خانواده ایرانی و تلفیق سنت و تجدد

 با تجدد خوشبختی، سعادت، شادی و لذت، وضعی زمینی به خود گرفتند. در این میان توجه به فرد از دیگر ابعاد جدید شادی بود. انسان متجدد شادی، خوشبختی و لذت را در این جهان و در خود جستجو می کرد. هر چند اصالت جمع انتقاداتی جدی بر فردگرایی وارد ساخت، اما بعد زمینی و اهمیت شادی و خوشبختی فرد را از میان برنداشت، بلکه راهکارهای سیاسی جدیدی برای ارضای آن پیشنهاد کرد.

در ایران اما همچون بسیاری از ابعاد زیستی تجدد، شادی در عمل شکلی بومی به خود گرفته است. شادی های جدید خانواده های ایرانی از یک سو نشان از تمایل خانواده ایرانی به حفظ خویش به عنوان نهادی جمعی و از سویی دیگر نشان از تلاش خانواده ها برای برآوردن خواست های فردگرایانه تر ایرانیان امروز بوده است. یکی از تغییراتی که در ایران امروز روی داده، برجسته شدن جایگاه فرد در ایران است.

در یکصد سال گذشته، آرزو ها، تمایلات، لذات و خوشبختی فردی مورد توجه بیشتر ایرانیان قرار گرفته است. گسترش شهرنشینی باعث شده است ایرانیان از زندگی عشیره ای و قبیله ای دورتر شوند. شهرنشینی آرام آرام باعث شد خانواده های گسترده به خانواده های تک هسته ای تغییر شکل دهند. در این میان توجه به شادی های فردی و مصرفی به عنوان یکی از عناصر تجدد شکل متفاوتی در ایران یافته است.

 امروزه خانواده های ایرانی تجربه لذت را برای خویش به رسمیت شناخته اند. دیگر مانند گذشته لذت بردن اتلاف وقت نیست، نگاهی به سبک زندگی ایرانیان در همین ۳۰ سال گذشته از رواج وسایل بازی نشان دارد. از فوتبال دستی گرفته تا آتاری، کلوب های بازی و کنسول های پیشرفته این واقعیت را نشان می دهد. امروزه در فرآیند بازی در خانواده پدر و برادر بزرگ تر نیز بعضا همراه فرزندان جذب بازی های مجازی می شوند. با خرید وسایل بازی خانواده های ایرانی ابزارهای لذت فردی را می خرند و امکان شادی ایجاد می کنند.

فرد ایرانی هنگام شکل گیری شخصیت خود و بلوغ در خانواده، شادی را تجربه می کند و می آموزد خانواده می تواند محیطی برای شادی باشد. غیر از رویکرد خانواده های ایرانی به وسایل بازی که امروزه دامنه آن تا خرید کنسول های متنوع بازی کشیده است، جشن های سالگرد در خانواده های ایرانی راهبرد جدیدی برای ایجاد شادی و لذت در خانواده است.

امروزه ایرانیان سالگرد تولد خود را جشن می گیرند و این جشن برخلاف تجربه غربی، شکل خانوادگی دارد. اولین کسانی که در جشن های تولد حضور دارند پدر و مادر هستند. جشن تولد حالا در شهرهای ایرانی رو به گسترش است. اگر تا دیروز روز تولد، روزی معمولی و تنها تاریخی در شناسنامه بود، اما امروز می تواند وسیله ای برای شادی و دور هم جمع شدن خانواده باشد. در عمل خانواده با برگزاری جشن، فرد را تکریم می کند. بر خلاف تجارب غربی که در آنها جشن تولد بیشتر با حضور دوستان انجام می شود.

تجربه جشن سالگرد ازدواج نیز از راهبردهای خانواده های ایرانی برای ایجاد شادی و لذت در زندگی است، گرچه این جشن به اندازه جشن تولد فراگیری ندارد، اما آرام آرام خانواده های ایرانی این جشن را دستمایه ای برای شادی خود قرار می دهند؛ درحالی که ازدواج در گذشته امری سنتی قلمداد شده و محبت بین مرد و زن علنی نمی شد. علنی شدن شادی حاصل از ازدواج میان زن و مرد، رویکرد جدیدی در خانواده های ایرانی است که از خصوصیت های خانواده های متجدد این مرز و بوم شده است.

 از دیگر راه های شادی و لذت در خانواده، سفرهای خانوادگی است. این سفرها روز به روز اهمیت زیادی میان خانواده های ایرانی یافته است. هرچند شاید درآمد کم شده باشد، اما سفر بخشی از هزینه های ایرانیان را به خود اختصاص می دهد. براساس آخرین گزارش ها شاهد بودیم در تعطیلات نوروز امسال، نزدیک به ۷۰ میلیون سفر انجام شد. تعطیلات نوروز از دیرباز روزهایی برای جمع شدن خانواده دور یکدیگر بود، حالا با تغییر شکل خانواده های ایرانی، این نهاد دیرپا تصمیم گرفته به جای سکون به سفر بپردازد و راهبرد جدیدی برای شادی بیاموزد. البته بسیاری از سفرهای نوروزی برای دیدار با اعضای خانواده در اقصا نقاط کشور صورت می گیرد.

فردگرایی در ایران با خانواده محوری تلفیق شده و جامعه ایرانی کوشیده است شادی و لذت از زندگی را که در تجدد پیش زمینه ای فردی می یابد، در خانواده ایجاد کند. گرچه تحقیق مدونی از تجربیات خانوادگی ایران برای ایجاد شادی انجام نشده است اما تجارب زیسته ایرانیان امروز نشان می دهد آنها برای شادی نه به فردیت خویش که به خانواده خویش متوسل می شوند. خانواده با خرید اسباب بازی به فکر ایجاد لذت و شادی در فرزندان است، در حالی که اسباب بازی های ایرانیان پیش از روزگار نو عناصر طبیعی بود که در فرآیند تولید و زندگی با آنها عجین بود. ایرانیان امروز تولد خود را جشن می گیرند و خویش را در خانواده گرامی می دارند. از این رو به نظر می رسد تجدد در ایران رنگ و بویی ایرانی گرفته است و جدا از مخالفانش در زندگی ایرانی کاملا شکل خود را دارد. خانواده متجدد ایرانی نمایانگر نوع خاص تجدد ایرانی است؛ تجددی که به رغم اهمیت دادن به فرد از نقش خانواده نمی کاهد و با اعمال تغییر در آن، راه را برای تلفیق سنت و تجدد می گشاید.

جام جم