نقش آزادراه‌ها در‌ پدافند غیرعامل

به گزارش پایداری ملی به نقل از فارس، حمل و نقل به عنوان یکی از شاخص‌‌های اصلی توسعه‌یافتگی نقش مهمی در تکامل جوامع بشری و رشد اقتصادی ‌ هر کشور دارد، بخش حمل و نقل یکی از مؤلفه‌های اصلی در تشخیص جوامع رشد یافته و از عوامل موثر بر فراوانی نماگرها اقتصاد خرد و کلان کشور محسوب می‌شود.

توسعه متوازن بخش حمل و نقل در همه شیوه‌ها و بهره‌برداری مناسب از آن به عنوان یک پیش‌نیاز توسعه بخش‌ها، در کل به افزایش امنیت ملی منجر شده و زمینه ساز توسعه سیاسی و اجتماعی نیز خواهد شد.

هم‌اکنون کشور‌هایی که در دنیا حرفی برای گفتن دارند، در کنار قدرت‌های نظامی، به حمل و نقل پایدار با زیرساختی قوی مجهز هستند؛ البته در این میان نباید تأثیر بسزای حمل و نقل در GDP و توسعه و رشد پدافند غیر عامل کشور‌ها را فراموش کرد.

در میان انواع مدل‌های حمل و نقل جاده‌ای، ‌توسعه شبکه آزاد‌راهی‌ از نظر ایجاد امکان ارتباط سریع و پر‌ظرفیت بین مراکز صنعتی و تولیدی با نقاط جذب و مصرف محصولات و پایانه‌های صادراتی از اولویت‌های توسعه بلندمدت کشور است.

‌آزاد‌راه عبارت است از راهی با استاندارهای خاص که خطوط رفت و برگشت آن از یکدیگر جدا بوده و هیچگونه تقاطع همسطحی ندارد و ورود و خروج از آن محدود بوده و غالباً با پرداخت عوارض همراه است؛ آزاد‌راه‌ها معمولاً برای اتصال دو یا چند نقطه مهم و استراتژیک به لحاظ اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی احداث می‌شود؛ آزاد‌راه‌ها موجب ارتقای‌ ایمنی تردد وسایل نقلیه، کاهش بار ترافیکی و تصادفات، کاهش میزان مصرف سوخت، صرفه‌جویی در زمان و کاهش تولید آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌شوند‌.

در ایران آزادراه‌ها با مشارکت  دولت و بخش خصوصی ساخته می‌شود که البته دولت مترصد کاهش سهم خود در ساخت آزادراه‌ها و به تدریج واگذاری کامل آن به بخش خصوصی است، بودجه عمرانی کشور محدود بوده و دولت برای تکمیل زیرساخت‌های حمل و نقل کشور، نیازمند حضور بخش خصوصی است؛ برای احداث آزاد‌راه‌ها هم سیاست دولت استفاده از همه ظرفیت‌ بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران است تا هر چه زودتر زیرساخت‌های عمرانی و محور‌های اصلی مواصلاتی کشور تکمیل شود و سپس بازگشت سرمایه بخش خصوصی از محل اخذ عوارض تأمین شود.

سرمایه‌گذاری در طرح‌‌های آزادراهی با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی ایران و جاذبه‌های گردشگری واقع شده در این مسیرها و سازوکار و تسهیلاتی که وزارت راه و شهرسازی برای همکاری با سرمایه گذاران بخش خصوصی فراهم کرده، سود بالایی دارد.

‌توسعه کریدور‌های ترانزیتی در راستای توسعه جابه‌جایی کالای کشور و‌ ترانزیت، یکی از اولویت‌های اصلی دولت در بخش حمل و نقل است که در این میان باید به برنامه‌ریزی کشور برای تکمیل‌ آزادراه‌ها اشاره کرد.

در راستای بررسی زوایای ضرورت توسعه آزادراهی کشور، به سراغ معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی رفتیم و با وی گپ و گفتی داشتیم؛ آنچه می‌خوانید مشروح گفت‌‌وگوی فارس با «شهرام آدم‌نژاد‌» است.

آدم‌نژاد: رونق مسیرهای ترانزیتی کشور مستلزم بهره‌گیری از زیرساخت‌های حمل و نقلی در شقوق مختلف جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی است، هر اندازه که این زیرساخت‌ها، زمان و هزینه‌های حمل را کاهش دهند، مطلوبیت آن ها برای همه بازیگران این عرصه، از جمله صاحبان کالا و شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی و متصدیان و خدمه حمل و نقل افزایش یافته و در نتیجه مزیت‌های مسیرها و دالان‌های ترانزیتی کشور در رقابت با سایر مسیرهای رقیب عبوری از کشورهای همسایه افزایش می‌یابد.

آدم‌نژاد: قطعا اینگونه است، در حمل و نقل موضوعاتی نظیر اقتصاد حمل و نقل و ارتقای بهره‌وری، از مسایل استراتژیک و مهم است و در کشور ما زیان‌های مالی زیادی به دلیل عدم تکمیل مقوله لجستیک، به بدنه حمل و نقل وارد می‌شود؛ آزادراه‌ها به عنوان ستون فقرات شبکه حمل و نقل جاده‌ای کشور، با توجه به نقش قابل توجه در کاهش زمان سفر بین مبادی و مقاصد بار و همچنین کاهش هزینه‌های عملیاتی و سوخت ناوگان به دلیل کیفیت مناسب راه، ایمنی بالای آن‌ها به دلیل مشخصات فنی ممتاز نسبت به انواع دیگر راه‌ها، آسایش به واسطه احداث مجتمع‌های خدمات رفاهی و استراحتگاه و خدمت رسانی به رانندگان، به عنوان زیرساخت های حمل ونقلی ایمن، راحت، روان، مقرون به صرفه برای کاربران و سازگار با محیط زیست، تلقی می‌شوند.

ساخت و توسعه آزادراه‌ها، علاوه بر این که نمایانگر بالندگی جامعه فنی و مهندسی، مشاوران، پیمانکاران و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و نیز بخش‌ها و دستگاه‌های دولتی جذب‌کننده سرمایه و مشارکت بخش خصوصی است، به عنوان موتور محرکه ایجاد مزیت‌های رقابتی در شبکه ترانزیت کشور در مقایسه با کشورهای همسایه محسوب می‌شود.

آدم‌نژاد: از آن جا که در کشور ما، همچون اغلب کشورهای دنیا، ساخت و توسعه آزادراه‌ها با بهره‌گیری از شیوه‌های مختلف مشارکت عمومی-خصوصی یا همان (Public-Private- Partnership)  به ویژه روش ساخت، بهره برداری و انتقال یا همان (Build-Operate-Transfer) که اختصاراً BOT نامیده می‌شود، صورت می پذیرد، که البته در این خصوص چارچوب قانونی مشخص ذیل قانون احداث پروژه های عمرانی مصوب سال 1366 و آیین نامه اجرایی آن مصوب 1394 وجود دارد‌، در مراحل مختلف ساخت و توسعه آزادراه‌ها، اعم از ساخت و بهره‌برداری، اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم به واسطه رونق پروژه‌های پیمانکاری، تعمیر و نگهداری راه و ابنیه فنی آن، تأسیس و فعالیت کاربری‌های جنبی آزادراه نظیر مجتمع‌های خدمات رفاهی و همچنین دسترسی سریع‌تر و با کیفیت‌تر افراد به فرصت‌های شغلی و مراکز خدماتی و درمانی و آموزشی شهرهای بزرگ‌تر، روند توسعه اجتماعی در سطوح محلی، منطقه‌ای و حتی ملّی تسریع خواهد یافت.

در خصوص توسعه اقتصادی‌، در سطح کلان، بهره‌گیری از منابع مالی بخش خصوصی و بانک‌ها در آزادراه‌های مشارکتی به عنوان پروژه‌های عظیم عمرانی به عنوان یکی از ابعاد مهم توسعه اقتصادی مد نظر است، در سطحی دیگر، تغییر در کیفیت تردد و بهبود آن، نقش قابل توجهی در ارتقای سطح فعالیت و زندگی و رفاه به ویژه ساکنان در محدوده این شریان‌ها و نیز مراکز تولیدی و صنعتی و کشاورزی و دامی بهره‌مند از آزادراه دارد، که این موارد، به عنوان وجوه مختلف توسعه اقتصادی قابل ذکر است.

آدم‌نژاد: در خصوص پدافند غیرعامل، آزادراه به دلیل مشخصات طراحی و فنی مناسب، مسلماً بهترین بستر برای عبور و مرور خودروها است، به‌خصوص به دلیل محفوظ بودن حاشیه جاده آن توسط گاردریل، امکان مدیریت بحران و کنترل ترافیک از راه‌های فرعی به آزاد راه فراهم است.

از سویی، با توجه به اینکه در آزادراه‌ها به واسطه اخذ عوارض از وسایل نقلیه عبوری، همواره و قطعاً باید حداقل یک راه موازی رایگان برای کاربران نیز وجود داشته باشد (کما اینکه در تبصره 4 ماده واحده قانون احداث پروژه های عمرانی مصوبه 1366 این موضوع تصریح شده است) ایجاد مسیرهای ارتباطی متعدد موازی به ویژه بین شهرها، اطمینان قابل قبولی از امکان حفظ شریان‌های ارتباطی را در صورت ساقط شدن معابر موازی از عملکردشان به هر دلیلی، فراهم می سازد.

آدم‌نژاد: اصلی ترین مشوق سرمایه‌گذاری عموم مردم در آزادراه‌ها با استفاده از بازار سرمایه و بورس، فراهم بودن امکان مدیریت ریسک این پروژه‌ها است، ریسک فنی این پروژه ها با توجه به پشتیبانی آنها توسط مطالعات مفصل و نیز بلوغ جامعه مهندسی و پیمانکاری کشور در طراحی، ساخت و بهره برداری از آزادراه، بسیار پایین و ناچیز است.

ریسک مالی آزادراه‌ها، با توجه به ظرفیت‌های حقوقی موجود، علی‌الخصوص قانون احداث پروژه‌های عمرانی و آیین‌نامه اجرایی آن که دربرگیرنده تضامین دولتی حتی در بدبینانه‌ترین سناریوها هستند، پایین است، مثلا ‌در تبصره 5 ذیل ماده واحده این قانون تصریح شده است چنانچه در دوره بهره‌برداری از آزادراه‌های مشارکتی نسبت درآمد سالانه حاصل از خدمات بهره‌برداری به درآمدهای سالیانه پیش بینی شده در گزارش هزینه درآمد، کمتر از 85 درصد باشد، مابه التفاوت تا رقم 85 درصد و حداکثر تا 25 درصد توسط دولت به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود.

‌این نوعی ضمانت حداقل درآمد یا همان Minimum Revenue Guarantee و اصطلاحاً MRG است که عاملی مهم در جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و عموم مردم در پروژه‌های زیرساختی در سطح جهان است؛ به علاوه، مطالعات پروژه‌های آزادراهی به گزارش های درآمد-هزینه و به عبارتی، طرح تجاری Business Plan ‌منضم هستند، که سیمای نزدیک به واقعیت را از آینده این پروژه ها ترسیم می‌کنند.

آدم نژاد: برای فراهم شدن شرایط سرمایه‌گذاری مردم و بازگشت سرمایه در صورت ورود یک آزادراه به بورس، تدوین مؤثرترین شیوه، مستلزم همفکری و تشریک مساعی همه بخش‌ها و دستگاه‌های ذیربط به ویژه وزارت راه و شهرسازی و سازمان بورس و اوراق بهادار است که این موضوع در دست اقدام است و این شیوه، پس از ایجاد هماهنگی‌ها اجرا خواهد شد.

در هر صورت، بازار سرمایه به عنوان منبعی برای تأمین مالی آزادراه محسوب می‌شود، که طی مدتی مشخص، اصل سرمایه‌گذاری به علاوه سود سرمایه‌گذار، براساس درآمدهای حاصل از آزادراه به ویژه بر مبنای میزان تردد، قابل بازگشت به سرمایه‌گذاران، به عبارتی سهامداران خواهد بود.

آدم‌نژاد: ‌روزهای پایانی اسفند‌ ۹۷ بود که سیستم اخذ عوارض آزادراهی به صورت الکترونیک یا همان ETC،‌‌ در چهار آزادراه  تهران-ساوه، ‌تهران-قم، کرج-قزوین و قزوین-زنجان عملیاتی شد.

با اجرای این سیستم توقف پشت گیت‌های عوارضی آزادراهی کاهش می یابد و این موجب افزایش سرعت سیر و کاهش زمان ایستایی خودروها می‌شود، کاهش مصرف سوخت و حذف جابه جایی پول نقد نیز از دیگر مزایای الکترونیکی شدن عوارض آزادراه‌ها‌ است‌.

به هر حال اخذ عوارض الکترونیک به عنوان بخشی از مصادیق توسعه حمل و نقل هوشمند، در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است و مردم هم در این حوزه باید همکاری کنند و نسبت به پرداخت به موقع‌ عوارض اقدام کنند تا مشوقی برای سرمایه‌گذاران آزادراهی باشد.

آدم‌نژاد: استان اصفهان با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی و قرارگیری در مرکز کشور و همجواری با ۹ استان دیگر، نقش مهمی در شبکه ترانزیت جاده‌ای کشور ایفا می‌کند، همان گونه که از دیرباز، این ناحیه جغرافیایی، نقشی کلیدی در راه ابریشم داشته است و به خصوص در عصر صفوی این نقش بسیار پررنگ شده است؛ در هر محله و منطقه‌ای از پایتخت صفویان (اصفهان) سراها و کاروان سراها‌، تیمچه‌ها و بازارچه‌ها علاوه بر در آمد و رشد کالاهای بومی و محلی، شاهد استقرار بازرگانان خارجی و سرزمین‌های دور و نزدیک بود که هنوز با گذشت بیش از چهار قرن از آن دوران هنوز نام آن ملت‌ها را برخی از کاروان‌سراها و مراکز تجاری اصفهان بر خود دارد.

آزادراه سردار سپهبد شهید سلیمانی به طول 94 کیلومتر به عنوان کنارگذر شرق اصفهان به صورت مشارکتی 70-30 سرمایه‌گذاری شده است، یعنی 30 درصد آورده دولت و 70 درصد هم مشارکت صندوق بازنشستگی کشوری است، تکمیل کننده قطعه ای از پازل شبکه ترانزیت، در مرکز کشور و در ناحیه تلاقی کریدورهای ترانزیتی و حمل ونقل بین المللی در جهات شمالی-جنوبی و شرقی-غربی است، این ویژگی خاص جغرافیایی، آزادراه شهید سلیمانی را به مثابه چهار راهی ترانزیتی مطرح خواهد ساخت، در این راستا ضرورت دارد هرچه بیشتر بر نقش فرا استانی و ملّی این آزادراه تمرکز و از آن بهره برداری بهینه شود.