نحوه درآمدزایی پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی از کاربران

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری مهر، امروزه بخش قابل‌توجهی از ارتباطات بین انسان‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها شکل می‌گیرد و داده‌هایی که توسط کاربران تولید می‌شود در این پلتفرم‌ها میزبانی می‌شوند.

به بیان دیگر پلتفرم‌های ارتباطی نظیر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، اصلی‌ترین ابزار جمع آوری داده‌ها هستند و از آنجایی که پس از طلا و نفت، داده و اطلاعات ارزشمندترین کالای جهان امروز به شمار می‌آیند، شرکت‌های بزرگ فناوری اطلاعات، سرمایه‌گذاری هنگفتی برای تصاحب سهم هرچه بیشتری از این داده‌ها انجام می‌دهند.

از این رو پیش‌نویس طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» که به تازگی توسط کمیسیون فرهنگی مجلس و با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس تدوین شده است نیز به موضوع حمایت از حریم خصوصی و داده افراد در فضای مجازی نگاه ویژه‌ای دارد. این طرح بر مرزبانی فضای مجازی و دفاع سایبری از کشور و جلوگیری از بهره‌برداری غیرمجاز از داده‌ها در گذرگاه‌های مرزی تاکید کرده است.

در جای دیگر این طرح نیز بر لزوم اخذ مجوز فعالیت خدمات اثرگذار پایه کاربردی داخلی و خارجی تاکید شده و عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی خارجی اثرگذار در کشور را مستلزم معرفی نماینده قانونی و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کرده است.

بر این اساس ارائه‌دهندگان خدمات پایه کاربردی، باید نسبت به کاربران و در قبال نظم و امنیت عمومی مواردی از جمله «صیانت از حریم خصوصی کاربران و جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به داده‌های آن‌ها»، «احراز هویت معتبر کاربران و حفظ اطلاعات کاربران مطابق تعهدات و قوانین» و «عدم انتقال داده‌های مرتبط با هویت و فعالیت کاربران ایرانی به خارج از کشور و ذخیره‌سازی و پردازش آن در خارج از کشور» را رعایت کنند.

در این باره مسعود فیاضی معاون مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس پیش از این در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص دلایل الزامی شدن داشتن نمایندگی پلتفرم‌های خارجی در ایران مطابق با آنچه که در این طرح به آن اشاره شده است، تاکید کرد: پیام‌رسان‌های خارجی منافعی از جامعه ۸۰ میلیونی ایرانی دارند و درآمدزایی که در این شبکه‌ها اتفاق می‌افتد، اندک نیست تا این پلتفرم‌ها به راحتی از آن چشم‌پوشی کنند.

وی با بیان اینکه حضور کاربران ایرانی در این پلتفرم‌ها برای آنها سودآوری دارد، گفت: آنها منافعی دارند و فقط برای ارائه خدمت فی سبیل الله، زیرساخت‌های پرهزینه خود را در اختیار ما نمی‌گذارند و اگر صرفه اقتصادی نداشته باشند قطعاً به ما سرویس نمی‌دهند.

با این وجود از نگاه یک کاربر که با دنیای فناوری و مسیرهای کسب درآمد از آن میانه‌ای ندارد این سوال به ذهن می‌آید که چرا پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی در ازای خدمتی که ارائه می‌دهند مبلغی برای حق عضویت و اشتراک از مخاطبان خود نمی‌گیرند و به طور کل نحوه درآمدزایی آنها از فعالیت کاربران ایرانی در این شبکه‌ها چگونه است.

محمدجعفر نعناکار حقوقدان فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، به مواردی اشاره می‌کند که برای پلتفرم‌ها با سودآوری همراه است و می‌گوید: یک پلتفرم دارای ویترینی از سرویس‌ها و خدمات است که اشتراک یک کاربر و استفاده از آن سرویس‌ها می‌تواند برای پلتفرم منفعت به همراه داشته باشد.

وی با بیان اینکه کاربران در شبکه‌های اجتماعی با اشتراک، لایک و درج کامنت بدون آنکه بدانند، بخشی از داده‌های خود را نشر می‌دهند، اضافه کرد: هم اکنون چند ۱۰ میلیون ایرانی با عضویت در پلتفرم‌های خارجی از جمله اینستاگرام علایق خود را به اشتراک می‌گذارند و این پلتفرم‌ها بر مبنای ذائقه‌سنجی از طریق هوش مصنوعی نسبت به تبلیغ محصولات اقدام می‌کنند.

نعناکار با بیان اینکه پلتفرم‌های خارجی در قبال ارائه خدمات رایگان، با استفاده از داده‌های حاصل از جستجوی کاربران به تبلیغ هدفمند و دقیق شرکت‌های تجاری در محیط وب پرداخته و کسب درآمد می‌کنند. اما چالش اصلی زمانی به وقوع می‌پیوندد که مالکین این پلتفرم‌ها کاربردهای دیگری نیز روی این داده‌ها تعریف کنند.

این کارشناس فضای مجازی ادامه داد: آنچه که برای پلتفرم‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است و به نوعی منابع مالی پنهان آن‌ها محسوب می‌شود، مربوط به فروش داده کاربران است. فروش دیتا به مراکز امنیتی و دستگاه‌های جاسوسی دنیا از جمله اقداماتی است که تمامی پلتفرم‌های خارجی انجام می‌دهند و این مراکز از این طریق به مهندسی داده و مهندسی فرهنگی کشورها از جمله ایران اقدام می‌کنند.

نعناکار گفت: منبع درآمدی پلتفرم‌ها تنها مختص به فروش تبلیغات نبوده و با توجه به اهمیت داده و اطلاعات استخراج شده از آن به عنوان ثروت و ارزشمندترین کالای جهان، این پلتفرم‌ها از فروش داده کاربران به نهادهای امنیتی کشورها، هزینه‌های هنگفتی دریافت می‌کنند. به همین جهت به نفع‌شان است که در کشور ما بدون ضابطه و رعایت قوانین و مقررات و به دور از پرداخت کسورات قانونی فعالیت داشته باشند و داده کاربران را به فروش بگذارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سیاستی که پلتفرم‌های خارجی به کار گرفته‌اند این است که در ابتدا با شعارهایی نظیر حفظ حریم خصوصی و آزادی بیان و استفاده رایگان، تعداد زیادی کاربر را به خود جذب می‌کنند، سپس پس از مدتی کاربر با توجه به خدمات و ویژگی‌هایی که پلتفرم در اختیارش قرار می‌دهد، به این پلتفرم‌ها وابسته می‌شود و در نهایت این وابستگی به حدی می‌رسد که در صورت عدم دسترسی به این پلتفرم‌ها زندگی فرد مختل شده و مجبور است که شرایط سرویس دهنده را بپذیرد.

با این وجود شواهد نشان می‌دهد که کاربران ایرانی حساسیت زیادی روی به اشتراک گذاشتن اطلاعاتشان ندارند و به ارزشمندی داده‌های تولیدشده توسط خودشان واقف نیستند و این موضوع برایشان تبیین نشده که چه اطلاعات ارزشمندی از داده‌های ایجادشده آنها قابل‌استخراج است.