با گذشت ۱۵سال از تعریف اولیه شبکه ملی اطلاعات و ۷ماه پس از ابلاغ سند طرح کلان و معماری این شبکه، مرکز ملی فضای مجازی درتازه‌ترین گزارش خود میزان پیشرفت این ابرپروژه ملی را ۳۰ درصد عنوان کرد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری مهر، بحث بر سر میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات میان وزارت ارتباطات به عنوان مجری این پروژه و مرکز ملی فضای مجازی و اعضای شورای عالی فضای مجازی به عنوان ناظر و سیاستگذاران فضای مجازی کشور در سال‌های اخیر بارها تکرار شده است. اما آنچه که کاملاً واضح است این بوده که صرفنظر از اعداد و ارقامی که در برخی مواقع بر پیشرفت ۹۰ درصدی این پروژه تاکید داشته، اما شبکه‌ای که استقلال کشور را در زیرساخت اصلی فضای مجازی فراهم کند و خدمات دولت و خدمات پایه به مردم را با کیفیت و سرعت مناسب ارائه کند دیده نمی‌شود.
در این شبکه هنوز برای مباحث مربوط به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی که این روزها یکی از پر چالش‌ترین موضوعات فضای مجازی کشور است نیز راه حلی ارائه نشده است.
در سال‌های اخیر همواره عملکرد وزارت ارتباطات دولت دوازدهم به عنوان مجری شبکه ملی اطلاعات با انتقادات بسیاری همراه بوده و گفته می‌شود که این وزارتخانه طی سال‌های گذشته عزم جدی در پیاده سازی و عملیاتی کردن این شبکه و اجرای کامل تکالیف مربوط به آن به کار نگرفته است.
مطابق برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت‌های مختلف طی ۱۴ سال اخیر (سال ۸۴ تا سال ۹۸) حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان برای شبکه ملی اطلاعات هزینه کرده‌اند اما با این وجود ابعاد اجرایی شدن این پروژه ملی هنوز کامل نشده است.
به همین دلیل شورای عالی فضای مجازی در نیمه دوم سال ۹۹ معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات را ترسیم و سند آن را به تمامی دستگاه‌های متولی ابلاغ کرد. با وجود این طرح، پیش بینی می‌شد که موتور شبکه ملی اطلاعات مطابق با اهداف عملیاتی در نظر گرفته شده برای آن، روشن شود اما با گذشت بیش از ۷ ماه از ابلاغ این سند و در روزهای پایانی عمر دولت دوازدهم، مرکز ملی فضای مجازی عملکرد وزارت ارتباطات را برای اجرای اهداف این سند، تأیید نمی‌کند.
سرانجام تلاش دولت به پیشرفت ۳۰ درصدی منجر شد
مطابق با اهداف طرح کلان شبکه ملی اطلاعات، تا پایان سال ۱۴۰۰ باید خدمات پایه کاربردی داخلی به طور کامل تأمین شوند. توسعه پیام رسان های اجتماعی بومی تا رسیدن به ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال و نیز ایجاد و توسعه مرورگر بومی، جویشگر داخلی، سیستم عامل داخلی موبایل و رایانامه داخلی به وزارت ارتباطات محول شده است.
اسفندماه ۹۹ امیر ناظمی معاون وزیر ارتباطات در گفتگو با مهر، از ارائه گزارش جدیدی در خصوص پیشرفت شبکه ملی اطلاعات به مرکز ملی فضای مجازی خبر داد و گفت: تا پایان دولت، وزارت ارتباطات زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را تکمیل می‌کند.
وی با توجه به تفاوت‌هایی که در گزارش میزان پیشرفت این شبکه مطرح است، گفت: ما گزارشی از میزان پیشرفت شبکه ملی برای دوستان ارسال کردیم و منتظر نتیجه ارزیابی مرکز ملی فضای مجازی هستیم. ادعای ما این بوده که ۸۰ درصد در این پروژه پیشرفت وجود داشته است اما نظرات دیگری هم در این راستا از سوی برخی دوستان مطرح شد. در نهایت به این جمع بندی رسیدیم که باقی مانده تکلیفمان را نیز ارزیابی کنیم. هم اکنون از دید ما ۲۰ درصد از تکالیف باقی مانده است.
پیشرفت شبکه ملی اطلاعات ۳۰ درصد ارزیابی شد/ دلایل ناکامی دولت
در این راستا ابوالفضل روحانی معاون مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص جدیدترین اقدامات نظارتی این مرکز در خصوص پیاده سازی اهداف شبکه ملی اطلاعات و ادعای وزارت ارتباطات مبنی بر ارائه گزارش پیشرفت این طرح توضیح داد.
وی گفت: مهمترین ابزار در سنجش پیشرفت هر پروژه‌ای، معماری و طرح عملیاتی آن پروژه است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف بود که نسبت به تدوین طرح عملیاتی شبکه ملی اطلاعات اقدام لازم را انجام دهد. با این حال تاکنون، به جز مجموعه‌ای از پروژه‌های پیشنهادی، طرحی برای توسعه شبکه ملی اطلاعات ارائه نداده است.
روحانی در پاسخ به این سوال که این طرح باید تا چه تاریخی تدوین و ارائه می‌شد، ادامه داد: بر اساس ابلاغیه‌های مربوطه، این طرح باید ۲ ماه بعد از ارائه سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات ارائه می‌شد. یعنی قاعدتاً باید تا خردادماه ۱۳۹۹ این کار صورت می‌پذیرفت. البته اگر زمان ابلاغ نسخه نهایی سند طرح کلان و معماری را به عنوان مبدا زمانی در نظر بگیریم، این طرح باید تا آذرماه سال قبل ارائه می‌شد که متأسفانه انجام نشده است.
معاون مرکز ملی فضای مجازی در پاسخ به این سوال که آخرین گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در چه تاریخی برای مرکز ملی فضای مجازی ارسال شده و ارزیابی شما از آن گزارش، چه میزانی از پیشرفت را برای شبکه ملی اطلاعات تأیید می‌کند، اظهار داشت: آخرین گزارش در فروردین‌ماه به دست ما رسید و مورد ارزیابی قرار گرفت. ما در شهریورماه سال قبل اعلام کردیم که پیشرفت کلی شبکه ملی اطلاعات بیش از ۲۵ درصد نیست. پس از این گزارش میزان پیشرفت کار سنجش مجدداً انجام و حدود ۳۰ درصد پیشرفت محاسبه شد.
وی گفت: البته تاکید می‌کنم که تا زمان ارائه طرح توسعه شبکه، امکان سنجش دقیق وجود ندارد. ولی احتمال اینکه پس از ارائه آن طرح، میزان پیشرفت از این عدد بیشتر باشد، وجود ندارد.
نظارتی که مؤثر نیست
روحانی در مورد اینکه چرا نظارت مرکز ملی فضای مجازی بر مصوبات شورای‌عالی به خصوص مصوبات مربوط به شبکه ملی اطلاعات آنچنان که باید اعمال نمی‌شود، تاکید کرد: اگر منظور شما این است که آیا مرکز ملی بر حسن اجرای مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی نظارت دارد؟ پاسخ مثبت است. مرکز ملی فضای مجازی بر اجرای تمامی مصوبات اهتمام ویژه دارد و مقامات مسئول را به صورت دوره‌ای در جریان کم و کیف پیشرفت اقدامات قرار می‌دهد.
وی اضافه کرد: اما اگر سوال شما این است که آیا نظارت مرکز ملی بر پیشرفت مصوبات مؤثر است؟ پاسخ مثبت نیست و مهمترین دلیل آن نیز، الزامی نبودن اجرای مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی و فقدان ضمانت اجرایی لازم برای شأن نظارتی این مرکز است.
به گفته معاون مرکز ملی فضای مجازی، عدم اجرا یا اجرای با تأخیر و یا اجرای ناقص مأموریت‌ها، مسئولیتی برای دستگاه‌های متولی در پی ندارد و این ضعف قانونی باید از طریق مجلس برطرف شود.
در هیچکدام از اهداف شبکه ملی اطلاعات موفق نبودیم
وی درباره میزان تحقق اهداف مد نظر در شبکه ملی اطلاعات از جمله افزایش میزان ترافیک داخلی اظهار داشت: باید تصریح کنم که از اهداف عملیاتی سند طرح کلان و معماری که باید تا سال ۱۴۰۰ محقق می‌شدند، در هیچکدام موفق نبوده‌ایم. بخشی از این اهداف، استقرار کامل خدمات پایه کاربردی است که بخش عمده‌ای از ترافیک کشور را هدایت می‌کنند.
روحانی افزود: طبیعتاً تا زمان تحقق کامل این خدمات، نباید انتظار تغییر شگرف در نسبت ترافیک داخل و خارج داشته باشیم و عمده ترافیک در سبد مصرفی کاربران، متعلق به خدمات خارجی و ترافیک خارجی خواهد بود.
چالش‌های یک پروژه ۱۵ ساله
حسین زیبنده دانشجوی دکتری حکمرانی فضای مجازی و پژوهشگر هسته خط مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) نیز در همین زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: به نظر می‌رسد در عرصه فنی فضای مجازی مهمترین مساله شبکه ملی اطلاعات است که شاید حدود سیزده سال است که این مساله مطرح شده و در اسناد مختلف و در سیاست‌های مختلف نیز بر آن تاکید شده اما هنوز در این عرصه ناکامی‌هایی وجود دارد.
وی گفت: با وجودی که سالیان سال است که در عرصه فنی زیرساختی شبکه ملی اطلاعات وظایف اصلی وزارت ارتباطات مورد تاکید قرار گرفته اما در منازعات سال‌های اخیر، برآوردها از پیشرفت نه چندان مناسب این شبکه حکایت دارد و توسعه پهنای باند اینترنت بین‌الملل به اسم شبکه ملی اطلاعات در واقع چالشی است که پیش روی این شبکه قرار دارد.
زیبنده با اشاره به اینکه در این حوزه دو سند بسیار خوب و فاخر از جمله سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات و طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات به عنوان مصوبات شورای عالی فضای مجازی وجود دارد، ادامه داد: این مصوبات تکلیف سیاست‌گذاری را به صورت خوب و مناسب ادا کرده و به همین دلیل بیش از این نباید روی بحث سیاست‌گذاری این پروژه کار کرد؛ بلکه باید تمام توان و تلاش و جد و جهد را برای پیاده‌سازی و عملیاتی سازی شبکه ملی اطلاعات به کار گرفت.
ناکامی وزارت ارتباطات به دلیل پرداختن به امور غیر وظیفه‌ای
این پژوهشگر هسته خط مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق خاطرنشان کرد: از شبکه ملی اطلاعات آنچه که مد نظر است رسیدن به امنیت، کیفیت و سرعت در ارتباطات و همچنین ارائه خدمات پایه‌ای مثل جستجوگر بومی، شبکه‌های اجتماعی، رایانامه، سرویس‌های احراز هویت و این چنین مسائلی است که باید در برنامه وزارت ارتباطات به عنوان مجری این پروژه قرار گیرد.
وی با بیان اینکه این پروژه‌ها باید ذیل بحث فنی زیرساختی شبکه ملی اطلاعات مطابق با دو سند مصوب شورای عالی فضای مجازی قرار گیرد، خاطرنشان کرد: با وجودی که دولت دوازدهم در اجرای این پروژه‌ها ناکام ماند دولت آینده باید سراغ پیاده‌سازی این زیرساخت‌ها برود.
زیبنده اضافه کرد: به منظور تأمین امنیت، کیفیت، سرعت و ارائه خدمات در فضای مجازی که در ذیل شبکه ملی اطلاعات تعریف شده، باید سراغ زیرساخت ارائه خدمات پایه مثل جستجوگر بومی و شبکه‌های اجتماعی و رایانامه برویم که در مدل مفهومی شبکه ملی اطلاعات به آن‌ها اشاره شده است. به طور کلی باید سراغ زیرساخت ارائه خدمات جدیدی که در حوزه فضای مجازی مطرح می‌شود برویم و نیاز کاربران را در تأمین زیرساخت به رسمیت بشناسیم.
وی گفت: این نیاز همان زیرساخت گردش باکیفیت داخلی ترافیک و سرعت مناسب در انتقال اطلاعات است که مجموع این‌ها را باید در بحث شبکه ملی اطلاعات پیگیری کرد.
دانشجوی دکتری حکمرانی فضای مجازی با اشاره به بررسی عملکرد وزارت ارتباطات در توسعه شبکه ملی اطلاعات خاطرنشان کرد: یکی از دلایل ناکامی ورود وزارت ارتباطات به حوزه‌های غیر وظیفه‌ای مثل محتوای کودک و نوجوان یا بحث استارت‌آپ‌ها و اقتصاد دیجیتال بود. مباحثی که به صورت اصولی و مبنایی جزو وظایف وزارت ارتباطات نبود.
وی با تاکید بر اینکه وزارت ارتباطات وظیفه ایجاد زیرساخت‌ها برای توسعه این خدمات را دارد، گفت: نتیجه پرداختن به امور غیر وظیفه‌ای، در واقع بازماندن از امور وظیفه‌ای و توسعه زیرساخت‌هایی مثل شبکه ملی اطلاعات است.