هنر پدافند غیرعامل ایجاد بستر امن برای بهره ‌برداری از فناوری نوین

نکات مهم

· متاسفانه نه تنها پدافند غیرعامل در لایه‌های علمی و دانشی کشور نهادینه نشده است بلکه نظام آموزشی و پژوهشی کشور در حال حاضر در این راستا نیز حرکت نمی‌کند

· سیاست پدافند غیرعامل، تمهیدات لازم برای کاهش تهدیدات فناوری‌های نوین را مد نظر قرار می‌دهد

· هنر پدافند غیرعامل این است که تهدیدات را به حداقل برساند و زمینه را برای بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌های فناوری‌های نوین مهیا کند

دکتر بابک نگهداری مشاور و رئیس حوزه ریاست مجلس شورای اسلامی می‌گوید: با توجه به پیشرفت‌های شگرف علمی- فناوری، زمینه‌های ایجاد تهدید افزایش و ابزارهای متنوع زیادی در اختیار دشمن قرار خواهد گرفت، بنابراین توجه به علم روز در زمینه پدافند غیرعامل در کنار ایجاد دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم در کشور یک ضرورت انکار ناپذیر است.در ادامه مشروح گفتگوی عماد با دکتر نگهداری را مرور می‌کنید:

در سال های اخیر جنبه علمی و فناورانه پدافند غیرعامل مطرح بوده است. تحلیل شما از این جمله که پدافند غیرعامل در لبه‌های علم و فناوری حرکت می کند چیست؟ مفهوم پدافند غیرعامل چگونه در زمینه علمی و فناوری معنا و مفهوم پیدا می‌کند؟

پدافند غیرعامل امری بسیار مهم برای کشور است که بارها نیز مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است. آنگونه که در تعریف پدافند غیرعامل آمده است، پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از اقدامات غیرمسلحانه به منظور پیشگیری و مصون‌سازی و کاهش آسیب‌های ناشی از حملات مسلحانه دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله است.

با توجه به این تعریف می‌توان گفت حرکت منطبق بر پیشرفت‌های علمی و فناوری نیاز اساسی پدافند غیرعامل است، که این حرکت در دو بُعد مهم خود را نمایان می‌سازد. بُعد نخست اینکه هر روزه با پیشرفت‌های شگرف علمی- فناوری، زمینه‌های ایجاد تهدید افزایش می‌یابد و ابزارهای متنوع زیادی در اختیار دشمن قرار خواهد گرفت تا بتوانند امنیت کشور را دچار آسیب کنند و به مردم، زیرساخت‌ها و امکانات کشور صدمه بزنند.

به عنوان نمونه برخی کارشناسان جنگ بیولوژیکی و جنگ شناختی را از زمینه‌های جدید تهدیدزا و از جنگ‌های جدید بر می‌شمارند و قطعا در آینده جنگ‌های جدید دیگری نیز به وجود خواهد آمد. پس پدافند غیرعامل به منظور اتخاذ تصمیمات درست و انجام اقدامات اثربخش، بایستی همواره در لبه دانش حرکت کند و از فرصت‌ها و تهدیدات جدیدی که پیشرفت‌های علمی و فناوری می‌تواند ایجاد کند آگاه باشد.

بُعد دوم نیز این است که پدافند غیرعامل در زمینه ارتقای تاب‌آوری در حوزه زیرساخت‌ها تلاش کند تا خدمت‌رسانی به مردم در هنگام تهدیداتی همچون حملات هوایی و یا موشکی و یا وقوع زلزله و سیل، مختل نشود و پایداری سیستم حفظ شود. در این زمینه نیز بایستی از علم و فناوری روز به منظور مقابله بیشتر با این تهدیدات و کاهش آسیب‌های آنها بهره برد.

آیا در لایه های علمی و دانشی کشور مباحث پدافند غیرعامل نهادینه شده است؟ چرا در برخی علوم بنیادین، توانی جهت تولید علم بومی وجود ندارد؟

به نظر بنده آنگونه که بایسته و شایسته است، مفهوم پدافند غیرعامل در علوم ما دیده نشده است. حتی شاید بتوان گفت در فرآیند تولید علم و دانش در کشور کم‌ترین توجه به پدافند غیرعامل وجود ندارد و سیاست‌های تولید علم در کشور با نگاه پدافند غیرعامل همگامی و هماهنگی ندارد. تولید علم در کشور ما به صورت جزیره‌ای و منفک از هم در حال انجام است و نه تنها رشته‌های مختلف علمی با یک چشم‌انداز و هدف واحد به تولید علم نمی‌پردازند، بلکه اساسا تولید علم در کشور ما بیشتر به منظور چاپ مقاله در ژورنال‌های خارجی و پاسخ به نیازهای آنها انجام می‌گیرد تا پاسخ به نیازهای داخلی کشور. بنابراین در این شرایط، نه تنها پدافند غیرعامل در لایه‌های علمی و دانشی کشور نهادینه نشده است بلکه نظام آموزشی و پژوهشی کشور در حال حاضر در این راستا نیز حرکت نمی‌کند.

اما در پاسخ به این سوال که چرا در برخی علوم بنیادین توانی جهت تولید علم بومی وجود ندارد، باید گفت اتفاقا توانایی وجود دارد، اما عزم و اراده کافی برای تولید علم بومی وجود ندارد. این عزم و اراده باید در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مجریان تجلی یابد که متاسفانه تاکنون در برخی علوم بنیادی این عزم شکل نگرفته است.

تولید علم بومی در حوزه های مختلف با نگاه پدافند غیرعامل تا چه میزان ضرورت دارد و می تواند تاب‌آوری کشور را در برابر تهدیدات خارجی ارتقا دهد؟

همانگونه که در قسمت قبل عرض کردم، شرایط را مطلوب نمی‌بینم. حتما بایستی تلاش‌های زیادی صورت گیرد تا دانشگاهیان و محققان ما با مفاهیم پدافند غیرعامل به خوبی آشنا شوند و از طرفی سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این زمینه بایستی انجام گیرد تا تولید علم با ملاحظات پدافند غیرعامل انجام شود. حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم یکی از مهم‌ترین راهکارها برای بهبود شرایط تولید علم و دانش و توجه به ملاحظات پدافند غیرعامل است.

با توجه به سوابق و مسئولیت‌هایی که در سطح علمی و دانشگاهی کشور دارید، وضعیت پدافند غیرعامل را در سطح دانشگاه چه در بخش آموزش و چه تحقیق و توسعه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از الزامات مهم در پدافند غیرعامل، بومی سازی دانش است به این معنی که ما به علم و دانش فناوری‌های روز دنیا مسلط باشیم و بتوانیم آن فناوری را با ارتقا علم و دانش، ارتقا دهیم و نواقص و معایب آن را بدون وابستگی به خارج از کشور برطرف کنیم. قطعا علم پزشکی و علوم مهندسی و حتی علوم پایه که امروزه در تلفیق با یکدیگر فناوری‌های بسیار پیشرفته را تولید می‌کنند بایستی بومی‌سازی شوند تا بتوان تهدیدات فناوری‌های نوین را به حداقل رساند و از فرصت‌های آن بیشترین بهره را برد.

در زمینه علوم انسانی نیز این موضوع صادق است زیرا علوم انسانی به نظامات، الگوها، طرح‌ها و سازوکارهای حاکمیتی و اجرایی منجر خواهند شد که اگر این علوم بومی نشوند، تهدیدات بزرگی را در حاکمیت و دولت متوجه کشور خواهند کرد.

برخی معتقدند سیاست‌های پدافند غیرعامل مخالف ورود فناوری های نوین به کشور است. آیا با این رویکرد موافق هستید و آیا اساسا ورود فناوری جدید به کشور یک تهدید به حساب می آید؟

نه اینگونه نیست که سیاست‌های پدافند غیرعامل مخالف ورود فناوری‌های نوین به کشور باشد. بلکه سیاست پدافند غیرعامل، تمهیدات لازم برای کاهش تهدیدات فناوری‌های نوین را مد نظر قرار می‌دهد. هر فناوری جدید به صورت بالقوه هم تهدید و هم فرصت است. هنر پدافند غیرعامل این است که تهدیدات را به حداقل برساند و زمینه را برای بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌های فناوری‌های نوین مهیا کند.

با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید

بنده هم از شما متشکرم