ضرورت «پدافند پرتوی» در جهانی که «هسته ای» شده است

پایداری ملی – سرویس پدافند پرتوی

در جهان کنونی مسابقه تسلیحاتی همچنان با شور و حرارت بالا در جریان است و آنسوی توافق نامه های کنترل تسلیحات، کشورهایی همچون آمریکا، رژیم اشغالگر، چین و روسیه با حرص و ولع به سوی ذخیره سلاحهای مرگبار بخصوص تسلیحات اتمی حرکت می کنند.

روزنامه ایندپندت در آوریل 2019 خطر جنگ هسته ای را بشدت نزدیک دانسته و دیپلماسی هسته ای در جهان را ناکام و رو به وخامت قلمداد کرده است. روزنامه گاردین در اوت 2019 از یک آزمایش ناموفق هسته ای توسط روسیه در نزدیکی شهر دویست هزار نفری سورودوینسک پرده برمیدارد که بگفته این روزنامه اگرچه روسیه سعی در پنهان کردن آن داشت اما موضوع قابل پنهان کردن نبود چرا که شواهد نشانگر آزمایش یک موشک کروز هسته ای در کوران رقابت هسته ای آمریکا چین و روسیه بود. روسیه اعمال خود را پاسخی به اقدامات بی ثبات کننده ایالات متحده آمریکا در گسترش زرادخانه های هسته ای میداند و دونالد ترامپ نیز در پاسخ سالانه بر بودجه ساخت تسلیحات هسته ای می افزاید و 17 میلیارد دلار را به این موضوع اختصاص داده است. رژیم صهیونیستی نیز از سوی دیگر در سکوت مطلق جامعه جهانی با فراغ بال بر تسلیحات اتمی خود می افزاید. به هر حال در چنین جهانی آکنده از تهدید و مخاطره آمادگی برای مقابله با تهدیدات هسته ای و رادیولوژیک از واجبات است.

انرژی هسته ای پیشینه نسبتاً کوتاهی دارد اما در همین زمان کوتاه فجایع بزرگی را خلق کرده است. سال 1934 اولین مواد پرتوزای مصنوعی جهت مصارف تحقیقاتی ساخته شدند و در جنگ جهانی دوم بصورت بمب هسته ای مورد استفاده قرار گرفتند. اگرچه آلمانها برای ساختن بمب اتم زودتر شروع کردند اما آمریکا اولین کشوری بود که در سال 1945 در مرکز محرمانه لوس آلاموس موفق به ساخت بمب اتم شد و برای استفاده از آن نیز مدت زیادی صبر نکرد و در آگوست همان سال بمب اتمی را بر سر شهرهای هیروشیما و ناگازاکی ریخت که منجر به مرگ بیش از صد هزار نفر شد.

به تبع آمریکا، انگیس فرانسه و چند بعد کشورهایی مانند چین هندو پاکستان و رژیم اشغالگر قدس به این سلاح خطرناک دست یافتند. برای تصور ویرانگری بمب اورانیومی پسر بد که بر فراز هیروشیما منفجر شد و بمب مرد چاق که ناگازاکی را هدف قرار داد اشاره ای به ابعاد آنها خالی از لطف نیست. تخمین زده شد که بمب هیروشیما در ارتفاع 600 متری از سطح زمین منفجر شد و وزن آن حدود 230 کیلوگرم بوده است که حاوی 3/3 کیلوگرم اورانیوم بود. انرژی آزاد شده این مقدار اورانیوم معادل 15 کیلو تن TNT بود.

گسترش این بمب اتمی در سطح تمام شهر چیزی شبیه به گسترش شهر هیروشیما بر پهنه دلتای اوتا بود. بمب ناگازاکی در ارتفاع پایین تری منفجر شد و در آن بجای اورانیوم از از همان مقدار پلوتونیوم استفاده شده بود که تخریب آن وحشتناکتر اما گسترش آن کمتر از بمب هیروشیما بود. بر مبنای تحقیقاتی که توسط محققان ژاپنی انجام شده است درجه حرارت هیروشیما در لحظه انفجار به 6000 درجه سانی گراد رسیده است. تحت تاثیر این حرارت هولناک قربانیان بسته به میزان فاصله آنها یا سوختند یا خفه شدند و آنهایی که به مرکز انفجار نزدیکتر بودند کربنیزه شده و بخار شدند. به لحاظ مکانیکی نیز در فاصله یک کیلومتری از محل انفجار فشار ناشی از انفجار 130کیلوگرم بر سانتی متر مربع برآورد شده است.

جامعه جهانی بعد از فجایع مذکور اقدمات خود برای جلوگیری از اشاعه سلاحهای اتمی را آغاز کرد. در این راستا در سال 1957 سازمان بین المللی انرژی اتمی برای اجرای نظارتهای بین المللی تشکیل شد و در سال 1968 بزرگترین گام در راه عدم گسترش این سلاحها یعنی معاهده NPT امضا شد اما علیرغم این معاهده کشورهای متعدد به پیشبرد برنامه هسته ای خود بودند. هم اکنون سی و یک کشور در جهان دارای تاسیسات هسته ای و حدود 450 راکتور اتمی و متاسفانه صدها هزار کلاهک هسته ای را در اختیار دارند و باز هم متاسفانه این کلاهکهای هسته ای در اختیار کشورهایی قرار دارند که کمترین صلاحیت را برای نگهداری این سلاحها ندارند و اگرچه تلاش میکنند نقش پلیس بین الملل را در ارتباط با تسلیحات هسته ای بازی کنند و کشورهای دیگر را به پاسخگویی در زمینه تاسیسات هسته ای وادار کنند اما خود بیشتر از همه در مظان اتهام قرار دارند و پیشینه ای تیره و تار دارند.

به هر روی علاوه بر خطر جنگ هسته ایی به سبب این همه جنگ افزار، مخاطره مهم دیگر مربوط به نشت مواد رادکتیو و یا تخریب این تاسیسات در اثر حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و سونامی است. حادثه نیروگاه ویندسکال انگلستان در 1951 با وسعت آلودگی 500 کیلومتر مربع، حادثه ریور چالک در کانادا در سال 1986، حادثه هسته ای تری مایل آیلند در آمریکا در 1979، حادثه چرنوبیل روسیه در 1986 با تعداد زیادی کشته و صدها هزار نفر آلوده حادثه توکای مورا در ژاپن در سال 1999 و نهایتا حادثه اخیر در نیروگاه فوکوشیما ژاپن تنها شماری از حوادث هسته ای می باشند.

فاجعه هسته ای فوکوشیما که توسط سونامی 10 متری توکوهو در مارس 2011 در ژاپن اتفاق افتاد طی آن بیش از 9 هزار نفر کشته شد و کشور ژاپن چند متر به سمت شرق جابجا شد در اثر این حادثه که در حال تبدیل شدن به یک فاجعه انسانی و زیست محیطی بود حدود 250هزارنفر افراد ساکن حوالی نیروگاه به مکانهای دیگری انتقال داده شدند. گزارشها نشان می دهد که برای پاک کردن تمام آثار و بقایای فاجعه فوکوشیما به هزینه صد میلیارد دلاری نیاز است و هنوز هم بسیاری از بقایای آن پابرجاست به نحوی که برخی از کارگران و کارمندان نیروگاه به بیماری هایی مانند سرطان تیروئید مبتلا هستند و بیش از 50درصد افرادی که از فوکوشیما تخلیه شده اند تمایل به بازگشت به خانه هایشان ندارند بر همین مبنا بسیاری از اندیشمندان استدلال می کنند که چرا باید به سراغ چنین انرژی پر هزینه و پر مخاطره ای برویم.

ذکر این موارد نشان می دهد که علاوه بر تهدیدات عامدانه هسته ای مخاطرات و حوادث طبیعی نیز می توانند فاجعه بار باشند بنابراین زمانی که صحبت از دفاع هسته ای یا پدافند پرتوی به میان می آید باید همه جوانب ماجرا در نظر گرفته شود. علاوه بر موارد گفته شده گروه سومی از تهدیدهای هسته ای وجود دارد که آنها نیز باید با دقت مورد بررسی قرار گیرند و آن هم حمله سایبری به تاسیسات هسته ای است. حمله بدافزار جاسوسی استاکس نت به تاسیسات هسته ای نطنز در سال 2010 مصداقی از این گونه حملات است که اگرچه هیچ دولتی مسئولیت آن را بر عهده نگرفت اما شواهد و قرائن نشان می دهد که آمریکا و رژیم صهیونیستی طراح آن بودند با رمزگشایی کدهای این بدافزار مشخص شد که همانند سلاحی علیه تاسیسات هسته ای کشورمان طراحی و به کار گرفته شده بود تا عملیات را در فرایند غنی سازی دچار اختلال کند.

موضوع مهم دیگر در ارتباط با پدافند پرتوی مسئله مواجهه با پسماندها و زباله های هسته ای است کشورهای مختلف جهان که دارای صنعت هسته ای می باشند در زمینه اقدامات ایمنی راه حلهای مختلفی را پیگیری می کنند. بخش اعظم ایمنی مربوط به شیوه های دفن زباله های پرتو زا می باشد. این زباله ها از لباسها و دستکشها و روپوش و بلوزهای آزمایشگاهی افرادی که با مواد رادیواکتیو در تماس هستند تا میله های سوخت بازیافت نشده حاوی رادیو ایزوتوپها را در برمیگیرد.

بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده اند که جهان اگرچه چندین دهه است از سلاح هسته ای در جنگها استفاده نکرده است اما معضل زباله های هسته ای در حال تبدیل شدن به یک چالش جهانی است چرا که هیچ کشوری راه حلی پایدار و مطمئن برای دفن یا انهدام این پسماندها پیدا نکرده است. در زمینه دفع پسماندهای هسته ای و مسئولیت دولتها طبق معمول معاهدات مختلفی وجود دارد، کنوانسیون مسئولیت شخص ثالت در زمینه انرژی هسته ای در 1960 پاریس، کنوانسیون مسئولیت مدنی برای جبران خسارت هسته ای 1963 وین و کنوانسیون 1989 بازل از جمله این توافقنامه ها می باشند که طبق آنها دولتها موظف اند ایمنی و احتیاط کافی و اقدامات لازم برای جلوگیری از حوادث هسته ای و عوامقب مضر آنها اتخاذ نمایند اما شواهد نشان می دهد که دفع پسماندهای هسته ای با گونه ای سهل انگاری و بی مسئولیتی بین المللی همراه است.

به هر روی همه موارد گفته شده جزو تهدیدهای هسته ای هستند و اگرچه به نسبت دیگر تهدیدات مانند شیمیایی و زیستی دسترسی گروههای تبهکار و تروریستی به تسلیحات هسته ای کمتر امکانپذیر است اما این موضوع هم می تواند به عنوان یک تهدید بالقوه قلمداد شود بنابراین پدافند پرتویی باید همه اتفاقاتی که حداقل امکان وقوع را دارند را نیز به شمار آورد و برای مقابله با آنها آمادگی لازم را داشته باشد.

در همین راستا قرارگاه پدافند پرتوی کشور ضمن ارتباط تنگاتنگ با سازمان انرژی اتمی کشور و دیگر ارگانهای دست اندرکار تمامی ابعاد و جوانب تهدیدهای بالقوه هسته ای اعم از عمدی یا سهوی را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد و تلاش می کند برنامه های جامع و طرحهای شرایط اضطرار را برای مقابله با این تهدیدات را بخصوص در شهرها و مناطقی که بیشتر در معرض این تهدیدات قرار دارند ارائه کند. این قرارگاه از طریق برگزاری مانور، رزمایش و دورهای آموزشی تاکنون گامی مهم را در خصوص آگاه سازی عمومی در زمینه مخاطرات هسته ای برداشته است.