روایتی از آماده باش قرارگاه پدافند زیستی در برابر کرونا/تشکیل CDC جامع در دستور کار پدافند غیرعامل

قرارگاه پدافند زیستی کشور از قرارگاه های عملیاتی سازمان پدافند غیرعامل کشور است که مسئولیت ارتقای آمادگی در برابر تهدیدات بیولوژیکی را بر عهده دارد. در سال گذشته و سال جاری نیز این قرارگاه با توجه به شیوع ویروس کرونا در حال آماده باش کامل بوده است. در گفتگوی زیر تلاش کردیم تا ضمن بررسی مجموعه اقدامات و دستاوردهای این قرارگاه مساله مدیریت مقابله با کرونا را هم بررسی کنیم. مشروح گفت وگوی خبرنگار ما با سردار علی مهدی پور، جانشین قرارگاه پدافند زیستی کشور را در ادامه می خوانید؛

مقابله با تهدیدات زیستی نیازمند شناسایی دقیق آنها، شناسایی انواع آسیب پذیری‌ها و شناسایی مخاطرات است. لذا نیازمند دیده‌بانی به‌روز و هوشمند تمامی وقایع مرتبط در سطوح فراملی، منطقه‌ای، ملی، استانی، دستگاهی و شهرستانی هستیم. بروزرسانی قوانین مرتبط، افزایش نظارت‌های تخصصی و فرهنگ‌سازی و افزایش آگاهی‌های عموم مردم، متولیان تخصصی و متولیان پشتیبان کننده از جمله مهمترین اهداف و برنامه‌های قرارگاه پدافند زیستی است. 

پاسخ به این سوال در دو بخش قابل بررسی است. بخش نخست عملکرد سیستم‌های جهانی است. رفتار این سازمان بهداشت جهانی در رصد و پایش این بیماری و اعلام هشدار به موقع به مناطق مختلف و کشورهای جهان با شک و تردید همراه بود و تا مدت‌ها حتی حاضر نبود از کلمه پاندمی استفاده کند. پیگیری روند گزارش‌های ارائه شده و توصیه‌های این سازمان تا مدتها از استحکام و هشدارباش لازم برخوردار نبود.

در زمینه دارویی نیز تاکنون روند مشخصی حاکم نشده است و اکثر کشورها به‌صورت مجزا و یا چند کشور با هم مشغول ارزیابی داروهای مختلف هستند. در زمینه قرنطینه و محدودسازی  نیز این ابهامات کماکان ادامه دارد.

در مورد سایر کشورها نیز می توان آنها را به دو دسته موفق و ناموفق تقسیم کرد.

در دسته کشورهای موفق؛ آن گروه از کشورها که با رویکرد تهاجمی منجر به شناسایی به موقع بیماران و هدایت و راهنمایی آنها و همچنین استفاده از آموزش‌های همگانی، محدودسازی به موقع، انجام تست‌های غربالگری و مانند آن شدند توانستند در مهار پاندمی الگوهای موفقی ارائه دهند. مانند، هنگ کنگ، کره جنوبی، ژاپن، نیوزلند و ... که همکاری‌های جمعی نقش مهمی در مدیریت بیماری داشت.

عملکرد کشورهای ناموفق در دو مقطع باید مورد بررسی قرار گیرند. سه ماهه اول پاندمی اکثراً درگیری شدید را با کرونا تجربه کردند. در محافظت از کارکنان نظام سلامت دچار چالش شده و در تعداد مبتلایان، تعداد بیماران بد حال و تعداد فوت شدگان رکورددار بوده‌اند نظیر؛ آمریکا، هند، برزیل، اسپانیا، انگلیس، ایتالیا و ... . در این مقطع برخی از کشورها نظیر اسپانیا و ایتالیا توانستند این دوره را کنترل کرده و آمار مرگ و بیماری را به شدت کاهش دادند.

در کشور ما نیز رویایی با کرونا از چند منظر باید بررسی شود. نخست قبل از بیماری که بصورت جامع، رصد و پایش از سوی نظام سلامت انجام نشد. اما در فروردین ماه 99، با همکاری جمعی و کمک‌ گروه‌های جهادی و مردم‌نهاد، موفقیت بسیاری مشاهده شد.

این اقدامات به سه دسته راهبردی، قبل از شناسایی بیماری در ایران و در دوران بیماری دسته‌بندی می‌شود. در بخش اقدامات راهبردی مانند تدوین اسناد راهبردی، تشکیل قرارگاه‌های پدافند زیستی در استان‌ها، تقویت زیرساخت‌های رصد و پایش، تقویت زیرساخت‌های تشخیصی، فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی، انجام رزمایش‌های تخصصی زیستی و ... به طور عمده اقدامات پیش‌بینانه بود.

در بخش اقدامات قبل از شناسایی می‌توان به برگزاری چهار جلسه شورای هماهنگی پدافند زیستی کشور با حضور دستگاه‌های مختلف کشوری و لشکری، تدوین دستورالعمل‌های تخصصی، تدوین پیوست اطلاع‌رسانی، هدایت افکار عمومی و آرامش بخشی اشاره کرد. همچنین بازدید از استان‌های مرزی، برگزاری رزمایش زیستی در فرودگاه امام خمینی (ره)، برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور اساتید دانشگاهی، آماده‌سازی قرارگاه‌های پدافند زیستی نیروهای مسلح و آماده‌سازی قرارگاه‌های پدافند زیستی استانها از جمله دیگر اقدامات در این بخش است.

در اقدامات بعد از شناسایی نیز می‌توان به تشکیل جلسات تخصصی، رصد و پایش وضعیت بیماری در استانها، همکاری با قرارگاه بهداشتی امام رضا(ع)، پشتیبانی از شرکت‌های دانش بنیان فعال تشکیل جلسه کارشناسی و تخصصی با قوه قضاییه اشاره کرد. 

یکی از حوزه‌های علمی که می‌تواند توسط دشمنان مورد بهره‌برداری قرار گیرد حوزه پدافند زیستی است. لذا در پدافند غیرعامل باید به این بخش توجه ویژه شود. از جمله موارد بسیار کلیدی مبحث ژنتیک و دستکاری های مرتبط با آن با هدف آسیب‌رسانی و بهره‌برداری‌های خاص است. از موارد دیگری که به طور جدی باید به آنها توجه داشت، همگرایی علوم و علوم همگرا، ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و تهدیدات متصور از آنها مانند بیوسایبر، بیوفیزیک، بیوشیمی است. از همین رو باید در این زمینه ابتدا تهدیدات را رصد کنیم و در مرحله بعد، با همکاری با مراجع علمی و تحقیقاتی و دانشگاهی، در زمینه شیوه مقابله و آمادگی در برابر بحران‌ها و تهدیدات احتمالی به شرایط مطلوب دست یابیم. 

با توجه به وظیفه ذاتی قرارگاه پدافند زیستی، شناسایی تهدیدات و آسیب‌پذیری‌ها از وظایف عمده قرارگاه است. در این ارتباط آیین نامه اجرایی مرزبانی زیستی با همکاری دستگاه های اجرایی کشور تدوین و در سال 96 ابلاغ شد. توجه جدی به حفظ سرمایه‌های زیستی کشور و شناسایی راه‌های مختلف آسیب‌رسانی به آنها مدنظر بوده است. شرط لازم برای مرزبانی زیستی، همگرایی، هم افزایی و همکاری دستگاه‌های مختلف است. برگزاری جلسات کارشناسی با هر یک از دستگاه‌های متولی و موثر در مرزبانی زیستی، بازدید از مبادی ورودی و خروجی کشور، افزایش آموزش‌ها، انجام رزمایش‌های تخصصی، بخشی از این اقدامات بوده است. به‌روزرسانی توانمندی‌ها، ارتقاء زیرساخت‌های رصد و پایش، آشکارسازی و تشخیص بخش دیگری از فعالیت های آتی قرارگاه پدافند زیستی کشور است.

در حوزه دفاع زیستی وجود مراکزی که نقش مهم و کلیدی در مدیریت تهدیدات داشته باشد از واجبات است. مرکز کنترل و مدیریت بیماری ها و تهدیدات (CDC) جزو ارکان اصلی در این حوزه محسوب می‌شود. در حال حاضر کشور فاقد مرکز قوی، به روز، آینده نگر و جامع نگر با قابلیت‌های رصد و پایش تهدیدات در سطوح بین المللی، منطقه‌ای، ملی و محلی است. ایجاد، راه اندازی و توسعه این مراکز از مهمترین برنامه‌های قرارگاه پدافند زیستی کشور است که باید با همکاری وزارت بهداشت و درمان، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نیرو و سایر مراکز مهم و موثر در این فرایند صورت گیرد.

فعالیت ها و اقدامات قرارگاه پدافند زیستی در مقابله با کرونا به چهار برهه دسته بندی می گردد. نخست فعالیت‌های راهبردی که به سنوات گذشته برمی‌گردد و شامل تدوین اسناد ایجاد قرارگاه‌ها و زیرساخت آن در سطوح دستگاهی و استانی، تقویت سامانه‌های رصد و پایش، ایجاد و تقویت زیرساخت های تشخیصی و آشکارسازی برگزاری نشست‌ها و همایش‌های تخصصی، افزایش آموزش‌های تخصصی و برگزاری رزمایش‌های مشترک بخشی از فعالیت های این مرحله است. بخش دوم اقدامات به قبل از شناسایی بیماری در کشور برمی‌گردد که از حدود 40 روز قبل از شناسایی بیماری در داخل کشور با رصد رخدادهای کشور چین و شناسایی احتمال ورود این بیماری به داخل کشور سلسه اقدامات و برنامه های متعددی را طراحی و عملیاتی کردیم.

این فعالیت‌ها سبب شد که در زمان تشکیل ستاد ملی مقابله با کرونا، دستگاه‌های عضو این ستاد با آگاهی و علم در ستاد فعال شوند. اما باید توجه داشت اقداماتی که در گذشته صورت گرفته بود و آماده‌سازی‌های نسبی حاصل آنها بود به یکباره کنار گذاشته شد و نتیجه آن، ایجاد ستادی بدون زیرساخت های از قبل پیش بینی شده بود. از نکات جالب این امر، استفاده نکردن از تمامی ظرفیت‌های کشور برای پاسخگویی و مقابله بود. مانند؛ سازمان پدافندغیرعامل کشور، سازمان نظام پزشکی، سازمان نظام پرستاری، سازمان نظام روانشناسی، انجمن های تخصصی و گروه‌های مردم در صنوف مختلف.

در حین مقابله نیز با وجود عدم عضویت سازمان پدافند غیرعامل کشور در ستاد ملی مقابله با کرونا، این سازمان با برگزاری جلسات کارشناسی و تخصصی با مراکز حیاتی و حساس کشور و بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های ممکن تمامی تلاش خود را برای افزایش تاب‌آوری خصوصا در مراکز بهداشتی و درمانی، تداوم ارائه خدمات ضروری با حفظ اصل صیانت از خود بکار گرفت. همچنین به عنوان عضو قرارگاه بهداشتی و درمانی امام رضا(ع) نیروهای مسلح، حضوری فعال با ارائه طرح ها، برنامه های مقابله‌ای کرد.

همچنین بخشی از اقدامات به آسیب شناسی مقابله با کرونا در نیمه اول سال و بررسی وضعیت کشور در شش ماهه دوم سال 1399 باز می‌گردد. در این مرحله با برگزاری نشست‌های تخصصی، جلسات مجازی و غیرمجازی با اساتید، متخصصان و کارشناسان حوزه‌های مختلف، اپیدمیولوژی، پزشکی اجتماعی، قضائی، قانونگذاری، بهداشت و درمان، سلامت روان، اقتصاد، سناریوهای محتمل، نیازمندی های آتی و... مورد بحث و بررسی کارشناسی و تخصصی قرار گرفت.

نقش نیروهای مسلح را در مدیریت بحران کرونا چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا نظام بهداشت و درمان و ستاد ملی کرونا توانستند از ظرفیت‌های نیروهای مسلح در مدیریت بحران کرونا به بهترین شیوه بهره‌برداری کنند؟

یکی از اقدامات قرارگاه پدافند زیستی کشور پیگیری ایجاد قرارگاه پدافند زیستی در نیروهای مسلح بود. این امر در تاریخ یازدهم بهمن ماه سال 98 صورت گرفت. به دنبال آن جلسات متعدد تخصصی در راستای افزایش آگاهی‌ها و آماده‌سازی ظرفیت‌های نیروهای مسلح برای مقابله با بیماری انجام شد. با شناسایی بیماری در داخل کشور، با تشکیل ستاد ملی یکی از اعضای موثر ستاد، نیروهای مسلح بودند. این نیروها در مرحله نخست با صیانت و حفاظت از سرمایه‌های خود، آسیب‌پذیری‌ها را کاهش داده و در کنار این امر، این سرمایه‌ها در اختیار ستاد ملی کرونا قرارگرفت؛ مانند، سازمان بسیج و یگان‌های مختلف در حوزه بهداشت و درمان و جنگ نوین، پشتیبانی لازم را به عمل آوردند.

با ابلاغ فرماندهی معظم کل قوا، قرارگاه بهداشتی درمانی امام رضا(ع) در اسفندماه 1398 در نیروهای مسلح شکل گرفت. تحلیل روند استفاده ستاد ملی مقابله با کرونا در نیروهای مسلح نشان داد که امکان بهره‌برداری موثرتر و هدفمندتر از این توانمندی‌ها وجود داشت.

سند راهبردی پدافند زیستی کشور یکی از مهمترین دستاوردهای سازمان پدافند غیرعامل در سنوات گذشته است. این سند سبب می‌شود تا نسبت به شرایط، شناسایی وضعیت‌ها و نحوه مدیریت یک تهدید یا حادثه زیستی و ضرورت‌ها و اقدامات آتی، از یک تحلیل درست برخوردار بوده و برنامه داشته باشیم. البته ضمانت اجرای این سند پذیرش توسط دولت‌هاست.

پاندمی کرونا نشان داد که تهدید زیستی صرفا توسط یک دستگاه قابل مدیریت و کنترل نیست. تهدیدات زیستی از این ظرفیت برخوردار است که حتی امنیت ملی را به چالش بکشند لذا افزایش تعاملات و همکاری‌ها، تقویت زیرساخت‎های سخت افزاری، نرم‌افزاری و مغز افزاری، حمایت از متخصصان، اندیشمندان و کارشناسان داخلی، حرکت به سوی خودکفایی و خوداتکایی و بومی کردن ظرفیت‌های موردنیاز، بخشی از فرآیندهای مورد نیاز کشور در مواجهه با تهدیدات زیستی است.