به گزارش پایداری ملی، راه‌اندازی بورس نفت یکی از تکالیف قانونی برنامه سوم توسعه‌ی کشور است که پس از مدت‌ها فراموشی، در سالهای 90 و 93 دو بار موردتوجه قرار گرفت و هر بار به دلایلی با شکست مواجه شد. اتفاقی که در شکل‌گیری آن، کم میلی فروشنده نقش پررنگ‌تری نسبت به نبود خریدار بازی می‌کرد؛ اما حکایت بورس نفت به همین‌جا ختم نشد و آبان 97 با شروع دور جدید تحریم‌های نفتی، چشم امید همه به فروش نفت در یک بازار جدید نفتی دوخته شد. هرچند پس از گذشت زمان، عرضه‌های مستمر و منظم وزارت نفت در بورس انرژی نظم خاصی به کار بخشید، اما نبود زیرساخت‌های مالی و بسترهای مناسب برای فروش این محصول، مشکلات زیادی را در سطح بین‌الملل رقم‌زده است. مشکلاتی که حل آن به رویکرد فعالانه‌ی مسئولین سازمان بورس و در رأس همه‌ی آنان شاپور محمدی رئیس این سازمان و سید علی حسینی رئیس بورس انرژی گره‌خورده و همت آنان را می‌طلبد. چراکه رفتار کنونی سازمان بورس در زمینه‌ی فروش نفت با کالاهایی مثل زعفران و گندم برابری می‌کند. درحالی‌که جنس و ابعاد فروش نفت با دیگر کالاها اصلاً قابل‌مقایسه نیست. در گزارش زیر به برخی از ضعف‌های موجود در ساختار فعلی بورس اشاره شده است:
*جای خالی اطلاعیه عرضه نفت به زبان‌های بین‌المللی
هرچند عرضه‌ی نفت به‌عنوان یک کالای بین‌المللی در بورس یک حرکت ارزشمند و روبه‌جلو برای بورس ایران محسوب می‌شود؛ اما زیرساخت‌ها و پلتفرم موجود در بورس متناسب با این کالا، تغییری نداشته و بروز نشده است. مثلاً نسخه‌ی انگلیسی سایت بورس انرژی ضعیف است و قبل از عرضه‌های هفتگی نفت، اطلاعیه عرضه‌ی در آن دیده نمی‌شود. در واقع بورس انرژی از بستر سایت خود برای تبلیغ تجارت نفت بهره نمی‌برد؛ به این ترتیب شرکت‌های خارجی نمی‌توانند از بستر بورس انرژی از جزییات فرآیند عرضه نفت در بورس مطلع شوند. بنابراین تقویت نسخه انگلیسی و حتی دیگر زبان‌ها در سایت بورس انرژی برای تبلیغ بین‌المللی فروش نفت ضروری به نظر می‌رسد.
*وجود دفاتر کارگزاری‌ها در خارج از ایران
یکی دیگر از گلوگاه‌های مهم برای فروش نفت در بورس ایران، نبود دفاتر کارگزاری‌ها در خارج کشور است که جای خالی آن در زنجیره فروش نفت به‌شدت احساس می‌شود. برای درک موضوع، کافی است یک تاجر آفریقایی را تصور کنید که قصد خرید نفت از بورس ایران را دارد. برای این مهم و مبتنی بر شرایط فعلی، در وهله‌ی اول باید به ایران سفرکرده و به دفتر کارگزاری‌های بورس مراجعه کند، کد بورسی بگیرد و باراهنمایی کارگزاری‌ها، از جزییات فرآیند خرید نفت از بورس مطلع شود. با وجود مسیر خرید آسان در بازارهای نفتی دنیا و همچنین حساسیت‌های فعلی نسبت به ایران، طبیعتاً خیلی از تجار حاضر نیستند ریسک سفر به ایران را بپذیرند. درحالی‌که این امکان باید وجود داشته باشد تا تجار خارجی به‌جای حضور فیزیکی در ایران، از راه دور این مسیر را طی کنند؛ یعنی با خیال راحت به دفاتر کارگزاری‌های بورس در خارج ایران مراجعه کرده و در قالب‌های بین‌المللی فعالیت بورسی خود را دنبال کنند.
*شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بورس، حساب ارزی ندارد
در کنار موارد ذکرشده، اقدامی آسان و کاربردی برای تسهیل امور بورس نفت، باز کردن یک حساب ارزی برای شرکت سپرده گزاری مرکزی است. در حال حاضر امکان تسویه وجوه فروش نفت از خارج کشور تنها از طریق حساب‌های تراستی شرکت نفت وجود دارد که استفاده از این روش هم برای مشتری و هم برای شرکت نفت ریسک به همراه دارد. چراکه از طرفی مشتری ترجیح می‌دهد باوجود تحریم‌های حاضر تا جای ممکن به شرکت نفت نزدیک نشود و از طرفی امکان لو رفتن حساب‌های شرکت نفت و بلوکه شدن پول‌ها در آن بسیار بالاست. لذا در این میان شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) می‌تواند به‌عنوان طرف سوم پای‌کار بیاید. با راه انداختن حساب ارزی مشکل واریز پیش‌پرداخت‌ها و تسویه‌ی کل محموله را حل کرده و انتقال پول را آسان کند.
در مجموع، شاید فروش نفت در بورس انرژی ایران با شرایط فعلی با بورس‌های نفتی دنیا و کارکردهای اقتصادی و استراتژیک شناخته‌شده‌ی آن فاصله‌ی زیادی دارد، اما رفع گام‌به‌گام مشکلات و موانع موجود این فاصله را کوتاه می‌کند. هموار کردن مسیر خرید نفت از بورس ایران برای تجار خارجی از شروط اولیه‌ی تجارت طلای سیاه در سطح بین‌المللی است. تجارتی که می‌تواند در صورت تلاش سازمان بورس در رفع موانع مربوطه، جایگاه واقعی خود را در منطقه پیدا کند.