ضرورت «پدافند پرتوی» در جهانی که «هسته ای» شده است

پایداری ملی – سرویس پدافند پرتوی

در جهان کنونی مسابقه تسلیحاتی همچنان با شور و حرارت بالا در جریان است و آنسوی توافق نامه های کنترل تسلیحات، کشورهایی همچون آمریکا، رژیم اشغالگر، چین و روسیه با حرص و ولع به سوی ذخیره سلاحهای مرگبار بخصوص تسلیحات اتمی حرکت می کنند.

روزنامه ایندپندت در آوریل ۲۰۱۹ خطر جنگ هسته ای را بشدت نزدیک دانسته و دیپلماسی هسته ای در جهان را ناکام و رو به وخامت قلمداد کرده است. روزنامه گاردین در اوت ۲۰۱۹ از یک آزمایش ناموفق هسته ای توسط روسیه در نزدیکی شهر دویست هزار نفری سورودوینسک پرده برمیدارد که بگفته این روزنامه اگرچه روسیه سعی در پنهان کردن آن داشت اما موضوع قابل پنهان کردن نبود چرا که شواهد نشانگر آزمایش یک موشک کروز هسته ای در کوران رقابت هسته ای آمریکا چین و روسیه بود. روسیه اعمال خود را پاسخی به اقدامات بی ثبات کننده ایالات متحده آمریکا در گسترش زرادخانه های هسته ای میداند و دونالد ترامپ نیز در پاسخ سالانه بر بودجه ساخت تسلیحات هسته ای می افزاید و ۱۷ میلیارد دلار را به این موضوع اختصاص داده است. رژیم صهیونیستی نیز از سوی دیگر در سکوت مطلق جامعه جهانی با فراغ بال بر تسلیحات اتمی خود می افزاید. به هر حال در چنین جهانی آکنده از تهدید و مخاطره آمادگی برای مقابله با تهدیدات هسته ای و رادیولوژیک از واجبات است.

انرژی هسته ای پیشینه نسبتاً کوتاهی دارد اما در همین زمان کوتاه فجایع بزرگی را خلق کرده است. سال ۱۹۳۴ اولین مواد پرتوزای مصنوعی جهت مصارف تحقیقاتی ساخته شدند و در جنگ جهانی دوم بصورت بمب هسته ای مورد استفاده قرار گرفتند. اگرچه آلمانها برای ساختن بمب اتم زودتر شروع کردند اما آمریکا اولین کشوری بود که در سال ۱۹۴۵ در مرکز محرمانه لوس آلاموس موفق به ساخت بمب اتم شد و برای استفاده از آن نیز مدت زیادی صبر نکرد و در آگوست همان سال بمب اتمی را بر سر شهرهای هیروشیما و ناگازاکی ریخت که منجر به مرگ بیش از صد هزار نفر شد.

به تبع آمریکا، انگیس فرانسه و چند بعد کشورهایی مانند چین هندو پاکستان و رژیم اشغالگر قدس به این سلاح خطرناک دست یافتند. برای تصور ویرانگری بمب اورانیومی پسر بد که بر فراز هیروشیما منفجر شد و بمب مرد چاق که ناگازاکی را هدف قرار داد اشاره ای به ابعاد آنها خالی از لطف نیست. تخمین زده شد که بمب هیروشیما در ارتفاع ۶۰۰ متری از سطح زمین منفجر شد و وزن آن حدود ۲۳۰ کیلوگرم بوده است که حاوی ۳/۳ کیلوگرم اورانیوم بود. انرژی آزاد شده این مقدار اورانیوم معادل ۱۵ کیلو تن TNT بود.

گسترش این بمب اتمی در سطح تمام شهر چیزی شبیه به گسترش شهر هیروشیما بر پهنه دلتای اوتا بود. بمب ناگازاکی در ارتفاع پایین تری منفجر شد و در آن بجای اورانیوم از از همان مقدار پلوتونیوم استفاده شده بود که تخریب آن وحشتناکتر اما گسترش آن کمتر از بمب هیروشیما بود. بر مبنای تحقیقاتی که توسط محققان ژاپنی انجام شده است درجه حرارت هیروشیما در لحظه انفجار به ۶۰۰۰ درجه سانی گراد رسیده است. تحت تاثیر این حرارت هولناک قربانیان بسته به میزان فاصله آنها یا سوختند یا خفه شدند و آنهایی که به مرکز انفجار نزدیکتر بودند کربنیزه شده و بخار شدند. به لحاظ مکانیکی نیز در فاصله یک کیلومتری از محل انفجار فشار ناشی از انفجار ۱۳۰کیلوگرم بر سانتی متر مربع برآورد شده است.

جامعه جهانی بعد از فجایع مذکور اقدمات خود برای جلوگیری از اشاعه سلاحهای اتمی را آغاز کرد. در این راستا در سال ۱۹۵۷ سازمان بین المللی انرژی اتمی برای اجرای نظارتهای بین المللی تشکیل شد و در سال ۱۹۶۸ بزرگترین گام در راه عدم گسترش این سلاحها یعنی معاهده NPT امضا شد اما علیرغم این معاهده کشورهای متعدد به پیشبرد برنامه هسته ای خود بودند. هم اکنون سی و یک کشور در جهان دارای تاسیسات هسته ای و حدود ۴۵۰ راکتور اتمی و متاسفانه صدها هزار کلاهک هسته ای را در اختیار دارند و باز هم متاسفانه این کلاهکهای هسته ای در اختیار کشورهایی قرار دارند که کمترین صلاحیت را برای نگهداری این سلاحها ندارند و اگرچه تلاش میکنند نقش پلیس بین الملل را در ارتباط با تسلیحات هسته ای بازی کنند و کشورهای دیگر را به پاسخگویی در زمینه تاسیسات هسته ای وادار کنند اما خود بیشتر از همه در مظان اتهام قرار دارند و پیشینه ای تیره و تار دارند.

به هر روی علاوه بر خطر جنگ هسته ایی به سبب این همه جنگ افزار، مخاطره مهم دیگر مربوط به نشت مواد رادکتیو و یا تخریب این تاسیسات در اثر حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و سونامی است. حادثه نیروگاه ویندسکال انگلستان در ۱۹۵۱ با وسعت آلودگی ۵۰۰ کیلومتر مربع، حادثه ریور چالک در کانادا در سال ۱۹۸۶، حادثه هسته ای تری مایل آیلند در آمریکا در ۱۹۷۹، حادثه چرنوبیل روسیه در ۱۹۸۶ با تعداد زیادی کشته و صدها هزار نفر آلوده حادثه توکای مورا در ژاپن در سال ۱۹۹۹ و نهایتا حادثه اخیر در نیروگاه فوکوشیما ژاپن تنها شماری از حوادث هسته ای می باشند.

فاجعه هسته ای فوکوشیما که توسط سونامی ۱۰ متری توکوهو در مارس ۲۰۱۱ در ژاپن اتفاق افتاد طی آن بیش از ۹ هزار نفر کشته شد و کشور ژاپن چند متر به سمت شرق جابجا شد در اثر این حادثه که در حال تبدیل شدن به یک فاجعه انسانی و زیست محیطی بود حدود ۲۵۰هزارنفر افراد ساکن حوالی نیروگاه به مکانهای دیگری انتقال داده شدند. گزارشها نشان می دهد که برای پاک کردن تمام آثار و بقایای فاجعه فوکوشیما به هزینه صد میلیارد دلاری نیاز است و هنوز هم بسیاری از بقایای آن پابرجاست به نحوی که برخی از کارگران و کارمندان نیروگاه به بیماری هایی مانند سرطان تیروئید مبتلا هستند و بیش از ۵۰درصد افرادی که از فوکوشیما تخلیه شده اند تمایل به بازگشت به خانه هایشان ندارند بر همین مبنا بسیاری از اندیشمندان استدلال می کنند که چرا باید به سراغ چنین انرژی پر هزینه و پر مخاطره ای برویم.

ذکر این موارد نشان می دهد که علاوه بر تهدیدات عامدانه هسته ای مخاطرات و حوادث طبیعی نیز می توانند فاجعه بار باشند بنابراین زمانی که صحبت از دفاع هسته ای یا پدافند پرتوی به میان می آید باید همه جوانب ماجرا در نظر گرفته شود. علاوه بر موارد گفته شده گروه سومی از تهدیدهای هسته ای وجود دارد که آنها نیز باید با دقت مورد بررسی قرار گیرند و آن هم حمله سایبری به تاسیسات هسته ای است. حمله بدافزار جاسوسی استاکس نت به تاسیسات هسته ای نطنز در سال ۲۰۱۰ مصداقی از این گونه حملات است که اگرچه هیچ دولتی مسئولیت آن را بر عهده نگرفت اما شواهد و قرائن نشان می دهد که آمریکا و رژیم صهیونیستی طراح آن بودند با رمزگشایی کدهای این بدافزار مشخص شد که همانند سلاحی علیه تاسیسات هسته ای کشورمان طراحی و به کار گرفته شده بود تا عملیات را در فرایند غنی سازی دچار اختلال کند.

موضوع مهم دیگر در ارتباط با پدافند پرتوی مسئله مواجهه با پسماندها و زباله های هسته ای است کشورهای مختلف جهان که دارای صنعت هسته ای می باشند در زمینه اقدامات ایمنی راه حلهای مختلفی را پیگیری می کنند. بخش اعظم ایمنی مربوط به شیوه های دفن زباله های پرتو زا می باشد. این زباله ها از لباسها و دستکشها و روپوش و بلوزهای آزمایشگاهی افرادی که با مواد رادیواکتیو در تماس هستند تا میله های سوخت بازیافت نشده حاوی رادیو ایزوتوپها را در برمیگیرد.

بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده اند که جهان اگرچه چندین دهه است از سلاح هسته ای در جنگها استفاده نکرده است اما معضل زباله های هسته ای در حال تبدیل شدن به یک چالش جهانی است چرا که هیچ کشوری راه حلی پایدار و مطمئن برای دفن یا انهدام این پسماندها پیدا نکرده است. در زمینه دفع پسماندهای هسته ای و مسئولیت دولتها طبق معمول معاهدات مختلفی وجود دارد، کنوانسیون مسئولیت شخص ثالت در زمینه انرژی هسته ای در ۱۹۶۰ پاریس، کنوانسیون مسئولیت مدنی برای جبران خسارت هسته ای ۱۹۶۳ وین و کنوانسیون ۱۹۸۹ بازل از جمله این توافقنامه ها می باشند که طبق آنها دولتها موظف اند ایمنی و احتیاط کافی و اقدامات لازم برای جلوگیری از حوادث هسته ای و عوامقب مضر آنها اتخاذ نمایند اما شواهد نشان می دهد که دفع پسماندهای هسته ای با گونه ای سهل انگاری و بی مسئولیتی بین المللی همراه است.

به هر روی همه موارد گفته شده جزو تهدیدهای هسته ای هستند و اگرچه به نسبت دیگر تهدیدات مانند شیمیایی و زیستی دسترسی گروههای تبهکار و تروریستی به تسلیحات هسته ای کمتر امکانپذیر است اما این موضوع هم می تواند به عنوان یک تهدید بالقوه قلمداد شود بنابراین پدافند پرتویی باید همه اتفاقاتی که حداقل امکان وقوع را دارند را نیز به شمار آورد و برای مقابله با آنها آمادگی لازم را داشته باشد.

در همین راستا قرارگاه پدافند پرتوی کشور ضمن ارتباط تنگاتنگ با سازمان انرژی اتمی کشور و دیگر ارگانهای دست اندرکار تمامی ابعاد و جوانب تهدیدهای بالقوه هسته ای اعم از عمدی یا سهوی را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد و تلاش می کند برنامه های جامع و طرحهای شرایط اضطرار را برای مقابله با این تهدیدات را بخصوص در شهرها و مناطقی که بیشتر در معرض این تهدیدات قرار دارند ارائه کند. این قرارگاه از طریق برگزاری مانور، رزمایش و دورهای آموزشی تاکنون گامی مهم را در خصوص آگاه سازی عمومی در زمینه مخاطرات هسته ای برداشته است.