ابلاغ آیین‌نامه اجرایی جدید مدارس بعد از 21 سال

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری فارس ، بررسی‌های انجام شده در دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش در سال 76 نشان داد که فقدان یک آیین‌نامه جامع برای اداره مطلوب مدارس و وجود ضوابط و مقررات متعدد پراکنده و بعضا غیر همسو با مدرسه، مدیران مدارس را در اجرا با مشکلات و چالش‌هایی مواجه کرده است.

این بررسی‌ها منجر به تصویب آیین‌نامه اجرایی مدارس در جلسه 652 شورای عالی آموزش و پرورش به تاریخ 20 مرداد 1379 شد اما با تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و گذشت 20 سال از اجرای آیین‌نامه مذکور ضرورت بازنگری در آیین‌نامه اجرایی مدارس و تدوین آیین‌نامه‌ای جامع و کامل برای اداره بهینه و با کیفیت مدارس منطبق با اسناد بالادستی برای پاسخگویی به تحولات محیطی، اقتضائات، شرایط و نیازهای حال و آینده دانش‌آموزان و جامعه، افزایش اختیارات تصمیم‌گیری مدرسه و زمینه‌سازی برای توسعه مشارکت بیشتر عوامل سهیم و مؤثر در مدرسه به ویژه خانواده‌ها (ظرفیت‌های درون مدرسه و محیط پیرامونی) احساس شد.

بر این اساس دبیرخانه شورا با مشارکت کارشناسان ستادی، استانی و نمایندگانی از مدیران مدارس دوره‌های تحصیلی، نسبت به تدوین پیش‌نویس آیین‌نامه اجرایی مدارس اقدام کرد که پس از اعتباربخشی در چند مرحله و اخذ نظرات کارشناسی، در شورای عالی آموزش و پرورش مطرح و با تصویب کلیات آن، موضوع برای بررسی و تصویب به کمیسیون معین شورای عالی ارجاع شد.

این آیین‌نامه به استناد بند 8 سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور مفاد سند تحول بنیادین و وظایف و اختیارات شورای عالی آموزش و پرورش و با هدف ارتقای جایگاه مدرسه به عنوان کانون اصلی تعلیم و تربیت و محل کسب تجربیات یادگیری به عنوان راهنمای عمل مدیران، بستر لازم را برای مشارکت مدیران، معلمان، دانش‌آموزان، خانواده‌ها و جامعه محلی در اداره بهینه مدرسه و ایفای وظایف و مأموریت‌های محوله برای تحقق اهداف دوره‌های تحصیلی فراهم می‌آورد.

اکنون آیین‌نامه اجرایی مدارس تصویب شده است و قرار است که به صورت آزمایشی در مدارس کشور اجرا شود؛ بر همین اساس به سراغ محمود امانی طهرانی دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش رفتیم تا با وی درباره این آیین‌نامه و چرایی اجرای آزمایشی آن، گفت‌وگو کنیم.

** دلایل اجرای آزمایشی آیین‌نامه اجرایی مدارس

*‌ آیین‌نامه اجرایی جدید مدارس بعد از 21 سال تصویب شد؛  ویژگی‌ این آیین‌نامه چیست؟ و چه تفاوتی نسبت به آیین‌نامه قبلی دارد؟ و اصلا چرا آزمایشی اجرا می‌شود؟

آزمایشی به این معنا نیست که اصل موضوع محل تردید است بلک چون آیین‌نامه خیلی مفصلی است یعنی 160 ماده و 104 تبصره دارد و مفصل است، آزمایشی مطرح کردیم.

همیشه در یک کار به این حجیمی ممکن است یک جزئیاتی فراموش شده باشد؛ با اینکه حدود 9 ماه این کار در بررسی شورای عالی آموزش و پرورش بود و از مدیران متعددی کلاً و جزئاً نظرسنجی شده است اما چون آیین‌نامه بسیار مفصلی است، این احتمال همیشه وجود دارد که یک چیزهایی به هرحال از قلم افتاده و به فکر کسی نیفتاده باشد یا اینکه در حین عمل متوجه نقایص و مشکلاتی شود.

عرف آیین‌نامه‌های عملیاتی و اجرایی این است که سه سال را می‌گذارند زیرا باید در عرصه عمل، اجرا باشد و موارد به صورت خیلی روشن مشخص شود.

* پس اجرای آزمایشی شده است که ایرادات آن گرفته شود و اصلاح شود؟ این اصلاحات بعد از 3 سال انجام می‌شود؟

بله، موارد و نکات در طول این مدت مشخص شده و بعد از سه سال، اصلاحاتش را انجام می‌دهند.

* امکان دارد که بعد از سه سال، اجرا نشود؟

خیر؛ به این معنا نیست که یک مصوبه‌ای باشد که بعد از سه سال بگویند منتفی شد و اجرایش را کنار بگذارند. مانند دستورالعمل‌های عملیاتی است که در مدت آزمایشی، اگر به اصلاحاتی نیاز داشت، در دستورالعمل وارد شد. 

* چرا 3 سال را پیش‌بینی کردند؟

آیین‌نامه نیاز به اجرا دارد تا اگر نکاتی در آن است، مشخص شود و همچنین برای این است تا مجریانی که این کار را پیش می‌برند با توجه به این ماهیت، مرتب با این دید نگاه کنند که چه چیزی در آن است که باید بهبود پیدا کند و چه چیزی است که باید اصلاح شود و موضوع را از نظرشان دور نکنند. 

یک شگردی هم برای این است تا پاره‌ای از آن نقطه‌هایی که در کار یک مرتبه به ذهن افراد می‌رسد مثلا «ای کاش، اینگونه بود» اعلام شود و پیشنهادات خوب، محملی برای طرح پیدا کند.

** فرهنگیان نظرات خود درباره آیین‌نامه اجرایی مدارس را به کجا بفرستند؟

* برنامه‌ای برای این اقدام دارید؟ افراد نظراتشان را به کجا باید ارسال کنند؟ 

ما به زودی یک فایل باز می‌کنیم که روی سایت شورای عالی آموزش و پرورش قرار می‌گیرد. در واقع یک شمارش معکوس داون در این سه سال پیش‌بینی می‌کنیم.

آیین‌نامه اجرایی مدارس، مهمترین مصوبه شورای عالی در کف مدرسه است. پس این شمارش معکوس را روی سایت قرار می‌دهیم و برای مدیران مدارس می‌نویسیم که اگر با نکات، مسأله و پیشنهاداتی جهت بهبودی امور مواجه شدید، این را وارد کنید. این شمارش معکوس برای این است تا این موضوع مورد توجه مداوم باشد. 

* آیین‌نامه اجرایی به مدارس ابلاغ شده است؟

بله ابلاغ شد.

* یعنی از اول مهر، اجرایی می‌شود؟

خیلی از بخش‌های آن از قبل هم در آیین‌نامه قبلی بوده است اما بخش‌های جدیدی دارد. 

** تشویق و تنبیه در آیین‌نامه جدید!

* در آیین‌نامه، مواردی چون تنبیه و تشویق تغییر خاصی داشته است؟ 

خیلی زیاد؛ بخش‌های تشویقش را خودم نوشتم و معتقدم عین یک کلاس آموزشی برای مدیران، معلمان و پدر و مادرهاست. به همین دلیل مایلم که کیفی روی این آیین‌نامه کار شود.

کلی وقت گذاشتم که عبارت‌ها طوری باشد که دیگر هیچ بچه‌ای در مدرسه، سکوی پرش دیگری نشود. به این معنا که به یک دانش‌آموز طعم شکست بچشانیم برای اینکه دیگری طعم موفقیت بچشد. در حقیقت جلوی این موضوع را به ویژه در دوره ابتدایی گرفتیم. 

* لطفا در خصوص این موضوع بیشتر توضیح دهید؟ چه اتفاقی در آیین‌نامه جدید دقیقا روی داده است؟ 

ببینید روی متن آیین‌نامه در این بخش دقیق کار کردم و با یک دید کاملا انسانی به این بخش‌ها سعی کردیم ورود پیدا کنیم. یعنی مدرسه جایی است که همه می‌توانند در آن موفق باشند نه اینکه به به قیمت شکست یک گروه، گروه دیگر احساس موفقیت کنند! 

آن بخش‌ها که تغییر معنادار دادیم، بحث بچه‌‌هاست که آنها باید شاد و بانشاط باشند و شیوه‌هایی که در باب تشویق نوشتم. یک جوری است که بیشتر تأیید درونی و پرهیز از مادی کردن است. 

** در آیین‌نامه اجرایی مدارس درباره تشویق و تنبیه چه آمده است

در ماده 75 به تشویق و آگاهی‌بخشی (تنبیه)‌ اشاره شده است. مدیر مدرسه باید برای تقویت رفتار مطلوب و ترغیب دانش‌آموزان به انجام صحیح وظایف خویش برنامه‌هایی را تهیه و با تأیید شورای مدرسه اجرا کند. اصول حاکم بر برنامه‌های تشویق مدرسه عبارت است از:

1- جو حاکم بر مدرسه باید حامی ایجاد احساس موفقیت درونی و دریافت تأیید محیطی برای تمام دانش‌آموزان باشد.

2- از دامن زدن به جو رقابتی در مدرسه، برجسته و متمایز کردن تعدادی از دانش‌آموزان، ایجاد احساس موفقیت برای گروهی از دانش‌آموزان به قیمت ایجاد شکست در گروه دیگر (جز در مسابقات ورزشی) به ویژه در دوره ابتدایی باید اجتناب شود.

3- به جای حاکم کردن جو مقایسه و رقابت، باید دانش‌آموزان بر اساس میزان دستیابی به سطوح مورد انتظار مدرسه، تأیید و تشویق شوند؛ بگونه‌ای که امکان تشویق تمام دانش‌آموزان یک کلاس یا مدرسه وجود داشته باشد.

4- نوع تشویق باید بگونه‌ای باشد که دانش‌آموز، علت تشویق خود را به فعالیت و تلاش خود اسناد و ارجاع دهد و به احساس رضایتمندی درونی ناشی از حسن عملکرد خود دست یابد.

ماده 76 - روش‌های تشویق بکار گرفته شده باید بگونه‌ای باشد که زمینه‌های استمرار و تقویت رفتارهای مطلوب را در دانش‌آموزان فراهم کند.

1- بیان جملات تأیید‌کننده توسط مربیان در موقعیت‌های مناسب برای تقویت رفتار

2- تشویق شفاهی در کلاس درس در حضور تمام دانش‌آموزان

3- تشویق شفاهی در مراسم آغازین در حضور تمام دانش‌آموزان

4- تشویق کتبی و شفاهی در کلاس و اعلام آن به ولی دانش‌آموز

5- اعطای مسؤولیت

6- اعطای نشان مدرسه

ماده 77 - در تشویق دانش‌آموزان رعایت موارد زیر الزامی است:

1- افزایش انگیزه درونی برای تقویت رفتار دانش‌آموز

2- توسعه تلاش و کوشش و جدیت در انجام وظایف و مسؤولیت‌ها

3- توجه به میزان پیشرفت دانش‌آموز در مقایسه با وضع قبلی وی

4- توجه به وجود شواهد کافی برای اعمال تشویق (برای ذی‌نفع و سایر دانش‌آموزان)

5- توجه به انواع تشویق‌های مادی، روانی، اجتماعی و آموزشی متناسب با سن و ذوق دانش‌آموز

6- توجه به عدالت در تشویق دانش‌آموزان

7- توجه به روش‌های صحیح اعمال تشویق به منظور جلوگیری از تحقیر، ترد یا حذف سایر دانش‌آموزان

8- توجه به رعایت ترتیب و تدریج در اعمال تشویق

ماده 78- دانش‌آموز موظف است ضوابط و مقررات مدرسه (اعم از منشور اخلاقی مدرسه، منشور دانش‌آموزی و مقررات انضباطی و وظایف دانش‌آموزی) را رعایت کند. دانش‌آموزانی که راهنمایی‌ها، مشاوره‌ها و چاره‌جویی‌های مدرسه در چارچوب نظام ترغیب و تشویق و تنبیه در آنها مفید و مؤثر واقع نگردد، با رعایت تناسب با نوع تخلف با روش‌های زیر با آنان رفتار می‌شود.

1- تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی

2- دعوت از ولی دانش‌آموز و توجیه جهت پیگیری موضوع

3- اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز

4- تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز

5- اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز حداکثر برای مدت سه روز

6- انتقال به مدرسه دیگر

ماده 80- در اعمال روش‌های آگاهی‌بخشی (تنبیهی) دانش‌آموزان،‌توجه به موارد زیر الزامی است:

1- توجه به نقش روشنگرانه و آگاه‌کنندگی تنبیه

2- توجه به شرایط جسمی و روانی، سنی، خانوادگی و اجتماعی دانش‌آموز

3- تناسب بین روش تنبیهی با تخلف دانش‌آموز

4- رعایت ترتیب و تدریج در اعمال تنبیه (آگاهی‌بخشی)

5- وضوح خیرخواهی مدرسه برای دانش‌آموز و ولی وی

6- اجرای به موقع تنبیه و وجود فاصله زمانی منطقی بین وقوع تخلف و اجرای تنبیه

7- ارائه شیوه‌های جبران تخلف به دانش‌آموز برای جبران خطا و تخلف خود

8- حفظ آبرو و کرامت انسانی دانش‌آموز

9- آگاه کردن دانش‌آموز نسبت به نتایج نامطلوب رفتار خویش برای اصلاح آن

10- عدم تبعیض و استثناء بین دانش‌آموز در اعمال تنبیه

ماده 81- تنبیه بدنی دانش‌آموز و سوء رفتار با وی به هر دلیل و تحت هر شرایطی ممنوع است و با متخلفین برابر قوانین و مقررات رفتار می‌شود. مدیر مدرسه می‌بایست همکاران خود را نسبت به امور انضباطی (ممنوعیت تنبیه بدنی و سوء رفتار با دانش‌آموز) آگاه کند.

منظور از سوء رفتار هرگونه فعل یا ترک فعل عمدی که سلامت جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی طفل و نوجوان را در معرض خطر و آسیب قرار دهد از قبیل ضرب و جرح، محبوس کردن،‌ سوء استفاده جنسی، توهین یا تهدید نسبت به طفل یا نوجوان در صورتی که جنبه تعدیلی نداشته باشد با قرار دادن در شرایط سخت یا قرار دادن او در شرایط سخت و غیر متعارف و یا خودداری از کمک به وی است. (قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 23 اردیبهشت 1399 مجلس شورای اسلامی).

** خانواده می‌تواند بعد از طی مراحلی فرزند کلاس اولی‌ها را یکسال دیرتر به مدرسه بفرستد

* از مهمترین ویژگی‌های آیین‌نامه اجرایی مدارس چیست؟

معتقدم آیین‌نامه اجرایی مدارس، یک کلاس است و یواش یواش باید معلمان و مدیران عین یک برنامه آموزشی یاد بگیرند اما در عین حال چرخش‌ها، چرخش مهمی است و در خیلی جاها به مدیر مدرسه، شورای مدرسه اختیارات جدی داده است.

در آیین‌نامه اجرایی انعطاف‌هایی هم وجود دارد مثلا پدر و مادر می‌تواند بر اساس تشخیص خودشان، فرزندشان که نیمه اول سال متولد شده و احساس می‌کنند هنوز زود است به مدرسه در کلاس اول برود، سال تحصیلی بعد به مدرسه بفرستند. چرا که بچه‌ها با هم متفاوت هستند. البته باید تقاضای کتبی توسط والدین داده شد و اجازه این اقدام صادر شود.

اینها مواردی بود که قبلا انعطاف نبود و بچه‌ها اذیت می‌شدند اما چون باید آمار پوشش تحصیلی حفظ می‌شد، اجازه انعطاف نبود اما اکنون ایجاد شده است.

مورد دیگر همین بحث کارنامه است که اتفاقا از این موضوعاتی است که بحث‌هایش را کامل اینجا حل کردیم. حتی جالب است که نوشتیم اگر پدر و مادر کودکی نتوانستند به مدرسه بیایند و  بچه‌ لازم‌التعلیم باشد، مدیر به تشخیص خودش اجازه ثبت‌نام دارد. یعنی اختیار دادیم تا بچه از تحصیل محروم نشود.

**منشور مدیریتی مدرسه

* محتوای آیین‌نامه هم بیشتر شده است؟

بله، آیین‌نامه اجرایی قبلی سه فصل بود که آن سه فصل بازنگری و بازسازی شد و 5 فصل به آن اضافه شد. از نظر من، این آیین‌نامه، منشور مدیریتی مدرسه است.

* پس چرا نامش تغییر نکرده است؟

علت اینکه اسمش را تغییر ندادم تا به جای آیین‌نامه اجرایی چیز دیگر بگذارم، به این دلیل است که بنده معتقدم اسم‌ها جزو سرمایه‌های معنوی کشور است اما این فراتر از آیین‌نامه اجرایی و یک منشور اداره مدرسه است.

* به موضوع کارنامه دادن اشاره کردید؛ در آیین‌نامه اجرایی اگر مادر بخواهد کارنامه بچه را بگیرد، مشکلی دارد؟

ما برای پدر و مادر در این امور هیچ تفاوتی قائل نشدیم. یعنی مدارس راجع به این جور چیزها وارد مخاصمات و دعوای مادر و پدری نمی‌شود. همچنین محلی می‌شود برای زورگویی نمی‌شود و اصلا وارد این مقوله‌ها نخواهد شد.

* خب اگر مثلا پدر با مدرسه تماس بگیرد و بگوید با خانمم متارکه کردم، اگر آمد پرونده فرزندمان را بگیرد، شما به او ندهید، چه اقدامی باید مدارس انجام دهد؟

پرونده یک چیز و کارنامه یک چیز دیگر است. اولا دیگر پرونده دانش‌آموز به عنوان یک پرونده فیزیکی وجود ندارد و پرونده الکترونیکی شده است. آن فردی که می‌رود ثبت‌نام دانش‌آموز را در مدرسه انجام می‌دهد، پرونده اتوماتیک از مدرسه قبلی به مدرسه بعدی می‌آید.

در حقیقت چیزی به نام پرونده فیزیکی مثل همان چیزی که از قبل وجود داشت، وجود ندارد که به یکی بدهند و به دیگری ندهند. 

آن فردی که ثبت‌نام مدرسه بعدی را انجام می‌دهد می‌تواند هم پدر و هم مادر باشد. اگر در یک کاری دستور قضایی آمد، اعمال می‌کنیم. از نظر آیین‌نامه اجرایی، «ولی»، «ولی» است یعنی پدر و مادر است.

* مگر اینکه اتفاقی بیفتد؟

ما به آن اتفاق هم تصریحی نکردیم. دلیل ندارد که وارد امور حقوقی اینچنینی شویم.راجع به آن اتفاق هم تصریحی نکردیم. ببینید این بچه قرار است سال بعد در یک مدرسه‌ای ثبت‌نام شود، اگر همان مدرسه، باقی ماند که پرونده‌اش هست و اگر او را مدرسه دیگری بردند، پرونده‌اش به طور اتوماتیک به آن مدرسه می‌رود و اگر این مدرسه دیگر را پدر برد که پدر برد  اگر مادر برد که مادر برد! 

اگر بین آنها اختلافی بود که این یکی حق کاری داشت و آن یکی حق کاری نداشت، مدرسه وارد این موضوع نمی‌شود، خودشان اگر بین خودشان احکام قضایی داشتند، به آن احکام خودشان عمل می‌کنند.