ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
کاهش تمرکز سازمان جهانی بهداشت بر کووید-19، فشار جامعه به سمت عادیشدن زندگی، ماهیت غیرقابل پیش‌بینی ویروس، جهش متفاوت زیرسویه‌های جدید اومیکرون، صفر‌شدن آمار فوتی‌ها و کاهش موارد ابتلا باعث شد تصوراتی درباره پایان پاندمی کرونا تا اواخر2022 میلادی شکل بگیرد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از همشهری، همین 2ماه پیش بود که برخی متولیان و کارشناسان حوزه سلامت از پایان پاندمی کووید- 19 در ماه‌های پایانی سال2022میلادی یا حداکثر پایان1401 خبر می‌دادند و کاهش شدید ابتلا و صفر‌شدن آمار فوتی‌ها هم هر روز پیش‌بینی‌ها را تقویت می‌کرد. اما با شیوع گسترده زیرسویه‌های جدید اومیکرون (BA4 و BA5) تصورات جامعه جهانی نسبت به پایان پاندمی به هم خورد. درحالی‌که کسی انتظار بروز موج جدیدی از بیماری در گرمای تابستان را نداشت و همه خود را برای پاییز کرونایی و واکسیناسیون گسترده پیش از فصل سرما آماده می‌کردند، آتش‌‌بس موقت کرونا با بروز موج هفتم در ایران و موج جدید در سایر کشورها به پایان رسید. این در حالی بود که اوایل خرداد هم حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی کشوری کرونا عنوان کرد در تابستان موج جدیدی از کرونا نخواهیم داشت، اما وزیر بهداشت در 24تیر آغاز موج هفتم را اعلام کرد. حالا هم براساس اعلام وزارت بهداشت موارد ابتلای روزانه پنج‌رقمی شده و به بیش از 11هزار نفر رسیده، آمار مرگ هم در آستانه 50تایی‌شدن است. هر چند به تأکید کارشناسان حوزه سلامت حتی با وجود وقوع موج جدید هم نباید هراس در مردم ایجاد کرد، چراکه زیرسویه‌های جدید اومیکرون، میزان کشندگی و ابتلای شدید مانند سویه‌های قبلی ازجمله ووهان و دلتا را ندارند و فعلا بازگشت به روزهای مرگبار گذشته مطرح نیست اما این نگرانی وجود دارد که با چرخش گسترده آلودگی، تکمیل‌نشدن واکسیناسیون، بی‌توجهی به رعایت پروتکل‌های بهداشتی ازجمله استفاده از ماسک جهشی جدید در ویروس رقم بخورد یا با افزایش موارد ابتلا، فوتی‌ها هم چند‌برابر شود. آنها معتقدند، سازمان بهداشت جهانی (WHO) درگیر مسائل جدید ازجمله آبله میمونی شده درحالی‌که کرونا همچنان باید اولویت اول باشد و احتمالا پاییز و زمستان سختی را هم رقم بزند.
آبله میمونی از کرونا مهم‌تر نیست
«اجماع جهانی همچنان بر این است که کووید-19 در نهایت از پاندمی به آندمی تبدیل میشود اما اکنون با وجود شروع موج هفتم در ایران و درگیری دیگر کشورها با موج‌های جدید باید به این نکته هم توجه کرد که پاندمی هنوز کوتاه نیامده و زمان پایان آن قابل پیش‌بینی نیست.» این نکته‌ای است که محمد کریمی‌نیا، مدیرکل سابق بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل و کارشناس حوزه سلامت به آن اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «تاکنون سویه‌های متعددی وجود داشته اما هنوز واکسنی که به‌صورت کامل تمام سویه‌ها را پوشش دهد، تولید نشده، به همین دلیل ممکن است تداوم بیماری در آینده هم وجود داشته باشد. به‌نظر می‌رسد علاوه بر موج هفتم که اکنون درگیر آن هستیم، در اواخر پاییز و زمستان هم موج جدیدی از بیماری در کشور ایجاد شود. هماکنون هیچ گزارشی درباره اینکه پایان بیماری چه زمانی می‌تواند باشد، وجود ندارد و با وجود مسائلی که درباره پایان پاندمی در پایان2022 عنوان میشود، فعلا این مسیر نشان‌دهنده پایان مسیر کووید-19 در جهان نیست.» او درباره عادی‌انگاری‌های جهانی نسبت به کووید-19 و تأثیر آن در پایان‌نیافتن پاندمی هم توضیح میدهد و می‌گوید: «هماکنون سازمان جهانی بهداشت درگیر 3 تا 4مسئله مختلف شده که آخرین مورد آن، آبله میمونی است. همزمانی این اتفاقات نگرانی‌های بیشتری را هم ایجاد کرده. این سازمان به‌دلیل وظیفه بین‌المللی باید به آینده توجه بیشتری داشته باشد اما به‌نظر می‌رسد تمرکز آنها درباره کرونا کمتر شده است. درحالی‌که کرونا همچنان باید اولویت فعلی باشد؛ چراکه هیچ بیماری‌ای وجود ندارد که تا این میزان ابتلا و مرگ داشته باشد. به علاوه اینکه مسیر انتقال آبله میمونی مشخص است اما کرونا از طریق تنفس منتقل میشود و از نظر میزان سرایت به بیماری، به سرخک تشبیه میشود و می‌تواند بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی در سطح جهان را مختل کند.»
موج هفتم، آخرین موج نخواهد بود
کریمی‌نیا، انتقاداتی نسبت به مدیریت بیماری کرونا در کشور دارد: «وقتی 6موج از بیماری در کشور رخ داده، باید حساسیت بیشتری درباره آن وجود داشته باشد. حتی اگر سازمان بهداشت جهانی امروز پایان پاندمی کرونا را اعلام کند، حداقل باید تا 6ماه ساختار دیده‌بانی سلامت، هوشیار و به‌روز باشد و به‌صورت شبانه‌‌روزی فعالیت کند. حتی کشورهایی مثل نیوزیلند و استرالیا که در مدیریت پاندمی جزو برترین‌ها بودند، اکنون درگیر موج جدید شده‌اند. درست است که جامعه تا حدودی شرایط خود را به سمت عادیشدن پیش می‌برد، اما این وظیفه مسئولان است که مدیریت بیماری را به‌شدت درنظر داشته باشند. با توجه به روند بیماری، میزان حساسیت مردم قابل افزایش یا کاهش است اما در وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا حداقل تا آینده‌ای نامعلوم نباید حساسیت نسبت به این بیماری کاهش پیدا کند.» به‌گفته او، کمرنگ‌شدن اجرای طرح شهید سلیمانی یکی از همین مشکلات است: «دهه سوم اردیبهشت امسال وزیر بهداشت به نقل از کمیته علمی مقابله با کووید-19 از رخ‌ندادن موج جدید بیماری تا پایان تابستان خبر داد اما تیرماه اعلام کرد که موج هفتم شروع شده است. حالا باید سؤال کرد که در بی‌توجهی به اجرای طرح شهید سلیمانی، رصدخانه وزارت بهداشت کجا بود و چه اتفاقی در سطح جهان رصد شد که کمیته علمی مقابله با کرونا از نبود موج‌های بیماری در تابستان خبر میدهد؟! درحالی‌که این موج از همان زمان در بطن جامعه در حال حرکت بود و اکنون خودش را نشان داده است.» این کارشناس حوزه سلامت همچنین می‌گوید که نباید موج هفتم کرونا را آخرین موج آن تصور کرد، بنابراین باید تمام ساختارهای دیده‌بانی سلامت، فعال شوند: «در این‌باره باید از تمام ظرفیت‌های سایر دستگاه‌ها استفاده شود. واحدهای بهداشتی مستقر در صنایع دولتی و خصوصی، ظرفیت‌های سرای محلات و استفاده از ظرفیت سازمان‌های مذهبی باید همسو با وزارت بهداشت فعال شوند. همین حالا کمتر از 50روز تا برگزاری اربعین مانده و برای این رویداد مذهبی باید به‌درستی برنامه‌ریزی شود. حتی اگر در طول مدت موج هفتم هم مدیریت شود، باید برای اربعین برنامه ویژه صورت بگیرد.»
نسخه اپیدمی کرونا، 2هفته‌ای است
اما اینکه چه مسائلی باعث شده اکنون در موج جدید بیماری، همچنان مردم نسبت به رعایت پروتکل‌‌ها بی‌تفاوت باشند، از نظر مسعود یونسیان، دبیر کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا به‌دلیل بروز خطا در رصد و ارزیابی شرایط بیماری رخ داده است: «اتفاقی که رخ داده این است که 2گروه درباره کرونا اظهارنظر میکنند؛ گروه اول شبه‌علم هستند که با قطعیت از نبود کرونا و کشته‌شدن آدم‌ها به وسیله واکسن‌ها حرف می‌زنند و گروه دوم متخصصان علمی که براساس دانش روز اطلاعاتشان را بیان میکنند که همواره با درجاتی از نداشتن قطعیت همراه است. به همین دلیل در توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، وزارت بهداشت، ستاد ملی و کمیته علمی مقابله با کرونا همیشه درجات قابل ملاحظه‌ای از نبود قطعیت وجود دارد که به‌معنای غیرمتخصص بودن این افراد نیست بلکه به‌معنای واقع‌بین بودن آنهاست که براساس دانش روز اظهارنظر میکنند.» به‌گفته یونسیان در کمیته علمی هم همیشه ملاک این بوده که شرایط موجود براساس اصول اپیدمی با نسخه‌ای طولانی‌تر از 2هفته پیچیده نشود: «تصمیم‌گیری ستاد ملی مقابله با کرونا هم بر این اساس است. قبل از پایان 2هفته دوباره شرایط رصد و نسبت به مدیریت بیماری و اعمال محدودیت‌ها تصمیم‌گیری میشود. نمی‌توان مردم را تا ابد در نگرانی قرار داد و در شرایطی که بیماری جو آرامی دارد، آنها را به‌دلیل ترس از اتفاقات آینده درباره ویروس در خانه نگه داشت یا به‌صورت کلی رها کرد.» او ادامه میدهد: «همیشه توصیه‌ها این بوده که هماکنون شرایط نسبتا خوبی داریم و اگرچه در کشورهای همسایه یا در سایر نقاط دنیا رشد بیماری وجود دارد، اما شواهدی از رشد آن در ایران نیست و نیاز به اعمال محدودیت‌های شدید هم وجود ندارد. اما ترجمه این توصیه‌ها در جامعه به‌صورت دیگری منعکس میشود و دلیل آن وجود چند تریبون در جامعه است؛ یک تریبون در دست وزارت بهداشت، کمیته علمی و ستاد ملی مقابله با کرونا با مخاطب محدود و تریبون‌هایی دیگر در دست گروه‌هایی که مشخص نیست با چه انگیزه‌ای دوست دارند شرایط بیماری را به نفع ایده فکری خودشان پیش ببرند.» این اپیدمیولوژیست معتقد است بخش زیادی از عادی‌انگاری رخ داده در جامعه به‌دلیل اظهارنظر افرادی است که هیچ تخصصی ندارند یا دارای حداقل دانش در این‌باره هستند: «حتی در این‌باره شاهد انتشار کتابی تحت عنوان «کرونا، فریب قرن» هم هستیم و فضای مجازی و حتی کسانی که گاهی در رسانه ملی حضور دارند، باعث می‌شوند توصیه‌های علمی کمرنگ شود.» البته او معتقد است که نباید هراس بیهوده هم در جامعه ایجاد کرد چراکه با وجود سرایت بالای ویروس اما شدت ابتلا و میزان کشندگی آن مانند موج دلتا یا موج‌های قبلی نیست و کل دنیا هم همین شرایط را دارند.
شاخص کشندگی اومیکرون: 7 در 100هزار
یونسیان به‌احتمال مواجه‌شدن با شکل حادی از بیماری به 2شاخص میزان کشندگی عفونت و واکسن‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «شاخص میزان کشندگی عفونت یعنی هر فردی که به ویروس آلوده شده چند درصد احتمال فوت دارد. عفونت می‌تواند دارای علامت یا بدون علامت باشد و بیشتر مواردی که ویروس وارد بدن فرد میشود، بدون علامت است. برای سویه ووهان این عدد 5در هزار نفر بود؛ یعنی از هزار نفری که ویروس وارد بدن آنها می‌شد 5نفر فوت می‌کردند. برای ویروس اومیکرون این عدد به 7در 10هزار نفر رسید.» به‌گفته او، واکسن‌ها هم اگر چه جلوی ابتلا به بیماری را نگرفتند یا جلوی عفونت را بسیار کم گرفتند، اما مانع 90درصدی مرگ و ابتلای شدید شده‌اند: «اکنون برخی از افراد جامعه واکسن زده‌اند یا واکسن‌نزده‌ها هم حداقل یک‌بار به بیماری مبتلا شده‌اند که درجاتی از ایمنی را در بدن آنها ایجاد کرده؛ یعنی عدد مرگ به 7در 100هزار نفر هم می‌رسد. علاوه بر این دو شاخص، اکنون با ویروسی مواجهیم که سرایت‌پذیری بالایی دارد اما کشندگی آن کمتر از سویه‌های قبلی است و افزایش موارد مرگ‌ومیر مانند پیک‌های قبلی چهارم و پنجم انتظار نمی‌رود.» این مسئول درباره پیش‌بینی از آینده موج هفتم هم تأکید می‌کند: «به‌نظر می‌رسد درصد قابل ملاحظه‌ای از مردم به زیرسویه‌هایBA4 و BA5 مبتلا خواهند شد. اکنون کرونا شرایطی شبیه به آنفلوآنزا دارد اما تفاوت اینجاست که آنفلوآنزا روزی چند‌صد هزار نفر را مبتلا نمی‌کند.» این عضو کمیته علمی مقابله با کرونا درباره آینده کووید- 19 هم توضیح میدهد و می‌گوید: «هماکنون واکسن‌ها جلوی مرگ را گرفته‌اند اما ایده‌آل آن این است که واکسن‌هایی در اختیار داشته باشیم که علاوه بر پیشگیری از مرگ و در سطح غشای تنفسی محافظت ایجاد کند و جلوی آلوده‌شدن افراد را بگیرد و در این شرایط بیماری به تعادل خواهد رسید. همین حالا هم البته اولویت اصلی تزریق واکسن‌های موجود بعد از 6ماه است و اگر قدرت انتخاب و سبد متفاوت واکسن‌ها وجود دارد، می‌توان واکسنی متفاوت از دوزهای قبلی را تزریق کرد اما اگر چنین چیزی نیست، تزریق همان واکسن قبلی باید انجام شود. نباید تعویق در تزریق واکسن وجود داشته باشد.»
درگیری 90درصدی جهان با زیرسویه‌های اومیکرون
تغییر سویه ژنتیک ویروس باعث شد تا پیش‌بینی‌ها درباره آینده ویروس تا حدودی تغییر کند و اکنون سرعت انتقال بالای زیرسویه‌های BA4 و BA5 موج جدید بیماری در ایران و بسیاری از کشورها را رقم زده است. مهرداد حق‌ازلی، دبیر بورد داخلی کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا با بیان این موضوع به همشهری می‌گوید: «به‌نظر نمی‌رسد در موج جدید با شدت بستری و مرگ‌ومیر مشابه موج 5 و 6 مواجه باشیم. براساس شواهد اعلام‌شده از سوی اپیدمیولوژیست‌ها و ویروس‌شناس‌ها، چرخش سریع این ویروس باعث ایجاد آلودگی در 90درصد کشورها خواهد بود و ایران هم مستنثی از این شرایط نیست. افراد زیادی مبتلا خواهند شد اما چون شدید نیست و کوتاه‌مدت است، غالب افراد این بیماری را با علائم خفیف پشت سر خواهند گذاشت. اما این به مفهوم آن نیست که پروتکل‌های بهداشتی رعایت نشود. در افرادی هم که مسن هستند یا بیماری زمینه‌ای دارند، بیماری می‌تواند با شدت بیشتری وجود داشته باشد. در هر صورت این احتمال وجود دارد که در همین انتقال‌های گسترده جهش ویروس صورت بگیرد اما تاکنون بعد از سویه BA5، سویه جدیدی شناسایی نشده است.» او البته معتقد است که اظهارنظرهای اعلام‌شده از سوی کمیته علمی دلیل اصلی تقویت عادی‌انگاری‌ها در جامعه نیست و در بسیاری از کشورها با وجود شیوع گسترده بیماری، پروتکل‌های بهداشتی رعایت نمی‌شود: «اجماع جهانی به این سمت بوده که مسائل اجتماعی به سمت عادی‌انگاری پیش برود و در ایران هم این اتفاق رخ داد. بعد از هفته‌ها کاهش ابتلا و صفر‌شدن فوتی‌ها طبیعی بود که جامعه به سمت عادیشدن پیش برود و این به مفهوم تصمیمات اشتباه نیست. به علاوه اینکه ویروس ماهیت غیرقابل پیش‌بینی دارد و در بازه‌های زمانی مختلف درباره تغییراتی که در ساختار آن صورت می‌گیرد، باید تصمیمات خاص گرفته شود.» به‌گفته حق‌ازلی، هماکنون توصیه جدی این است که اگر علائمی ازجمله گلودرد، تب، احساس ضعف و بی‌حالی، اسهال و دل‌درد در فرد ایجاد شد، به هیچ عنوان با تصور ابتلا به سرماخوردگی نسبت به بیماری ساده‌انگاری نشود: «هر کدام از این علائم به‌صورت جداگانه هم مورد توجه و قرنطینه 5 تا 6روزه در منزل ضروری است. درصورت بروز علائم تنفسی یا تنگی‌نفس هم بیمار باید به مراکز درمانی مراجعه کند.»
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!