به گزارش پایداری ملی، آمریکا از جمله کشورهایی است که در نیم قرن اخیر همواره نسبت به توسعه پالایشگاههای خود اهتمام داشته است. به طوری که این کشور با داشتن 135 پالایشگاه و مجموع ظرفیت 18.5 میلیون بشکه در روز، بیشترین میزان پالایشگاههای دنیا را به خود اختصاص داده که معادل 18.9 درصد از کل ظرفیت پالایشی در دنیا میباشد. روند توسعه پالایشگاههای کشور آمریکا طی سه ده اخیر نشان میدهد که ظرفیت پالایشی این کشور در این زمان یک سیر صعودی داشته و به طور متوسط حدود 20 درصد رشد داشته است.
در کنار افزایش ظرفیت پالایشی، سیاست این کشور مبتنی بر توسعه پالایشگاههای بزرگتر و پیچید هتر نیز بوده است زیرا این نوع از پالایشگاهها دارای سوددهی بیشتری هستند. برای تعیین پیچدگی یک پالایشگاه، شاخصی به نام شاخص پیچیدگی تعریف میشود و هرچقدر که مقدار این شاخص برای یک پالایشگاه بزرگتر باشد آنگاه پالایشگاه مذکور از پیچیدگی بیشتری برخوردار بوده و محصولات باارزشتری تولید خواهد کرد. بر اساس این معیار، پالایشگاههای با شاخص بین 2تا 6 در شمار پالایشگاههای ساده و بین 6 تا 12 در شمار پالایشگاههای پیچیده محسوب میشوند. اگر چنانچه نیز شاخص پیچیدگی پالایشگاهی بالاتر از 12 باشد آنگاه، آن پالایشگاه بسیار پیچیده محسوب شده و مواد با ارزش افزوده بسیار بالایی تولید میکند.
* 70 درصد پالایشگاههای آمریکا جزو پالایشگاههای پیچیده هستند
در نمودار زیر، پراکندگی پالایشگاههای آمریکا بر مبنای شاخص پیچیدگی در شکل زیر مشاهده میشود:
بر اساس نمودار فوق میتوان گفت که 70 درصد پالایشگاههای آمریکا در سال 2014، دارای شاخص پیچیدگی بین 6 تا 12 بوده و شمار کمی از پالایشگاههای آمریکا در دسته پالایشگاههای ساده هستند. در مقابل نیز حدود 13 درصد پالایشگاههای این کشور بسیار پیچیده بوده و از آن جمله میتوان به پالایشگاه 150 هزار بشکهای کمپانی فیلیپس واقع در لس آنجلس اشاره کرد که دارای شاخص پیچیدگی 14.5 است. بر اساس آمار منتشر شده، متوسط شاخص پیچیدگی در سال 2019 برای کل پالایشگاههای کشور آمریکا برابر 10.5 بوده و به خوبی سیاست این کشور را مبنی بر توسعه پالایشگاههای پیچیده نشان میدهد.
*افزایش سوددهی پالایشگاه با حرکت به سمت توسعه پالایشگاههای بزرگتر با پیچیدگی بیشتر
متوسط شاخص پیچیدگی برای بسیاری از کشورهای دنیا در نمودار زیر آورده شده است:
با توجه به شکل فوق میتوان گفت که متوسط شاخص مذکور برای اروپا-اروسیا، آمریکای جنوبی، کل جهان، آسیا-اقیانوسیه و کل خاورمیانه به ترتیب برابر 10.5، 10.4، 7.31، 4.86 و 2.9 بوده است. اما متاسفانه متوسط همین شاخص برای پالایشگاههای ایران، 2.1 بوده است. همچنین شکل فوق به خوبی نشان میدهد که نه تنها کشورهای پیشرفته بلکه بسیاری از کشورهای همجوار ایران از جمله آذربایجان، ازبکستان، ترکیه و حتی پاکستان، عراق و عربستان صعودی نیز از پالایشگاههای پیچیده تری نسبت به ایران برخوردار هستند.
از آنجایی که پیچیدگی یک پالایشگاه مستقیما با ارزش افزوده آن در ارتباط است در نتیجه، طبیعی است که پالایشگاههای موجود در کشور سودده نباشند. به همین دلیل ضروری است تا به سمت توسعه پالایشگاههای بزرگتر با پیچیدگی بیشتر حرکت کرد تا علاوه بر تولید محصولات استراتژیک، سوددهی پالایشگاهها را نیز افزایش داد.
*توسعه پتروپالایشگاه همراه با تنفس خوراک، ابزاری قوی برای خنثی سازی تحریمهای نفتی
یکی از راهکارهای مناسب برای افزایش سوددهی پالایشگاهها، تجمیع یک پالایشگاه با یک مجتمع پتروشیمی است و از آن به عنوان پتروپالایشگاه یاد میشود. در واقع پتروپالایشگاهها، نسل جدیدی از پالایشگاهها با ضریب پیچیدگی بسیار بالا هستند و به علت کاهش هزینههای مشترک، میزان سوددهی پالایشگاهها را افزایش میدهند. محاسبات نشان میدهد که متوسط IRR پالایشگاههای فعلی در کشور بدون تخفیف خوراک برابر 6 درصد ارزی و با تخفیف خوراک برابر 11 درصد ارزی است در حالی که با ارتقای این واحد به یک واحد پتروپالایشی پیشرفته، میزان IRR آن به 16 درصد افزایش مییابد.
با توجه به اهمیت توسعه پالایشگاه و پتروپالایشگاه و جایگاه راهبردی آن، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را تحت عنوان «طرح افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» در دستور کار قرار دادهاند. این طرح در آبانماه سال گذشته مورد تصویب کمیسیون انرژی مجلس قرار گرفته و اخیرا کلیات آن در صحن علنی مجلس به تصویب رسید. در این طرح به جای تخفیف سابق خوراک، اعطای «تنفس خوراک» به مدت حدودا یک سال (بسته به ظرفیت پالایشگاه) از سمت دولت یا صندوق توسعه ملی، مطرح شده است. تنفس خوراک به معنای یارانه یا سوبسید نسیت بلکه وامی است که به مجری طرح داده شده و پس از افتتاح پالایشگاه به مدت 12 سال و با سود 4% ارزی به صندوق توسعه ملی بازگردانده میشود.
اعطای «تنفس خوراک» یک بازی دوسر برد برای دولت و مجری طرح است زیرا :
اولا: در مدلهای فعلی توسعه پالایشگاههای کشور، دولت مکلف شده است تا برای تشویق سرمایهگذاران به سرمایهگذاری در حوزه پالایش نفت خام و میعانات گازی کشور، به میزان 5 تا 10 درصد تخفیف خوراک داده و در نتیجه، خوراک پالایشگاه بین 90 تا 95% قیمت صادراتی محاسبه میشود. این امر سبب میشود تا عملا برای یک دوره سی ساله، خوراک پالایشگاه بین 1.5 تا 3 سال (بسته به درصد تخفیف) رایگان شود. مقدار تخفیف خوراک به حدی قابل توجه است که با درنظر گرفتن «تخفیف خوراک» 5درصدی برای یک دوره پالایشگاه 250هزار بشکهای و طی سی سال مجموعا به 9.6 میلیارد دلار میرسد. در حالی که در طرح «تنفس خوراک» هیچ مقدار تخفیفی وجود ندارد و تنها قیمت خوراک سال اول به عنوان یک وام با سود 4% ارزی به مجری داده شده و طی 12 سال نیز بازپس گرفته خواهد شد. به همین دلیل میتوان گفت که از طریق طرح «تنفس خوراک» به جای «تخفیف خوراک»، درآمدهای چندین میلیارد دلاری نصیب دولت خواهد شد.
ثانیا: محاسبات نشان میدهد با استفاده از طرح «تنفس خوراک»، نرخ بازده داخلی(IRR) نسبت به حالت بدون تخفیف، به میزان 6% افزایش مییابد. در حالی که با استفاده از طرح تخفیف خوراک این میزان افزایش برابر 5% است. بنابراین میتوان گفت که نه تنها شاخص بازده داخلی طرح تنفس از طرح تخفیف کمتر نیست بلکه به مقدار اندکی نیز بیشتر است. اما در عوض با استفاده از طرح تنفس، بازگشت سرمایه در همان سال اول رخ میدهد در حالی که در مدلهای فعلی قیمتگذاری، بازگشت سرمایه حتی تا 10 سال هم طول میکشد. به همین دلیل، میتوان گفت که با اعطای «تنفس خوراک»، زمان بازگشت سرمایه نزدیک به 10 برابر کوتاه‌تر از طرح‌های معمولی شده و به همین دلیل به شدت مورد استقبال سرمایه گذاران قرار گرفته است. برای اثبات اهمیت بازگشت سرمایه ذکر همین نکته کافی است که حتی طرح ساخت پالایشگاههای سیراف و آناهیتا از سمت وزارت نفت با تخفیف 10درصدی خوراک نیز مطرح شده است اما به علت بازگشت سرمایه طولانی مورد استقبال قرار نگرفت.
با توجه به ویژگیهای مثبت طرح افزایش ظرفیت پالایشگاههای کشور، این طرح مورد حمایت مرکز پژوهشهای مجلس و اکثریت نمایندگان قرار گرفته است، طرحی که علاوه بر خنثی سازی تحریمهای نفتی، باعث ایجاد اشتغال دائم نیز در کشور میشود. به همین دلیل انتظار میرود تا با تصویب جزئیات آن توسط نمایندگان مجلس، شاهد آغاز مسیری پرمنفعت برای صنعت نفت کشور باشیم.