1- بامداد 5 دی 1382 شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان با زلزله ای 6.6 ریشتری لرزید. طبق آمار رسمی این زمین‌لرزه 50 هزار قربانی، 30 هزار مجروح و بیش از صدهزار نفر بی‌خانمان به جای گذاشت. این درحالی است که تعداد واقعی قربانیان به مراتب بیش از میزان اعلام شده بود.
این مقطع زمانی یکی از مقاطعی است که مجدداً بحث انتقال پایتخت مطرح شد اگر چه پیش از آن نیز در سال 1372 نیز بحث انتقال پایتخت مطرح شد و شهردار وقت تهران با مخالفت، راه آن را گران کردن خدمات در شهر تهران، عنوان کرد.
در برنامه اول (مصوب) جمهوری اسلامی ایران (1372- 1368) در بخش سیاست‌های کلی شهرسازی آمده بود امکان انتقال مرکز سیاسی کشور به نقطه‌ای جدید باید مورد بررسی قرار گیرد. با اینکه آغاز طرح چنین دیدگاه‌هایی به سال‌های پیش از انقلاب باز می‌گردد و حتی گهگاه منجر به شروع فعالیت‌ها و مطالعاتی هم می‌شد، اما عملاً به دنبال طرح این مساله در برنامه عمرانی اول (72-68) مقدماتی برای انجام مطالعه امکان‌سنجی انتقال پایتخت و یافتن نقطه مطلوب آن آغاز شد، لیکن مراحل بعدی آن متوقف ماند.
2- در هر صورت فارغ از طرح برخی سخنان احساسی و غیر منطقی که این روزها در مورد انتقال پایتخت مطرح می‌شود بایستی تمام جوانب موضوع را مورد پژوهشی جامع قرار داد و سخنان مخالف و موافق را مورد توجه قرار دهیم و به سه سوال اساسی پاسخ دهیم.
الف- آیا انتقال پایتخت می‌تواند مشکلات تهران را حل کند؟
ب- در صورت تصمیم به انتقال، مکان پایتخت جدید چه شرایط و ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
ج- در صورت انجام،روند انتقال پایتخت چند سال طول خواهد کشید و پایتخت جدید چه شکلی خواهد یافت؟
3- مناسب است در این تحلیل هر چند به اجمال به نظرات موافقان و مخالفان، انتقال پایتخت اشاره کرد.
الف- موافقان انتقال پایتخت معتقدند:
- هر 200 سال باید یک زلزله شدید بر اساس حرکت‌های طبیعی پوسته‌های زمین در این منطقه رخ دهد.
- حدود 3.5 میلیون نفر در پهنه مستقیم زلزله خیز شمال و جنوب تهران هستند.
- بیش از 5 میلیون نفر در تهران در معرض خطر مستقیم زلزله هستند.
- انتقال پایتخت از تهران می‌تواند فرصتی باشد تا کمی از تراکم جمعیت
تهران کاسته شده و بتوان برای مقابله با زلزله چاره‌اندیشی کنیم.
- واقعیت این است که به طور متوسط سالانه حدود 120 هزار نفر به جمعیت
تهران اضافه می‌شود و ورودی تهران بسیار بالا است. اگر سیاست‌های کلان
مملکت تغییر کند، از روند رو به رشد جمعیت در تهران جلوگیری می‌شود.
- تهران ظرفیت 4 تا 5 میلیون نفر جمعیت برای زندگی ایده‌آل را دارد و در
یک برنامه 20 ساله می‌توان انتظار داشت که جمعیت تهران به یک جمعیت ایده‌آل
برسد.
- شرایط اکنون به نسبت گذشته شرایط بهتری است. بزرگراه‌های تهران
ظرفیت‌های جدیدی ایجاد کرده‌اند اما آیا این شبکه در زمان بحرانی مثل زلزله
هم پاسخگو خواهد بود؟
- 10 سال از زلزله بم گذشته است و در آن شب حادثه، حدود 80 تا 100 هزار
نفر در این شهر سکونت داشتند و در آن زلزله نصف جمعیت شهر از بین رفت.
سرمایه انسانی که در این زلزله از بین رفت، بسیار مهم بود.
- اگر فاجعه بم در یک کلانشهر اتفاق بیفتد، چه سرمایه عظیمی از بین خواهد رفت
- هیچ یک از شهرهای کنونی ایران مکان مناسبی برای انتقال پایتخت نیست .
- زلزله عامل مهمی در انتقال پایتخت است زیرا آسیب وارده به پایتخت ما، یک مشکل اساسی است.
- موضوع انتقال پایتخت و انتقال صنایع از آن از سال 1340 مطرح شده است .
-آخرین طرح مربوط به خروج کارمندان از تهران بود که شکست خورد، در طرح
انتقال پایتخت سیاسی، اداری و اقتصادی تهران یک شورای 14 نفره متشکل از
رئیس جمهور به عنوان رئیس شورا، وزیر کشور به عنوان دبیر و شهردار تهران
حضور دارند.
- در طرح مجلس، اولین گام ساماندهی تهران موجود است. قرار است کمیته‌ای به
ریاست وزیر کشور تشکیل شود و این کمیته فراقوه‌ای، درباره ساماندهی تهران
موجود، تمرکززدایی از تهران و آمایش سرزمینی تهران تصمیم‌گیری می‌کند.
- امروزه تهران به مرکز همه امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی عمرانی و تجاری کشور تبدیل شده است.
- درباره تمرکز زدایی و واگذاری اختیارات به استان‌ها، یک بحث جدی در طرح مجلس وجود دارد.
- بخش زیادی از ثروت انباشته تهران می‌تواند در مناطق کمتر توسعه یافته
هزینه شود. در راستای امر پدافند غیرعامل باید یک شهری به عنوان پایتخت در
کنار تهران داشته باشیم.
- احتمال حمله نظامی، نافرمانی‌هایی مدنی و نیز مشکلات زیست محیطی، نظام
را از ناحیه تهران در وضعیت آسیب‌پذیری قرار داده است که لازم است از این
آسیب‌پذیری جلوگیری کنیم.
- ژاپن امروزه به شدت در فکر انتقال پایتخت است و مالزی نیز یک تجربه موفق
در بحث انتقال پایتخت بوده است؛ پس می‌توان به تجربه‌های خارجی توجه کرد.
- انتقال پایتخت، هزینه ندارد بلکه یک انتقال سرمایه و حتی جذب سرمایه
جدید است. انتقال پایتخت راهیست که 50 کشور رفته اند و بسیار موفق هستند.
- این شورا در مدت 2 سال قرار است راهکار بدهد، آیا این شورا هزینه بر نیست؟
-این طرح در پایان کار کارشناسی توسط شورا باید به تأیید رهبری برسد.
ب- مخالفان انتقال پایتخت معتقدند:
- مشکل ما نبود مدیریت صیحیح است، امروز تهران به دو استان تبدیل شده است.
- یک میلیون جمعیت مسکن مهر امروز افزوده شده است و امروز کرج دومین کلانشهر دارای مشکل است.
- خودروی فرسوده در تهران داریم که به اندازه بقیه خودروها آلودگی دارند.
- باید تجربیات مدیرتی را به جهت بهتری ببریم، باید به جای ساخت بزرگراه توسعه حمل و نقل عمومی را گسترش دهیم.
- همه نقاطی که قابل زیست هستند خطر زلزله تهدیشان می‌کند.
- باید برای حداقل آسیب ها از زلزله یاد بگیریم که چگونه با زلزله زندگی کنیم.
- انتقال پایخت را رد نمی‌کنند. اما در شهرهای مانند اراک و اصفهان هم معضل داریم و صرفاً با انتقال پایتخت مشکلات قابل حل نیست.
-در زمینه انتقال پایتخت‌های جهان موارد متعددی داریم، این انتقال
پایتخت‌ها مربوط به سال‌های 1923 تا 1983 است که عمده دلایل انتقال با
دلایل ما متفاوت است. به عنوان مثال بحث برلین مربوط به مساله فروپاشی بود
یا در قزاقستان به دلیل زلزله این کار را انجام دادند اما دلیل اصلی نوسازی
بود. در حال حاضر نیز در ژاپن مباحثی در خصوص انتقال پایتخت مطرح است.
- این طرح خلاف اصل 75 قانون اساسی است زیرا هزینه‌های دولت را افزایش
می‌دهد.طرح ارائه شده از سوی نمایندگان مخالف طرح مصوب کمیسیون شوراهای
مجلس است.
- یکی از مشکلات مهم این طرح، عدم توجه به مشکلات زیست محیطی است. تهران را منتقل کنیم با 10 میلیون جمعیت تهران چه می‌کنیم؟
- انتقال پایتخت به 78 میلیارد دلار هزینه نیاز دارد که 6 برابر هزینه
عمومی دولت است. 4000 هزار طرح نیمه تمام در کشور داریم که مهمتر از انتقال
پایتخت است.
- در پاکستان، پایتخت از کراچی به اسلام آباد منتقل شد اما جمعیت کراچی سه برابر شد و مشکلات آن چند برابر شد.
- به نظر می‌رسد با انتقال پایتخت، باز هم ذهنیت ما هم درست نمی‌شود. اگر بخواهیم تمرکز زدایی کنیم، راهش انتقال پایتخت نیست.
- امروزه به دلیل عدم امکان استفاده از حمل و نقل عمومی، علاقه مردم به
استفاده از وسیله شخصی زیاد است. در جای دیگر هم همین مشکل وجود دارد. آنچه
ما نیاز داریم، حل مشکل است، ما باید هزینه حمل و نقل عمومی را کاهش و
هزینه وسیله شخصی را افزایش دهیم تا مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی
رغبت نشان دهند.
- در طرح مصوب مجلس، تصمیمی برای جمعیت فعلی تهران گرفته نشده است. 10
میلیون نفر اگر زلزله بیاید، چه کنند؟ مشکل جمعیت فعلی تهران را چه کنیم؟
آلودگی هوا و مسایل آب تهران را چه کنیم؟
-این طرح از جهت حقوقی با ایراداتی مواجه است و نمایندگان به موجب قانون
اساسی باید طرحی را که ارائه می‌دهند محل تامین هزینه آن را تعیین کنند.
- مشکلات تهران بسیار عریان است و مردم همگی مشکلات تهران را می‌دانند و
عنوان می‌کنند، دیدن مشکلات خیلی هم کار کارشناسی نمی‌خواهد.
- سال 58 جمعیت تهران کمتر از امروز بود اما مشکلات بسیارجدی بود و امروز
با اینکه جمعیت بسیار متفاوت است اما مشکلات ترافیکی کمتری - داریم و حمل و
نقل و ساخت بزرگراه‌ها این مشکل را تا حد ی حل کرد.
- در دهه 50 میلادی یکی از شهرهای آلوده دنیا لندن بود اما امروز یکی از پاکترین شهرهای دنیاست.
- چرا طراحان به کارهای شدنی توجه نمی‌کنند چون این طرح تا 100 هزار میلیارد تومان هزینه دارد و از کجا می‌توانید تامین کنید.
- آیا انتقال پایتخت اداری و سیاسی به منظور حل قضیه است؟ زیرا کجا انتقال دهیم که این ظرفیت را داشته باشد.
- کلانشهرها با مشکل آلودگی هوا و آب مواجه هستند.که به گفته مسولان
مربوطه 60 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی خودروهای فرسوده است که
50 درصد خودروهای فرسوده کل کشوردر تهران است.
- در همین شهر تهران با وصف این که آب صدهای کرج، لتیان وامیر کبیر با مشکل مواجه است.
- شهرهای ما منابع آب زیادی ندارند که پاسخگوی جمعیت تهران باشد.
- تریدی نیست که تهران از مشکلات ترافیکی و آلودگی رنج می برد اما مشکلات تهران باید احصاء بشود و در بخش‌های کوچکتر باید حل بشود
- راهبردهای اجرایی باید متناسب با هزینه و نتیجه انجام شود.
4- کشورهای مختلفی، تجربه انتقال پایتخت را پشت سر گذاشته اند که مناسب
است مورد بررسی قرار گیرد که از جمله این کشورها می‌توان به ایالات متحده
آمریکا، کانادا، استرالیا، هندوستان، برزیل, آلمان، قزاقستان و.. اشاره
کرد.