امروز فناوری اطلاعات نه یک راه‌حل که خودِ راه‌حل است و نه یک هدف بلکه ذاتِ اهداف است. به عبارت دیگر فناوری اطلاعات و تحول دیجیتالی هم موتور محرک است و هم ترسیم کننده اهداف عالی و چشم‌انداز.
به گزارش پایداری ملی، مثل همیشه رهبری معظم انقلاب در زمان مقتضی تصمیم کلیدی گرفتند. ایشان در اواخر سال ۱۳۹۰ با تاسیس شورای عالی فضای مجازی سیاستگذاری فضای مجازی را به سمت حرکت پیش‌دستانه سوق دادند.
اما متاسفانه به علت ناتوانایی‌هایی نه‌تنها شورا پیش‌دستانه رفتار نکرد، بلکه بسیار منفعلانه بعد از وقوع خسارات عدیده به حریم خصوصی فردی و ملی سیاست‌های نه‌چندان راه‌گشا اتخاذ نمود. نگارنده بر آن است تا در این یادداشت نکاتی را مورد فضای مجازی بیان نماید تا در آستانه‌ی تجدید حکم اعضاء به‌کار آید.
فضای مجازی سال ۱۳۸۱ با فضای مجازی سال ۱۳۹۰ و فضای مجازی سال ۱۳۹۸ کاملا متفاوت است. حتی فضای مجازی امسال با دو-سه سال آینده نیز در جلوه و کاربرد متفاوت خواهد بود. این تغییر را باید به درستی درک کرد.
جوانان دهه هفتاد و نوجوانان دهه هشتادی، مدل تعاملشان با فضای سایبر به نحوی دیگر است، نسل‌های قبل کمتر همه زندگیشان درون فضا بود ولی این نسل همه‌ی زندگیشان درون این فضا تعریف می‌شود، سرگرمی، آموزش و یادگیری، تعاملات روزمره و کسب و کار.
هرچه فضای سایبر به سمت اینترنتِ همه‌چیز (۱) حرکت می‌کند، بیشتر فضای سایبر با همه‌ی ابهت و نفوذش خودنمایی خواهد کرد. حقیقتا جهان درحال تغییر است و هم‌اکنون در دوران گذار از عالم عات‌شده به عالم نوپدیدی است که فناری اطلاعات و سایبر با عالم عادت‌شده ممزوج و محفوف می‌شود.
فناوری‌های بلاک‌چین (۲)، اینترنتِ همه چیز، پهپادها و تحلیل داده‌عظیم با تلفیق واقعیت سایبری (واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و واقعیت ترکیبی) و ابزارهای پوشیدنی سایبری، نوید عالم نوپدیدی را می‌دهد که تفاوت ماهوی با عالم عادت شده‌ی کنونی دارد.
نظام سلطه‌ی سایبر و سایبری در حال گسترش است. اگر تا دیروز این نظام سلطه IP و دامنه را با تمام چرخه‌ی مهندسی و بازمهندسی آن در اختیار داشت، امروزه از سطح زیرساخت و فنی پا را فراتر نهاده و اجتماع و هنجارهای اجتماعی را درگیر نموده است. LinkedIn دنیای متخصصان را تسخیر نموده، Facebook تعاملات و کسب و کارها را مدیریت می‌کند و Instagram احوالات شخصی را عیان می‌کند و Twitter هم سیاسی شدن را هموار می‌کند.
به طور مثال فقط با یکی – دوسال انفعال، کل فضای اجتماعی جامعه به تسخیر اختاپوسی به نام Telegram افتاد (و برخی در داخل کشور نیز برای منافع شخصی و گروهی به توسعه‌ی آن دامن زدند). فهم نظام سلطه‌ی سایبر (و سایبری) برای مقابله و هم‌جهت‌سازی سایبر با اهداف انقلاب اسلامی بسیار کلیدی و حیاتی است.
فناوری اطلاعات در بر خورد با هر کسب و کاری موجب تغییر رویکردها و نتایج مورد انتظار می‌شود. این تغییر و تحول از انگیزه برای شکل دهی به یک کسب و کار، بازمهندسی معماری و ساختارهای سازمانی و دستیابی به اهداف و چشم‌اندازهای چالشی را در بر می‌گیرد.
اگر تا دیروز راه‌اندازی کسب و کاری در سفارش، تولید و تحویل کالا کار پیچیده و با نیروی انسانی فراوان بود، امروز این قابلیت به سادگی با شکل‌گیری کسب و کارهای مجازی و رویکردهای تولید بدون کارخانه محقق و شدنی است.
امروز فناوری اطلاعات نه یک راه‌حل که خودِ راه‌حل است و نه یک هدف بلکه ذاتِ اهداف است. به عبارت دیگر فناوری اطلاعات و تحول دیجیتالی هم موتور محرک است و هم ترسیم کننده اهداف عالی و چشم‌انداز. درک اکوسیستم تحول دیجیتال و فرصت‌ها و تهدیدهای آن، موجب توانمندی اقتصادی و اجتماعی جامعه شده و امکان شکل‌دهی به راه‌های میانبر برای پیشرفت کشور را فراهم می‌آورد.
لازمه تداوم انقلاب اسلامی و حاکمیت دینی و زمینه‌سازی برای شکل‌دهی به جامعه منتظر و آمادگی برای پذیرش حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، حفظ قلوب امت اسلامی از آفات و آلام شیطانی است. این حفظ قلوب هم وظیفه فردی و هم وظیفه حاکمیتی است.
در حقیقت در نظام و دولت برخاسته از تفکر اسلامی اصلی‌ترین وظیفهی دستگاه‌های حاکمیتی و امنیتی توجه به روح و جان شهروندان جامعه اسلامی است. فضای سایبر به‌صورت مستقیم با انسان و گوهر وجودی و روح ملکوتی او در ارتباط است، می‌تواند موجب تیرگی یا تعالی قلب و روح شود.
غفلت ناشی از سایبری موجب تباه شدن مسئولیت فردی و اجتماعی در ساخت دنیای آخرت ساز است. فهم لایه‌های پیچیده‌ی این غفلت، قابلیت برون رفت از تهدیدهای فرصت‌سوز را شکل داده و راه را به سمت شکل گیری حکمتی برای بهره‌برداری از فضای سایبر فراهم می‌آورد.
حکمت سایبری، رهیافت مناسبی، برای برون‌رفت از فضای غبارآلود سایبر است که بافهم و درک دقیق سایبر و فهم آلام نفس و تشخیص صحیح دشمنو مراتب آن، موجبات حکمت، سلوک و تربیت در عالم نوپدید را فراهم می‌آورد. حکیم سایبری بر اساس خرد برآمده از اندیشه دینی و سایبر شناسی دقیق راه را برای سیاستگذاری و مدیریت فردی و اجتماعی جامعه اسلامی هموار میسازد.
واقعیت این است که فضای سایبر هدیه رایگان دنیای پیشرفته به جوامع به اصطلاح توسعه نیافته و در حال توسعه نیست. دنیای پیشرفته فناوری مدرن را برای حفظ حیات و برتری و سلطه علمی و به تبع آن اقتصادی خود نیاز دارد.
مجمع جهانی اقتصاد معتقد است: «سرمایه انسانی به زودی رقیب جدی و حتی موثرتر از منابع مالی به عنوان موتور حیاتی اقتصاد آینده عمل خواهد کرد» و در تحلیل‌های آینده‌نگارانه آمده «تا سال 2025، کشورهای شمالی دارای دستگاه های توانمند و کشورهای جنوب دارای مردمی توانمند خواهند بود»، این دو نکته ساخت آینده مطلوب و مورد نظر صاحبان فناوری و اقتصاد جهانی را در پرورش بدنه اجتماعی در اختیار، با نرم افزار یکسان جهانی سوق داده است.
لازمه توانمندی کشور در دستیابی به نتایج اقتدار زا در بکارگیری فضای سایبر و مهار تهدیدهای امنیت سایبر، توجه به قدرت درون زا است. پایداری و قدرت هر کشور به میزان اتکاء به توانمندی های داخلی و عدم وابستگی عناصر حیاتی و مهم کشور به خارج از مرزها و به ویژه دشمنان بستگی دارد.
قدرت درون زا به معنای حصار کشیدن نیست، بلکه متکی کردن عناصر قدرت و اقتدار آفرین به توانمندهای کشور با برون نگری و حضور فعالانه در عرصه های جهانی است. برای شکل دهی به قدرت درون زای سایبری باید حصار بندگی علمی و برده داری مدرن دنیای پیشرفته را کنار زد و به حیات دنیوی و اخروی ، گسترش منافع علم برای آحاد بشریت ، توجه به تعالی انسان و جامعه و شناخت رفتار دشمن توجه نمود. باید توانست تکنولوژی مدرن را با حذف آسیب‌های آن که انسان را مصرف زده کرده و به ساخت درونی کشور که از سایبر جدانیست همت گمارد.
به نظر می‌آید موارد فوق باید در اعضاء محترم شورا تبلورِ فعّال و عملی داشته باشد. از طرفی با گسترش فضای سایبر و تنیده شدن با همه‌ی بخش‌ها و ارکان جامعه، باید شواری عالی انقلاب فرهنگی و شوارای عالی امنیت ملی نقش کلیدی‌تری در توسعه و گسترش فضای سایبر داشته باشند.
این روابط باید در یک مدل نگاشت نهادی بین شورای عالی فضای مجازی (ناظر بر ساحت فناورانه و حکمرانی فناوری)، شورای عالی انقلاب فرهنگی (ناظر بر زیست سایبری شده و حکمرانی هنجارهای سایبری)، شورای عالی امنیت ملی (ناظر بر امنیت و قدرت سایبری شده و حکمرانی سایبری شده) به درستی ترسیم شود.
همچنین نهاد نظارتی مستقلی از این سه شورا باید اجرا شدن مصوبات شوراهای سه‌گانه‌ی کشور را در سطوح مختلف اجرایی رصد و گزارشگری نماید. کشور به یک جهاد همه‌جانبه برای تحقق فضای سایبر مطلوب انقلاب اسلامی نیاز دارد.
این جهاد همه‌جانبه باید مبتنی بر نقشه‌ی راهی باشد تا قدرت سایبری انقلاب اسلامی که همان تمدن سازی جهانی است را تضمین کند. برای تحقق فضای سایبر مطلوب هم به جهاد اکبر نیاز هست و هم به جهاد کبیر . نباید مرعوب فناوری جذاب غربی شد و پیشرفت کشور را غربی فکر کردن و غربی عمل کردن دانست.
این تحول را همانند انقلاب اسلامی باید متن مردم شروع نمود و عامه‌ی مردم به صحنه آورد.آری به‌طور حتمی به فرموده امام راحل «ما می‌توانیم» . باید جهادی فکر کرد و جهادی عمل کرد.
دکتر احسان کیان‌خواه
دانش‌آموخته دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر
(۱) یعنی اتصال هر چیزی که ارزش دارد! به فضایی یکپارچه و تعامل‌پذیر خواه انسان، حیوان و گیاه و خواه در و پنجره و کوه و سنگ
(۲) فناوری بلاک‌چین، دفتر کل توزیع شده‌ای است که قابلیت ذخیره سازی هرچیزی از عکس و فیلم و متن تا پول و سند ازدواج و طلاق و اموال منقول و غیر منقول را دارد.