شاه مهره جدید دکترین «Anti Access» جمهوری اسلامی

به گزارش پایداری ملی به نقل از مشرق، موشک های سطح به هوا، بخش مهمی از سیستم دفاع هوایی هر کشوری را تشکیل داده و با توجه به نیاز نیروهای رزمی، طی سالهای اخیر مدل های مختلفی بر اساس نوع سیستم هدایت و برد آنها، توسط کشورها و صنایع نظامی مهم دنیا ساخته شده است. از سامانه های دوش پرتاب کوتاه برد با هدایت فروسرخ تا موشک های هدایت راداری برد بلند، همگی لایه های مختلفی از چتر پدافند هوایی کشور را تشکیل می دهند اما طبق یک قاعده قدیمی اما جاری، هرچه دوربردتر و بالاتر، مهم تر و استراتژیک تر.

در عرصه طراحی و ساخت موشک های ضد هوایی سطح به هوا، کشورمان در سالهای اخیر و خصوصا یک دهه گذشته، تلاش های بسیار زیادی را انجام داده و سامانه های مختلفی را وارد خدمت کرده است؛ از محصولات بومی مثل پانزده خرداد و سوم خرداد (شکارچی گلوبال هاوک) تا باور ۳۷۳ نشان داد بحث توسعه سیستم های پدافندی برد بلند بومی در نیروهای مسلح، دارای نقشه راه و تمرکز مناسبی است.

در بخش موشک های پدافندی زمین به هوای برد متوسط و برد بلند، صنایع دفاعی کشور دو موشک اصلی و چندین سامانه را عملیاتی کرده اند. سامانه هایی مثل طبس و سوم خرداد مجهز به موشک های سری طائر -به نوعی با الگو برداری از خانواده سامانه های پدافندی سری Buk ساخت روسیه- و در سوی دیگر هم سامانه های تلاش، ۱۵ خرداد و باور ۳۷۳ که با موشک های سری صیاد مجهز شده اند، به چشم می خورند.

در سری موشک های صیاد مثل صیاد ۲، با محصولی رو به رو هستیم که نزدیک به طراحی مدل استاندارد بوده و در بحث سامانه موشکی باور ۳۷۳ و موشک صیاد ۴ یا موشک صیاد ۳ سی، با طراحی شبیه به موشک به کار رفته در سامانه پاتریوت رو به رو هستیم. البته باید گفت که در مواردی شاهد این بودیم که موشک های خانواده صیاد روی سامانه ای مثل سری طبس و یا سوم خرداد نیز نصب و پرتاب شده که این نشان از سطح بالای انعطاف پذیری این موشک های ایرانی دارد.

با ترکیب کردن آنچه از داشته ها و خرید های خارجی و همچنین سرمایه گذاری های سنگین داخلی موجود بود، فناوری های مختلفی از جمله پرتابگرهای عمودی سرد و گرم، موشک های پدافندی هدایت راداری برد متوسط و برد بلند، کشنده ها و سامانه های راداری بومی تقریبا در داخل ایران تکمیل شده است. سامانه باور ۳۷۳ با توجه به برد حدود ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع درگیری حدود ۲۷ کیلومتر تقریبا یک سیستم کامل پدافندی با برد و ارتفاع درگیری بالا را در اختیار کشور ما قرار داد و به عنوان یک مکمل در کنار سامانه های اس ۳۰۰ در خدمت ایران که تقریبا همین مشخصات را دارند، وارد عمل شد.

نگاهی به افزایش سطح تهدیدات هوا پرتاب در جهان امروز، خصوصا در منطقه غرب آسیا نشان می دهد که حتی برد ۲۰۰ کیلومتر هم نمی تواند یک نقطه توقف محسوب شده و جمهوری اسلامی ایران بایستی به سمت پوشش بردهای بیشتری برود. به نظر می رسد که اولین نشانه ها در این زمینه نمایان شده و بخش پدافندی جمهوری اسلامی ایران به زودی از عدد مهم ۲۰۰ کیلومتر عبور خواهد کرد چراکه بر اساس سخنان جدید امیر علیرضا الهامی جانشین نیروی پدافند هوایی، این نیرو به زودی به موشک های پدافندی با برد ۳۰۰ کیلومتر تجهیز خواهد شد. این مقام بلند پایه نظامی کشور البته توضیحات بیشتری در خصوص این دستاورد مهم دفاعی نداده اما با توجه به سابقه صنایع دفاعی کشور و آنچه تا به اینجا به صورت کلی از توانایی دفاعی ایران می دانیم، می توان گمانه هایی را در خصوص شکل کلی موشک مورد نظر برای پدافند ارتش تصور کرد.

در بحث سامانه سوم خرداد - اگر به یاد علاقمندان این حوزه باشد - در زمان رونمایی اولیه از آن که مربوط به بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه بود، به بحث برنامه برای افزایش برد موشک های این سامانه به ۲۰۰ کیلومتر مطرح شد. در حال حاضر به صورت رسمی سامانه سوم خرداد توان پوشش برد بیش از ۱۰۰ کیلومتر را داشته و احتمالا در گام بعدی، برای این سامانه همان رسیدن به عدد مهم ۲۰۰ کیلومتر مطرح باشد.

گزینه قابل طرح بعدی برای موشک ۳۰۰ کیلومتری پدافندی توسعه بر پایه موشک صیاد است. نوع طراحی موشک صیاد خصوصا گونه هایی که بر پایه مدل صیاد توسعه پیدا کردند توانایی توسعه و افزایش برد را نیز دارند. با کمی انحراف بحث از داخل کشور و اشاره ای به خارج باید گفت که در نیروی دریایی آمریکا نیز موضوع موشک های استاندارد در مدل های ۳ و ۶ در بردهای بالا و بحث پدافندی و حتی خروج از جو زمین و درگیر شدن با موشک های قاره پیما یا ماهواره ها نیز وجود دارد. البته به نظر می رسد موشک به کار رفته از خانواده صیاد در سری باور ۳۷۳ نیز با تغییراتی امکان پوشش دادن برد جدید را خواهد داشت.

اما وقتی در دنیای امروز نگاهی به موشک های پدافندی با بردی بیش از ۲۰۰ کیلومتر داشته باشیم نامهای بسیار کمی در میان است. در عین حال بعضی از این سامانه ها مثل تاد آمریکایی به صورت اختصاصی برای درگیری با موشک های بالستیک در ارتفاع بالا توسعه پیدا کرده و به عنوان نمونه برای درگیری با یک جنگنده یا موشک کروز ساخته نشده اند. در آمریکا می توان موشک استاندارد اس ام ۶ را با برد نهایی در حدود ۴۶۰ کیلومتر یکی از برد بلندترین موشک های پدافندی جهان دانست.

از طرف دیگر روسها نیز در سامانه اس ۴۰۰ خود موشکی با برد درگیری ۴۰۰ کیلومتر داشته و همچنین اعلام کرده اند برد درگیری نهایی برای سامانه پدافندی اس ۵۰۰ که به تازگی در این کشور عملیاتی شده در حدود ۶۰۰ کیلومتر خواهد بود که در این صورت این موشک به عنوان برد بلندترین موشک پدافندی حال حاضر جهان شناخته می شود.

ذکر این نکته نیز در اینجا بسیار مهم است که موشک پدافندی استاندارد ۳ نیز با توجه به نوع هدف و مدل دقیق، توانایی رسیدن به بردهای بیش از هزار و دو هزار کیلومتر را دارد ولی عمدتا به عنوان یک سلاح ضد بالستیک و ضد ماهواره دسته بندی می شود و در دکترین و سناریوهای عمده خود نیروی دریایی آمریکا نیز آنچنان بحث درگیری های تاکتیکی با اهدافی مثل جنگنده ها یا موشک های کروز و امثال آنها برای این موشک تعریف نشده است. سامانه اچ کیو ۱۹ چینی یا پیکان ۳ ساخت رژیم صهیونیستی نیز البته با توانایی های کمتر ولی در همین کلاس قرار گرفته و صرفا در بحث دفاع ضد بالستیک تعریف شده اند.

نکته قابل توجه در خصوص سامانه روسی اس ۵۰۰ این که این سیستم قرار است در دو نقش دفاع ضد موشکی و همچنین دفاع هوایی تاکتیکی بر علیه اهدافی مثل جنگنده ها نیز وارد عمل شود و در حقیقت یک سیستم پدافندی چند منظوره به حساب می آید. در کشور چین و همچنین اتحادیه اروپا نیز برخی از طرح ها برای سامانه های پدافندی برد بلند وجود دارد که اولا هنوز عملیاتی نبوده و ثانیا به صورت عمده در نقش دفاع ضد بالستیک تعریف خواهند شد. برای نمونه خود کشور چین در کنار بحث توسعه سامانه های دفاع ضد بالستیک اولین خریدار و کاربر خارجی سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ روسی نیز به شمار می آید.

با این اوصاف، جمهوری اسلامی ایران بعد از رونمایی و عملیاتی کردن موشک پدافندی خود با برد ۳۰۰ کیلومتر، در جمع محدود و مهم چند کشور با فناوری کامل توسعه چنین سامانه ای قرار خواهد گرفت.

بحث افزایش برد موشک های پدافندی در ایران را به نظر باید در راستا استراتژی کلی جمهوری اسلامی ایران در زمینه عملیات "ضد دسترسی" تعریف کرد. افزایش برد موشک ها تا سقف ۲ هزار کیلومتر چه در مدل های زمین به زمین بالستیک و چه کروز، توسعه موشک های کروز برد بلند ضد کشتی با برد ۲ هزار کیلومتر، توسعه پرنده های بدون سرنشین مسلح و انتحاری با برد بالا، توسعه موشک های بالستیک ضد کشتی با برد بیش از هزار کیلومتر و حالا هم توسعه یک سیستم پدافندی با برد ۳۰۰ کیلومتر همگی قطعات یک پازل بزرگ به نام استراتژی ضد دسترسی برای جمهوری اسلامی ایران است.

موشک های پدافندی در این برد عمدتا برای درگیری مستقیم با جنگنده ها یا بمب افکن ها طراحی نمی شوند چرا که در این فاصله میزان سوخت باقی مانده موشک ها بسیار کم بوده و فرصت برای مانورهای سنگین و تعقیب هدف نیست. هدف اصلی از توسعه این موشک های پدافندی دور کردن هواپیماهای بمب افکن حامل موشک های کروز و همچنین پلتفرم هایی مثل پرنده های سوخت رسان و شناسایی از حریم هوایی کشور است.

فراموش نکنیم که دکترین رزم غربی به عنوان تهدید درجه ۱ علیه کشور ما (هرچند بسیار ضعیف و عملا غیرممکن در حالت عملیاتی) بر اساس استفاده گسترده از هواپیماهای پشتیبانی مثل انواع آواکس ها و سوخت رسان ها و همچنین هواپیماهای بمب افکن برای شلیک موشک های کروز از فاصله دور است. دور کردن هر چه بیشتر این پرنده ها از حریم هوایی کشور فضای امن بیشتر و مطمئن تری را برای نیروهای خودی فراهم خواهد کرد.