در دنیای امروزی، زندگی شهری بدون وجود بزرگراه‌ها، شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی، فرودگاه‌ها، شبکه‌های تامین آب، شبکه‌های فاضلاب، تلفن، برق و شبکه‌های اینترنت و موبایل غیرقابل تصور است و وجود این ساختارها به مانند نور آفتاب، درختان و هوای پاک برای شهروندان ضرورت دارد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از ایمنا، عناصر به‌هم‌پیوسته و حیاتی، در ارتباط چندسویه با یکدیگر باعث به وجود آمدن ساختارهای شهری می‌شوند. ممکن است زیرساخت در علوم مختلف معانی متعددی داشته باشد، اما در شهرسازی شامل معابر، خیابان‌ها، شبکه‌های آبرسانی و برق‌رسانی می‌شود و بیشتر جنبه‌های کالبدی شهر مدنظر است.
زیرساخت‌های شهری تنها محدود به کالبد نیست و مؤلفه‌های اجتماعی و اقتصادی را نیز شامل می‌شود؛ از این رو نقش زیرساخت‌ها در فرآیند توسعه پایدار مطرح می‌شود؛ چراکه توسعه فرآیند و جریانی رو به تکامل به منظور بهبود وضع موجود با توجه به نیازهای فرهنگی، مادی و معنوی جوامع انسانی است که باید با احترام به محیط‌زیست و قوانین آن صورت بگیرد تا آسایش برای شهروندان در زمان حال و آینده فراهم شود.
زیرساخت‌های شهری با توجه به موقعیت جغرافیایی، فرهنگ، اقتصاد و آینده شهر در نظر گرفته می‌شود؛ شهرها طی قرن‌ها بر پایه زیرساخت‌های تکنولوژیک شکل گرفته و پایدار شدند، امروز شهر و زندگی شهری بدون بزرگراه‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی، فرودگاه‌ها، شبکه‌های تأمین آب، شبکه‌های فاضلاب، تلفن، برق و اخیراً شبکه‌های اینترنت و موبایل غیرقابل تصور است و وجود این ساختارها به مانند نور آفتاب، درختان و هوای پاک برای شهروندان ضرورت دارد، این شبکه‌های زیرساختی بر شکل شهرها و رابطه انسان با محیط و طبیعت پیرامون آن تأثیر گذاشته است.
در گفت‌وگو با «فرانک باقری» کارشناس شهرسازی، تأثیر ساختارهای شهری بر دستیابی شهر به توسعه پایدار را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو در ادامه می‌خوانید:
زیرساخت‌ها کدام بخش از تأسیسات شهری را شامل می‌شود؟
زیرساخت‌های شهری، بخش اصلی و پایه‌ای تأسیسات و تجهیزات شهری هستند. تأسیسات و تجهیزات شهری، عناصر و فرایندهایی از کالبد و فضای شهری هستند که زندگی شهروندان را تسهیل می‌کنند. تأسیسات و تجهیزات، تبلور فیزیکی مؤسسات و نهادهای عمومی در شهرها و آبادی‌ها نیز محسوب می‌شود. در شهر همه آنچه که از دایره کالبدی فضایی مسکن و راه خارج باشد، تأسیسات و تجهیزات نامیده می‌شود. برخی به این عضو و قالب زیر سامانه‌ای شهر، خدمات شهری و اماکن خدماتی و برخی نیز تسهیلات شهری می‌گویند.
زیرساخت‌ها نه تنها برای رفع احتیاجات همگانی روزمره مورد نیاز هستند، بلکه عامل رفع احتیاجات دیگر نیز هستند. این موارد نسبت به سایر تأسیسات به سرمایه‌گذاری بیشتری احتیاج دارند؛ بنابراین از یک طرف توسعه آنها رافع نیازهایی گسترده‌تر از نیازهای همگانی روزمره است و از طرف دیگر مبدا، ملزوم و موجد فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی هستند.
زیرساخت‌های شهری چه عناصری را شامل می‌شود؟
تأسیسات و زیرساخت‌های شهری، طیف وسیعی از عناصر شهری را که اکثراً احداث شده، ثابت و ساختمانی هستند، دربرمی‌گیرد؛ در نگاهی کلی می‌توان زیر ساخت‌های شهری را شامل تمامی عناصری دانست که تأمین نیازهای مختلف شهروندان را در زمینه‌های مختلف سکونت، فعالیت، استراحت، فراغت و به طور کلی بالا بردن کیفیت زندگی شهری را برعهده دارند، به عبارتی مجموعه عناصر فیزیکی موجود و لوازمی که کارکردهای مختلف شهری را میسر می‌سازند و باعث ترکیب و تشکیل فضاهای شهری هستند، زیرساخت‌های شهری نامیده می‌شوند.
بدین ترتیب زیرساخت‌های شهری، تقریباً تمامی کاربری‌های عمومی و خدماتی شهر (تأسیسات روبنایی) و همچنین شبکه‌های حمل و نقل، آب و فاضلاب، نیرو و سوخت، ارتباطات و سایر تأسیسات مرتبط با آنها (تأسیسات زیربنایی) را در برمی‌گیرد.
زیرساخت‌های شهری چه تأثیری بر کیفیت زندگی شهروندان دارد؟
ساکنان اجتماع شهری برای حفظ زندگی جمعی و بالندگی اجتماع خود مجموعاً نیازهایی داشتند که مجبور به تأمین آنها به صورت مشترک، جمعی و مدیریت آن بودند؛ در واقع تأمین این نیازها تضمین کننده مدنیت و زندگی شهری بوده است. می‌توان این مجموعه نیازهای مشترک کالبدی را زیرساخت‌های شهری دانست که طیف وسیعی از تأسیسات، خدمات و شبکه‌های حیاتی را شامل می‌شود و باید به صورت مناسبی ارائه شود، که این موارد علاوه بر تأمین رفاه شهری، تأسیسات اولیه مورد نیاز با مدیریت مناسب باعث پویای اقتصادی و اجتماعی شهر می‌شوند.
شهر تنها از خیابان‌هایی تشکیل نمی‌شود که در کنارهای آن خانه‌ها، آبراهه‌های زیرزمینی، چند ساختمان عمومی و تعدادی فضای سبز وجود داشته باشد، شهر بی‌وقفه گسترش یافته و مجموعه بسیار پیچیده‌ای شده است که تجهیزات بیش از پیش فراوانی را می‌طلبد؛ تأسیسات زیربنایی امکاناتی هستند که به منظور رفع نیازها و مشکلات ساکنان یک منطقه اعم از شهری و روستایی به وجود می‌آیند و مجتمع‌های زیستی یک منطقه می‌باسیت به آنها مجهز شوند تا بتوانند روال زندگی و احتیاجات بخش‌های مختلف مثل بخش‌های مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی، کشاورزی، عمومی و مانند آن را تأمین کنند، در واقع چنین تجهیزاتی علاوه بر آنکه از احتیاجات اساسی یک جامعه محسوب می‌شود می‌تواند معیار سنجش توسعه از جهات و در وجوه مختلف باشد.
تأثیرگذاری اقتصاد بر توسعه زیرساخت‌های شهری چیست؟
بدیهی است که یکی از پیش‌نیازهای تداوم و استمرار رشد اقتصادی در هر کشور، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی است. یک اقتصاد در حال رشد باید از خدمات کافی از جمله حمل و نقل، نیروی برق، مخابرات، آب و بهداشت و محل انباشت مواد زائد، همراه با امکانات آموزشی و بهداشتی برخوردار باشد تا بتواند در نوسازی و ایجاد تنوع در محصولات، توسعه تجارب، کنترل جمعیت، مبارزه با فقر و بهبود محیط‌زیست توفیق یابد.
توسعه زیرساخت طیف وسیعی از منافع را برای اقتصاد ملی و منطقه‌ای ایجاد می‌کند که باید این منافع و البته هزینه‌های مرتبط با آن را شناخت و باور کرد؛ اهمیت و اولویت وجود این زیرساخت‌ها به نوبه خود در مسیر و حرکت به سوی توسعه برای هرکدام از زیرساخت‌ها و هر کشوری متفاوت است.
نقش زیرساخت‌ها در دستیابی به توسعه پایدار چیست؟
شرایط کنونی ایران و جهان که پایداری توسعه به عنوان یک اصل و یک هدف نهایی مطرح هستند، مدیریت مبتنی بر توسعه پایدار یک الزام راهبردی محسوب می‌شود، همانطور که پایه و اساس در یک ساختمان مهم است، جایگاه زیرساخت و همچنین قابلیت اطمینان به آن برای توسعه همه کشورها اهمیت دارد؛ دسترسی به زیرساخت‌های کافی و کارآمد نه تنها باعث پیشرفت صنعتی شدن می‌شود بلکه کیفیت زندگی مردم را نیز بهبود می‌بخشد.
در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار-پایداری محیطی در ارتباط با معماری اهمیت زیادی دارد و مسائل زیست محیطی که آینده بشر را به خطر انداخته است معماران را به چاره اندیشی واداشته است، پایداری محیطی عبارت است از باقی گذاردن زمین به بهترین شکل برای نسل آینده با این تعریف که فعالیت انسان‌ها تنها زمانی از نظر محیطی پایدار است که بتواند بدون تقلیل منابع طبیعی و یا تنزل محیط طبیعی اجرا شود، امروزه در کشورها و شهرها برنامه ریزی‌هایی در جهت پیشرفت با نگاه به آینده اتخاذ می‌شود که کشور ما نیز از آن نظر مستثنی نیست، در چشم‌انداز شهری که برنامه‌هایی نوشته و اجرا می‌شود می‌توان با تأمین زیرساخت‌های اکولوژیکی شهری مناسب با توسعه پایدار را تضمین کرد.