آغاز مقابله با خشکسالی ۱۴۰۳

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری ایسنا، جمعیت ایران در سال ۱۳۰۰ کمتر از ۱۰ میلیون نفر بوده که امروز به بیش از ۸۰ میلیون نفر افزایش یافته و پیش بینی می‌شود که در سال ۲۰۵۰ جزو ۱۰ کشور پرجمعیت دنیا به شمار آید. میزان سرانه آب تجدیدپذیر در سال ۱۳۰۰ حدود ۱۳ هزار متر مکعب بوده که در حال حاضر به حدود ۱۴۰۰ مترمکعب تقلیل یافته است.

روند کاهشی دسترسی به سرانه آب در تمام دنیا با توجه به روند رشد جمعیت وجود دارد، بیش از ۸۰ درصد وسعت ایران در مناطق نیمه خشک، خشک و فراخشک قرار گرفته که باید بازنگری در تمام اصول استفاده از آب در کشور انجام شود.

آمار‌های سازمان‌ها و وزارتخانه‌های متولی و یا متاثر از منابع آبی کشور بیان کننده شرایط نامساعد و گاه خطرناک درباره عدم توجه به آب و استفاده از آن است. این آمار به ویژه در آبخوان‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی، چاه‌های مجاز و غیر مجاز و یا فرونشست زمین چنان نگران کننده است که از یک جنگ نظامی ترسناک‌تر به نظر می‌رسد.

اطلاعات می‌گویند حدود نیمی از ۶۰۰ آبخوان‌های آب زیرزمینی دشت‌های کشور در آستانه خشک شدن قرار دارند. مصرف آب‌های سطحی به میزانی غیرقابل باور رسیده و این باعث شده است تقریباً اکثریت تالاب‌های کشور رو به خشکی و کاهش سطح بروند. مجدد آمار از کاهش آب‌های قابل استحصال و استفاده به کمتر از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب می‌گویند. در همین توان ذخیره‌سازی حاصل از سدسازی‌ها نیز به سختی ۵۰ میلیارد مترمکعب را نشان می‌دهد.

در این میان مشکلات مرتبط با سیستم‌های توزیع آب، انتقال بین حوضه‌ای، کیفیت آب، تامین آب شرب، قیمت واقعی آب، تولید انرژی برقابی، ریزگردها، دریاچه ارومیه، شبکه‌های آبیاری و زهکشی، دیپلماسی آب، رود‌های مرزی و تغییر اقلیم نیز همگی از مشکلاتی است که آن را به نام بحران آبی تا ورشکستگی می‌نامیم.

۷۰ درصد از دشت‌های کشور در محدوده ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارد

در این بین ۷۰ درصد از دشت‌های کشور ۹۰ درصد چاه‌های کشور را در بر گرفته است که اکنون در وضعیت بحرانی و ممنوعه بحرانی قرار دارد. از ۶۰۹ دشت کشور، ۳۵۹ محدوده از کل محدوده‌های کشور شامل گزارش فرونشست از سوی سازمان زمین شناسی شده است. ۲۵۰ محدوده که ۶۷ هزار چاه دارد و ۱۶ درصد برداشت آب در آن صورت گرفته، فرونشست نداشته است، ولی حدود ۸۸ محدوده بین صفر تا پنج سانتی‌متر فرونشست داشته است.

این محدوده دارای ۷۵ هزار چاه است و میزان برداشت آب آن نیز ۱۸ درصد بوده است. ۱۷۹ محدوده نیز که دارای ۱۵۴ هزار چاه کشاورزی است، با پنج تا ۱۰ سانتی‌متر فرونشست روبرو بوده است.

سالانه بین ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر فرونشست در کشور رخ می‌دهد، در ۳۵۹ دشت فرونشست رخ داده و ۴۲۰ دشت افت تراز دارد که ممنوعه و ممنوعه بحرانی است.

با اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی تاکنون ۱۳۲ هزار حلقه چاه غیرمجاز مسلوب‌المنفعه شده است. همچنین ۱۴۰ هزار پروانه چاه کشاورزی براساس سند ملی آب اصلاح یا تعدیل شده است.

وضعیت مخازن سد‌ها چگونه است؟

آمار بهره برداری از سد‌های مخزنی کشور تا پنجم دی‌ماه بیانگر این است که میزان پر شدگی سد‌های کشور ۴۰ است.

میزان ورودی مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی تاکنون معادل ۴ میلیارد و ۴۶۰ میلیون مترمکعب بوده که در قیاس با سال گذشته که عددی معادل ۴ میلیارد و ۱۳۰ میلیون مترمکعب بوده ۸ درصد رشد داشته است. همچنین میزان کل خروجی سد‌های کشور نیز نسبت به سال قبل با ۲۱ درصد افزایش مواجه بوده است.

حجم آب موجود مخازن اکنون ۱۹ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۱۸ میلیارد و هفت میلیون مترمکعب بوده ۱۰ درصد افزایش یافته است.

همچنین حجم آب سد‌های پنج گانه استان، اکنون ۲۸۱ میلیون مترمکعب است که این مقدار در مدت مشابه سال آبی گذشته ۲۷۲ میلیون متر مکعب بوده است.

سومین ماه فصل پاییز با ثبت ۶.۶ میلیمتر بارش در حالی به پایان رسید که استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته و همچنین متوسط بلند مدت به ترتیب با کاهش ۶۳ و ۸۲ درصدی نزولات جوی مواجه بوده است.

مجموع ریزش‌های جوی ثبت شده توسط شبکه سنجش ایستگاه‌های آب و هواشناسی در حوزه عملکرد استان تهران، از ابتدای سال آبی جاری تا پایان فصل پاییز ۳۸ میلیمتر بوده، این امر نشان از کاهش ۵۱ درصدی میزان بارندگی‌ها نسبت به متوسط بلندمدت دارد.

اگرچه بر اساس پیش بینی‌های سازمان هواشناسی، انتظار فعالیت پدیده النینو و وقوع بارش‌های فرانرمالی در فصل پاییز و به ویژه ماه‌های آبان و آذر می‌رفت، ولی برخلاف الگو‌های پیش بینی شده، فصل پاییز نیز با کاهش قابل توجه ریزش‌های جوی، به پایان رسید تا همچنان تمام امید‌ها معطوف به فعالیت سامانه‌های بارشی در فصل زمستان باشد.

در شرایط فعلی چاره‌ای جز برنامه ریزی منسجم توسط دولت و همکاری مشترکان برای مدیریت مصرف نیست و لازم است دولت برنامه جدی برای گذر از تنش آبی داشته باشد.