الف) پیامدها و زیانهاى فردى
۱ ـ زوال نعمت
یکی از آثار فردی اسراف و تبذیر تباهی و زوال نعمت است. امام علی(ع) فرمودند: «القصد مثراه و السرف مثواه؛ اعتدال و میانه روی موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی آن است.»
از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمودند: «مَنِ اقْتَصَدَ وَقَنِعَ بَقِیَتْ عَلَیْهِ النِّعْمَةُ وَمَن بَذَّرَ وَاَسْرَفَ زالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ؛ کسی که میانه روی و قناعت ورزد، نعمتش باقی می ماند و آنکه تبذیر و اسراف کند، نعمتش زوال می پذیرد.»
۲ ـ خشم الهى واهل دوزخ شدن
اسرافکار چون تعادل و توازن اقتصادى جامعه را برهم مىزند، از رحمتخدا بدور و گرفتار خشم خدا مىشود، همانگونه که در قرآن مجید بارها آمده است: «انه لایحب المسرفین» خداوند اسرافکاران را دوست نمىدارد، و امام صادق(ع) فرمود: «ان السرف امر یبغضه الله» اسراف مورد غضب خداست.
قرآن کریم طایفه مسرفان در زمره اهل دوزخ قرار داده و می‌فرماید: «وَاَنَّ المُسْرفینَ هُمْ اَصْحابُ النّارِ»؛(غافر/۴۳) مسرفان اهل دوزخند.
۳٫ خواری قیامت
وقتی امیرمؤمنان علیه السلام در عطایای بیت المال رعایت مساوات کردند، عده ای از خودخواهان بر حضرت ایراد گرفته، آن را برخلاف سیاست دانستند. حضرت ضمن ایراد خطبه ای به آنها فرمود:
«..آگاه باشید که بخشیدن مال در غیر حقش تبذیر و اسراف است. این کار در دنیا انجام دهنده آن را بالا می برد ولی در آخرت موجب سرافکندگی وی می گردد و در میان مردم گرامیش می نماید ولی در نزد خداوند خوارش می سازد. هیچ کس مال خودش را در غیر مورد حقش مصرف نکرد و به غیراهلش نسپرد جز اینکه خداوند او را از سپاس گذاری آنان محروم ساخت و محبتشان با دیگری بود.»
۴ ـ بیماری های جسمانی
امروزه پژوهشهای دانشمندان به این نتیجه رسیده که سرچشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند. این مواد اضافی هم بار سنگینی برای قلب و سایر دستگاههای بدن است و هم منبع آماده ای برای انواع عفونتها و بیماریها است.
عامل اصلی تشکیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده روی در تغذیه و به اصطلاح «پرخوری» است و برای جلوگیری از آن راهی جز رعایت اعتدال در غذا نیست.
بی‌جهت نیست که علی بن حسین واقد در جواب طبیب مسیحی که پرسید: در کتاب شما چیزی از علم طب نیست، در حالی که علم دو تاست، علم پزشکی و علم ادیان. گفت: خداوند تمام پزشکی را در نصف آیه جمع کرده است: «کلوا واشربوا ولا تسرفوا»؛ «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.» و پیامبر ما تمام پزشکی را در یک جمله خلاصه کردند و فرمودند: «المعده بیت کل داء والحمیه رأس کل دواء؛ «معده خانه هر بیماری و پرهیز برترین داروست.» طبیب مسیحی گفت: قرآن و پیامبر شما چیزی از پزشکی برای جالینوس باقی نگذاشته‌اند.
۵ ـ عدم اجابت دعا
یکی از عوامل عدم استجابت دعا، اسراف و تبذیر است.
امام صادق(ع) فرمودند: «اربعه لا تستجاب لهم دعوه… و رجل کان له مال فأفسده فیقول اللهمّ ارزقنی فیقال له الم امرک بالاقتصاد، الم امرک بالاصلاح؛ چهار دسته هستند که دعایشان مستجاب نمی شود:
- مردی که در خانه بنشیند و بگوید: خدایا! به من روزی ده. خداوند به او می گوید: مگر به تو دستور ندادم که دنبال آن برو و در طلبش باش؟
- مردی که زنی در خانه دارد (و از او به تنگ آمده است) و دعا کند که خدایا مرا از شر این زن آسوده کن. خداوند به او می گوید: مگر طلاق او را در اختیار تو قرار ندادم؟
- مردی که مالی دارد و آن را تباه سازد و بیهوده خرج کند، آنگاه بگوید: خدایا به من روزی بده. خدا به او می گوید: آیا من به تو دستور ندادم که در خرج کردن میانه رو باش و مالت را تباه نکن؟
- مردی که مالی دارد و بدون شاهد و سند آن را قرض دهد (و بدهکار مالش را به او پس ندهدو آن مرد پیوسته به درگاه خدا دعا کند) خدا به او گوید: مگر من به تو دستور ندادم که بی شاهد و سند قرض نده؟ بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۶۰
۶ – محرومیت از هدایت
خداى متعال که همواره درهاى رحمتش بر بندگان گشوده است نسبت به اسرافکاران مىفرماید: «ان الله لا یهدى من هو مسرف کذاب» (غافر/۲۸) همانا خداوند کسى را که اسرافکار و دروغگوست هدایت نمىکند.
۷ – فقر
روشنترین اثر اقتصادى اسراف، فقر است، زیرا که اسرافکار در اثر مصرف نارواى خود هم جامعه را به ورطه فقر مىکشاند و هم خود دچار فقر مىشود. لذا یکى از راههاى مبارزه اسلام با فقر و محرومیت ایجاد هماهنگى اقتصادى و ریشهکن ساختن اسراف است. حضرت على(ع) مىفرمایند: « سبب الفقر اسراف» ولخرجى عامل فقر است.
۸ – هلاکت
اسراف از هر نوعى که باشد انسان را به نابودى مىکشد. قرآن مجید این حقیقت را چنین بیان مىفرماید: « ثم صدقناهم الوعد فانجیناهم و من نشاء و اهلکنا المسرفین . انبیا/۹ «ما به وعدههایى که به انبیاء و اولیا دادیم وفا کردیم و سپس آنها را با هر که اراده کردیم نجات دادیم، اما مسرفان را هلاک کردیم»
و نیز حضرت على(ع) مىفرماید: «کثرة السرف تدمر» اسرافکارى زیاد انسان را به هلاکت مىکشاند.
۹- کم برکتی
اسراف، عملی مخالف تقوا و دستورات خدا و اولیای الهی است و باعث می شود برکت از زندگی انسان رخت بربندد.
۱۰- نابودی امکانات
از جمله آثار ولخرجی، نابودی امکانات است. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمودند: «اَلاِْسْرافُ یُفْنی الْجَزیلَ؛اسراف، [امکانات] زیاد را نابود می سازد.»
همچنین فرمودند: ««اَلاِْسْراف یُفْنی الْکَثیرِ؛اسراف، [مال] زیاد را نابود می کند.»
۱۱- از بین رفتن شرافت
خصلت شرافت که فرد را در اجتماع مورد تکریم و احترام قرار می دهد، با افراط و ولخرجی از بین می رود. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمودند: «مِنْ اَشْرَفِ الشَّرَفِ اَلْکَفُّ عَنِ التَّبْذیرِ وَالسَّرَفِ؛از شریف ترین شرافتها، خودداری از تبذیر و اسراف است.» اگر فرد دست به اسراف و تبذیر بزند، بدست خود اسباب شرافت خویش را از بین می برد.
۱۲- سلب توفیق
یکی دیگر از آثار اسراف و تبذیر بی رغبتی به انجام کارهای خیر است. به طور معمول انسانها در انجام کارهایی که فایده عمومی دارد، خود را شریک می کنند تا از اجر و ثواب اخروی آن بهره مند شوند؛ ولی آنهایی که اهل ولخرجی و اسراف هستند، دستشان از این کارها کوتاه است.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در حدیثی ضمن بیان نشانه های افراد اسرافکار به این مطلب اشاره می فرمایند: «اَمّا عَلامَةُ الْمُسْرِفِ فَأَرْبَعَةٌ: اَلْفَخْرُ بِالباطِلِ وَیَأْکُلُ مالَیْسَ عِنْدَهُ وَیَزهدَ فی اِصْطِناعِ المَعْروفِ وَیُنْکِرُ مَن لا یَنْتَفِع بِشَی ءٍ مِنْهُ؛ نشانه اسرافکار چهارچیز است: به کارهای باطل می نازد، آنچه را فراخور حالش نیست می خورد، در انجام کارهای خیر بی رغبت است و هر کس را که به او سودی نرساند، انکار می کند.»
ب) پیامدها و زیانهاى اجتماعى اسراف
از نظر اسلام، هر کس مالک حاصل کار و دسترنجخود – با رعایتحدود شرعى – مىباشد ولى انسان نمىتواند به بهانه این که مالک مالى است هر طور که بخواهد آن را صرف و خرج کند بلکه دو شرط اساسى دارد: یکى بهرهگیرى براى خود و دیگرى بهرهدادن به دیگران و تعطیل اینها چند زیان مىتواند داشته باشد:
۱ – ثروتاندوزى و تکاثر که نه خود از آن بهرهمند شود و نه دیگران.
۲ – کاهش تولید، جامعه مصرفى رفتهرفته قدرت تولید را از دست مىدهد و براى تامین مایحتاج خود به بیگانه روى مىآورد.
۳ – وابستگى به بیگانگان.
۴ – سقوط اخلاقى و غفلت از خدا و حریمشکنى ، ولخرجى و ریختوپاشهاى نابجا و بىمورد، جامعه را از مسیر صحیح بیرون آورده و به ورطه هولناک فساد و تباهى مىکشاند.
۵ – اختلاف طبقاتى، گسترش بی‌عدالتی و فقر.
۶ ـ اتلاف منابع و امکانات مادی جامعه
ایران از اسرافکارترین کشورها
گفته می شود ایران اسرافکارترین کشورهای دنیا و یا یکی از اسرافکارترین آنهاست.
مثلاً: در مصرف آب و هدر دادن آن تا آنجا که آب آشامیدنی که برای وزارت نیرو به قیمت گزاف فراهم می شود به ارزانترین وجه هدر داده می شود در کار بنائی و ساخت و ساز تا شستشوی اتومبیل و حیات منزل و پیاده روهای خیابان ها .
در مصرف برق که معمولاً در ادارات و خیابانها یله و رها است و برخی مغازه های لوستر فروشی صدها لامپ روشن می گذارند .
متأسفانه در مصارف اداری ما هیچگاه دغدغه مصرف وجود نداشته! در کشور چین ادارات از کمترین لامپ استفاده می کنند وهمزمان با ایام نوروز که هوا هنوز سرد بود شوفاژ ادارات و مؤسسات دولتی را خاموش می کنند، آن وقت در کشورما گاهی شوفاژها کار می کنند و پنجره باز گذاشته می شود! در یک گزارش آمده که مصرف برق در کشور ما سه برابر استاندارد جهانی است.
در مصرف نان و مواد غذائی گران قیمت در رستوران ها و هتل ها و میهمانیها و خانه ها آنقدر اسراف و تبذیر دیده می شود و نعمت خداوند دور ریخته می شود که مایه تعجب است. و میلیاردها ریال در هر سال نان خشک و کپک زده دور ریز و به گاوداری ها سرازیر می گردد.
در موارد دیگر مانند تلفن ثابت و سیّار نیز وضع به همین گونه است گفته می شود ایرانیان پانزده برابر فرانسوی ها از تلفن همراه استفاده می کنند هر کودکی یک تلفن همراه در خیابان بدست دارد و به حرف زدن مشغول است و چنین است تلفن منزل ها و صحبت های دور و دراز بعضی افراد و فرزندان خانواده که داستان شنیدنی دارد.
و چنین است مصرف نادرست انواع سوخت وانرژی .از این موارد که بگذریم به مصرف سیگار می رسیم که هر روز بیش از سه میلیارد تومان پول را بابت مصرف سیگار در کشور هوا می کنند، این رقم سالانه به ارقام نجومی می رسد .
ادامه دارد…