یک غفلت بزرگ و ۵۰ میلیارد دلاری که از دست رفت

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری تسنیم، ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی جهان، در بازار گسترده تجارت جهانی گاز، سهمی بسیار اندک داشته و اساسا به عنوان یک بازیگر موثر مطرح نیست.

در مصاحبه با نصرت اله سیفی، مدیرعامل اسبق شرکت ملی صادرات گاز در خصوص بررسی تاریخچه صادرات گاز در ایران و برنامه‌ ریزی‌های انجام شده در این بخش به گفت وگو پرداخته ایم.

سیفی: قبل از انقلاب ما یک صادرات جزئی گاز از طریق خط لوله سراسری یکم به روسیه داشتیم و در قبال احداث مجموعه ذوب آهن اصفهان توسط اتحاد جماهیر شوروی،  خط لوله گازی از آستارا به سمت اتحاد جماهیر شوری می رفت.

اما بعد از انقلاب، ورود به صادرات گاز به صورت جدی را در دولت آقای هاشمی داشتیم. اولین مذاکرات صادرات گاز با ترکیه در سال 1996 انجام شد و بعد از لوله کشی گاز در دو طرف، اوایل هزاره سوم یعنی سال 2001 بود که اولین محموله گاز ایران را به ترکیه صادر کردیم.

مطابق قراردادی که داشتیم روزانه 30 میلیون مترمکعب در روز گاز باید تحویل ترکیه می دادیم که در تمام سالهای گذشته از این مقدار عدول نکرده‌ایم. دو سه سال بعد از آغاز صادرات گاز به ترکیه، واردات گاز از ترکمنستان را هم آغاز کردیم. آن هم قراردادی بود که در همان دوره بسته شد، اما اجرایش با کمی تأخیر شروع شد و مقدار این قرارداد هم 25 میلیون مترمکعب در روز بود.

یک قرارداد سوآپ هم داشتیم که از جمهوری آذربایجان به ایالت خودمختار نخجوان به میزان حدود یک میلیون مترمکعب در روز بود.

سیفی: در اوایل دهه اول هزاره سوم، شروع به مذاکره برای گسترش صادرات گاز کردیم. با توجه به اینکه فعالیت در میادین پارس جنوبی و بعضی میادین داخلی بیشتر شده و تولید بیشتر شده بود، به منظور ساختارمند کردن مذاکرات و قراردادهای صادرات گاز، در سال 1383 شرکت ملی صادرات گاز تأسیس شد. این شرکت به همراه شرکت ملی صنایع پتروشیمی یک مطالعه جامعی را انجام داد که در آن مطالعه هدفگذاری شد بتوانیم طی یک دهه به صادرات 500 میلیون مترمکعبی گاز در روز برسیم. این موضوع مربوط به سال 1383 است، در واقع طبق این برنامه و مطالعات جامعی که برای آن انجام شده بود باید در سال 1393 به صادرات روزانه 500 میلیون مترمکعبی گاز می رسیدیم.

سیفی: نصف این میزان صادرات گاز از طریق خط لوله و نیمی دیگر از طریق ال.ان.جی بود. در بخشی که از طریق خط لوله بود، کشورهایی چون ترکیه، پاکستان، هند، امارات، بحرین، کویت، عمان، گرجستان و ارمنستان از اهداف ما بودند. می خواستیم صادرات گاز به ترکیه را توسعه دهیم و صادرات گاز به بقیه کشورها را نیز شروع کنیم.

در مورد ال.ان.جی قرار بود 4 طرح انجام شود و خوراکش هم از طریق پارس جنوبی باشد. در منطقه ای در نزدیکی روستای تنبک و به همین نام که اکنون به پارس 2 مشهور است، قرار بود طرح‌های ال.ان.جی احداث شود.

در آنجا ما 4 پروژه ال.ان.جی داشتیم، پرشین ال.ان.جی، پارس ال.ان.جی، ایران ال.ان.جی، و NIOC‌ ال.ان.جی.

پرشین ال.ان.جی با شراکت شرکت شل و رپسول بود، پارس ال.ان.جی با شراکت توتال و پتروناس بود. ایران ال.ان.جی با شراکت بریتیش گس و ریلیانس هند بود و NIOC ال.ان.جی مربوط به شرکت ملی نفت بود و 10 تا 11 درصد هم صندوق بازنشستگی نفت در آن سهم داشت.

سیفی: در خصوص این پروژه هایی که اسم بردم، چه به صورت خط لوله و چه به صورت ال.ان.جی، MOU هایی امضا شده بود و حتی برخی از اینها به شکل قرارداد درآمد. ولی بعدا اجرایی نشد، مثلا قرارداد کرسنت که قرارداد جنجالی هم شد، قراردادی عقد شده بود و یا قرارداد پاکستان که اجرا نشد. اکنون می‌بینید که قراردادی به عراق از طریق خط لوله بصره و یا از طریق خط لوله بغداد اجرا شده است.

به هر حال ما به اندازه ای که سهم‌مان باید باشد در تجارت جهانی گاز پیشرفت نکرده‌ایم. در دارایی گاز نفر اول یا دوم جهان هستیم؛ در تولید، نفر چهارم یا سوم هستیم. در مصرف گاهی سوم و گاهی چهارم هستیم، ولی در صادرات عملا چیزی به حساب نمی آییم و دلیلش هم می توانیم بررسی کنیم. در این تاریخچه‌ای که عنوان شد می‌بینید که با چه حجم از برنامه‌های صادرات گاز درگیر بودیم و با تمامی شرکت‌هایی که اسم بردم، مذاکره و تفاهم نامه و .. داشتیم.

سیفی: در قسمت ال.ان.جی با کشورهای دنیا در رابطه بودیم؛ چون نیاز نبود حتما پشت مرزهایمان باشند. مذاکراتی برای صادرات ال.ان.جی به ژاپن، کره جنوبی، تایلند، آلمان، فرانسه، انگلستان، هند، ایتالیا و اسپانیا داشتیم. با این کشورها مذاکرات مفصلی داشتیم و با بعضی از اینها هم عقد قرارداد کردیم. مثلا با شرکت پی.تی.تی عقد قراردادی برای تولید و صادرات 3 میلیون تن ال.ان.جی در سال داشتیم؛ یا با شرکت گاز کره جنوبی به اسم کوگس یک قرارداد مفصل داشتیم. با شرکت های ژاپنی چون توکیو الکتریک و توکیو گس و چند شرکت ژاپنی دیگر قرارداد داشتیم. با چند شرکت اروپایی مثل گس دو فرانس و او.ام.وی مذاکراتی داشتیم. حتی با طرح های بزرگ بین المللی مثل ناواکو که 5 کشور اروپایی و ترکیه را به هم متصل می کرد، مذاکرات و تفاهم‌هایی صورت گرفته بود. یکی از قراردادهایی که عقد کرده بودیم قرارداد 5 میلیون مترمکعب صادرات روزانه گاز به سوئیس بود که خودم امضا کردم. این قرارداد از طریق خط لوله شرکت بوتاش در ترکیه اجرایی می‌شد. اینها چیزهایی بود که وسعت کار را نشان می داد و میزان درآمدی که می توانست ایجاد کند، هم اندازه درآمد صادرات نفت ما بود. یعنی در صورت اجرایی شدن این قراردادها می توانستیم سالی 40 تا 50 میلیارد دلار از طریق صادرات گاز درآمد داشته باشیم.