه اقتصاد دیجیتال و پلتفرم‌های آنلاین نیز در ایران با چالش‌های حقوقی و قانونی فراوان روبروست. خلاء قوانین و مقررات مناسب برای فعالیت‌های آنلاین، مشکلات متعددی را به وجود آورده است. به عنوان مثال، نبود قوانین مشخص درباره حقوق کاربران، حفظ حریم خصوصی، و حقوق مالکیت فکری، می‌تواند باعث ایجاد نارضایتی و بی‌اعتمادی در بین کاربران شود. همچنین، نبود حمایت‌های قانونی کافی برای کسب‌وکارهای دیجیتال نیز مانع از رشد و توسعه اکوسیستم استارتاپی کشور شده است. در این راستا، تدوین و اجرای قوانین جامع و به‌روز به منظور حمایت از حقوق کاربران و کسب‌وکارها ضروری به نظر می‌رسد.
این قوانین باید شامل حفاظت از داده‌های شخصی، تعیین چارچوب‌های قانونی جدید برای تجارت الکترونیک، تدقیق و اصلاح صلاحیت‌های شکلی و ماهوی کارگروه اقتصاد رقومی در موضوع اقتصاد دیجیتال و در نسبت با سایر ارکان حکمرانی این بخش، فعالسازی فرآیندهای حل اختلاف و داوری و یکپارچه سازی اقدامات حقوقی و شکایات دستگاه‌های اجرایی و نهادهای دولتی علیه پلتفرم‌های برخط و کسب و کارهای فضای مجازی و حمایت از نوآوری‌ها و حقوق مالکیت فکری باشد.
در نهایت، باید توجه داشت که توسعه فضای مجازی در ایران نیازمند توجه ویژه متولیان امر، سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی متخصص و همچنین ایجاد فرهنگ استفاده صحیح از اینترنت و فناوری‌های نوین است. از همین روی، دولت و نهادهای مرتبط باید با برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های حمایتی و توسعه‌ای، زمینه را برای رشد و شکوفایی اقتصاد دیجیتال و بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های فضای مجازی فراهم آورند.
نگاه نامزدهای انتخابات به فضای مجازی؛ کم جان و بی رمق
همه اینها در حالی است که در بخش فضای مجازی مناظره سوم نامزدهای ریاست جمهوری ایران که جمعه شب برگزار شد، نامزدها، فضای مجازی را تنها به فیلترینگ محدود کردند و به جرأت می‌توان گفت مهمترین نکته در بحث میان نامزدها مخالفت هر ۶ نفر با اصل فیلترینگ به شکل فعلی بود. غافل از آنکه دولت در موضوع فیلترینگ اختیار تام ندارد و رأی به مسدودسازی در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه صادر می‌شود. این کارگروه زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند و متشکل از ۱۲ نفر می‌باشد که ۶ نفر آنها از طرف قوه مجریه هستند.
همچنین در این مناظره جلیلی، قاضی زاده هاشمی و زاکانی در نوبت‌های خود از برنامه دولت شهید رئیسی در حوزه توسعه زیرساخت اینترنت تجلیل کردند و به رشد ۶۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات و امکان دسترسی ۴۰ درصد از خانوارها به فیبر نوری در دولت سیزدهم اشاره کردند. از سوی دیگر، پزشکیان و پورمحمدی نیز ضمن انتقاد از فیلترینگ به مسائلی از جمله گردش مالی فروش فیلترشکن و مشکلات ایجاد شده برای کسب و کارهای آنلاین در اثر محدودیت‌های اعمال شده پرداختند. در این میان، قالیباف نیز به اعلام برخی برنامه‌های خود برای حل مسائل و چالش‌های فضای مجازی پرداخت. وی همچنین در سخنان خود بر مسئله لزوم استفاده از فرصت‌های بی‌شمار رمزارزها از جمله فراهم ساختن امکان دور زدن تحریم‌ها و کاهش هزینه‌های دولت اشاره کرد.
پورمحمدی در نوبت اول و دوم خود، مشخصاً به مسائلی از جمله اهمیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی توسعه پیام‌رسان داخلی و شبکه ملی اطلاعات، انتقاد از پراکنده‌سازی ظرفیت‌ها در این زمینه و گردش مالی بالای فروش وی‌پی‌ان در شرایط فعلی پرداخت.
قالیباف نیز ضمن اعلام مخالفت خود با فیلترینگ و اشاره به خطرات آن، فضای مجازی را یک فرصت بزرگ برای کشور دانست و بر لزوم حکمرانی آن تاکید کرد. وی همچنین در سخنان خود از توسعه شبکه ملی اطلاعات به عنوان یکی از دستاوردهای دولت سیزدهم یاد کرد و بر اهمیت احترام به حریم خصوصی و توسعه اقتصاد دیجیتال و ارزهای دیجیتال تأکید کرد.
مسعود پزشکیان، نماینده اصلاح‌طلبان در این انتخابات نیز ضمن انتقاد از فیلترینگ به بیان موضوع مافیای فروش فیلترشکن پرداخت و همچنین به فرصت‌های استفاده از پلتفرم‌های دارای محدودیت دسترسی، از جمله توئیتر اشاره کرد. وی در دور دوم سخنان خود نیز از پیگیری توسعه زیرساخت‌ها در دولت خود خبر داد.
سعید جلیلی در سخنان خود از توان داخلی در حوزه فضای مجازی و توسعه پلتفرم‌های داخلی دفاع کرد و به ذکر نمونه‌های موفقی از پلتفرم‌های آنلاین داخلی پرداخت. او در دور دوم سخنان خود نیز به افزایش آمار تراکنش‌های دیجیتال، توسعه شبکه ملی اطلاعات، گسترش اینترنت روستایی و پیشرفت پروژه فیبر نوری، به عنوان دستاوردهای دولت سیزدهم اشاره کرد.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری نیز در اظهارات خود اینترنت را یک کالای اساسی دانست و بر لزوم تحقق دولت هوشمند از طریق توسعه اینترنت و اقتصاد دیجیتال تأکید کرد. مسئله امنیت و سرعت دو بعد دیگر مسئله از نگاه این کاندیدای ریاست جمهوری بود. وی در این خصوص گفت که کشور به اینترنت به اینترنت سریع و امن نیاز دارد و مشکلات کشور در این زمینه را ناشی از فقدان زیرساخت مناسب، اعمال محدودیت و کمبود نیروی انسانی مجرب ارزیابی کرد. با وجود انتقادات مطرح شده از سوی قاضی زاده هاشمی، وی رفع کامل محدودیت‌ها را نیز دارای برخی عوارض و چالش‌ها از جمله امکان محدودسازی سرویس‌ها توسط ارائه دهنده و تعدیل محتوای مروج ارزش‌های انقلاب در پلتفرم‌های خارجی دانست.
علیرضا زاکانی، آخرین نامزد در این مناظره نیز سخنان خود را با تقدیر از افزایش ۵۰ درصدی سرعت اینترنت در دولت سیزدهم آغاز کرد. وی در ادامه به لزوم انتقال سرورهای پلتفرم‌های خارجی به داخل کشور و رفع موانع این موضوع از سوی دولت تأکید کرد. زاکانی همچنین به تشریح دستاوردهای خود در استفاده از هوش مصنوعی فناوری هوش مصنوعی در شهرداری تهران پرداخت.
اینترنت و دغدغه‌هایی که مغفول ماند...
اگرچه نامزدهای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سخنان خود درباره فضای مجازی به بیان برخی نکات و مسائل کلیدی این حوزه پرداختند، اما در مجموع به نظر می‌رسد که هیچیک به جز برخی محورهای پراکنده و ناقص، برنامه مشخصی برای حکمرانی فضای مجازی، ارتقای سرعت اینترنت، ایجاد ارتباطات پایدار، کاهش اختلال و قطعی در این حوزه، افزایش سهم اقتصاد دیجیتال، حمایت از کسب و کارهای اینترنتی، افزایش پهنای باند و … ندارند؛ امری که سبب نگرانی بسیاری از کارشناسان و فعالان این عرصه درباره آینده فضای مجازی و اقتصاد دیجیتال کشور شده است.
از سوی دیگر، برخی وعده‌های اعلام شده از سوی نامزدها مبنی بر توقف فیلترینگ نیز، چندان با اختیارات و توان دولت در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه همخوانی ندارد و همین امر، تحقق وعده‌های ارائه شده را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد.
بی‌شک فضای مجازی یکی از مسائل اساسی و حیاتی در دنیای امروز است که نقش بسزایی در تسهیل ارتباطات، بهبود کسب‌وکارها و توسعه اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کند.
با این حال، این حوزه با چالش‌های متعددی مواجه است که شامل امنیت اطلاعات، حریم خصوصی، سرعت و پایداری اینترنت و محدودیت‌های اعمال شده بر برخی پلتفرم‌ها می‌باشد. علاوه بر این، خلاء قوانین و مقررات مناسب برای فعالیت‌های آنلاین نیز به مشکلات حقوقی و قانونی منجر شده است. از همین روی، به نظر می‌رسد که در این راستا، حکمرانی صحیح فضای مجازی، اهمیت ویژه‌ای دارد.
با عنایت به اهمیت و پیچیدگی‌های فضای مجازی، ضرورت توجه سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران به این حوزه بیش از پیش مشهود است. از یک سو، توسعه زیرساخت‌های مناسب و سرعت بالا برای اینترنت می‌تواند بهره‌وری و کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشد و از سوی دیگر، تدوین قوانین جامع و حمایت از حقوق کاربران و کسب‌وکارها، پایه‌های مستحکمی برای رشد و توسعه اقتصاد دیجیتال فراهم می‌کند.
در انتخابات ریاست جمهوری نیز توجه به این مسائل و ارائه برنامه‌های مدون و کارآمد از سوی نامزدها، می‌تواند به رفع چالش‌های موجود و استفاده بهینه از ظرفیت‌های فضای مجازی منجر شود.