یادداشت؛
بیانیه گام دوم که نشان دهنده نکته شکوهمند «ثبات گفتمانی» پس از قریب به شصت سال نجواهای انقلابی امام و شاگردانش تا امروز است، در افق تصمیم بلند مدت «برپایی تمدن نوین اسلامی» تدوین شده است.
به گزارش پایداری ملی، گروه دین و اندیشه: مسیری که ملت اسلامی ایران برگزیده است، یعنی مسیر تحقق اراده‌های الهی در زمین و ادامه‌ی راه پیامبران و مقدمه‌سازی برای ظهور، با ایثار و فداکاری تعداد زیادی از بندگان مخلص خدا به موقف کنونی رسیده است.
فهم درست از نقطه‌ای که شروع کردیم، مسیر پر فراز و نشیبی که در خلاف جهت حاکم بر جهان آمدیم، نقطه‌ای که در آن قرار داریم و چشم‌انداز آینده، شرط عزم و اراده برای ادامه دادن این راه نورانی است.
بیانیه گام دوم انقلاب، که نشان دهنده نکته شکوهمندِ «ثبات گفتمانی» پس از قریب به شصت سال نجواهای انقلابی توسط امام و شاگردان حقیقی او تا امروز است، در افق تصمیم بلند مدت «برپایی تمدن نوین اسلامی» تدوین شده است.
زمان مبسوطی که رهبر انقلاب برای تدوین این بیانیه صرف کردند و ارجاعات پیاپی به آن و نیز، پیگیری‌های مستمر ایشان از بزرگان و مدیران و مؤثران، برای تبیین آن، حجت را بر هر مبلغ و مدیر فرهنگی تمام می‌کند که می‌بایست طرح تبلیغی و فرهنگی خود را در راستای تحقق گام دوم انقلاب، سامان دهد. لذا امروز، منبر و تبلیغ و فعالیت فرهنگی و تربیتی، در صورتی می‌تواند به وصف انقلابی مزین شود که نسبتش را به نحو وثیقی با محتوا و اهداف بیانیه گام دوم، مشخص کرده باشد.
قرآن‌محوری
لسان قرآن شریف، و نوع ورود و تقریری که از مسائل دارد، میدان موسّعی برای تبیین اسلام ناب که همان اسلام قرآنی است، در اختیار مبلغ می‌گذارد؛ خاصه در فرصت ماه مبارک رمضان که بهار قرآن است، و قلوب مؤمنان برای درک معارف و احساس نور قرآن، مستعدتر است، استفاده از مباحث تفسیری و معالم قرآنی، ظرفیتی شگرف برای مبلغ ایجاد خواهد کرد.
به عنوان مثال، تأمل در احوال امروز انقلاب اسلامی که تمام احزاب مجازی و حقیقی طاغوت در تمام عرصه‌های فرهنگی و اقتصادی برای هزیمت آن به میدان آمده‌اند، مؤمنان ژرف‌اندیش را به یاد ایام پایانی جنگ احزاب می‌اندازد؛ جنگی عظیم با محاصره‌ای طولانی که دل منافقان و بیماران را از امید به وعده الهی منصرف، و به روایت قرآن کریم آنها را متمایل به کفار نمود. آنچه می‌تواند عزم مؤمنان را در این معرکه بین‌المللی جزم نماید، تدبر در آیات حماسه‌آفرین و عبرت‌آموز سوره مبارکه‌ی احزاب است. باید توجه داشت اوج فشارها و مصائب در روزهای آخر جنگ خندق، مقارن با اشتداد ایمان و یقین جبهه حق بود و شاید بتوان اوضاع امروز انقلاب اسلامی را با آن شرایط مقایسه نمود و امید به تحقق وعده نصرت الهی را مضاعف دانست.
تجربه نشان داده است سخن گفتن از زبان قرآن، مخالفان سرسخت را نیز می‌تواند همراه می‌کند و اگر معارف قرآنی، دقیق و درست بیان شوند، زمینه پذیرش نیز بسیار مهیاتر است.
«کتاب انقلاب ما قرآن کریم و مجیدی است که از وحی حکیم خبیر منشأ گرفته و در اختیار عامل و عالم، بزرگ و کوچک و قابل فهم و استفاده همگان است. این رسالت ماست که حجاب‌های افکنده بر چهره‌ی قرآن را کنار بزنیم و آن را از انزوا و غربت خارج سازیم … اکنون نوبت آن است که با تدبر و تعمق در قرآن کریم و با گسترش و تعمیق فرهنگ اصیل قرآنی در سطح جامعه، یکایک رهنمودها و فرامین قرآن را برای تشکیل نظام اسلامی، کامل به کار گیریم و جامعه را قرآنِ مجسم کنیم.»
جامع‌نگری
در مواجهه با بیانیه، در سه لایه، مباحث دنبال می‌شود. فرامتن، متن و پیامدهای متن.
در لایه فرامتن، به اهمیت، غرض، شأن صدور، زمینه‌های صدور بیانیه می‌پردازیم. در لایه متن، دال مرکزی، محورهای اصلی و ارتباطات میان اجزای متن استخراج می‌شود و در پیامدها، به وظایف عملی و توصیه‌ها می‌رسیم و از تکالیفی که بر عهده اصناف مخاطبین است، سخن گفته می‌شود.
کل‌نگری
با دو رهیافت، می‌توان به سمت بیانیه گام دوم رفت و از دو منظر بدان نگریست. یکی رویکرد جزءنگر که به اجزا متن می‌پردازد و تلاش می‌کند هریک از کلیدواژه‌ها، گزاره‌ها و سرفصل‌ها را جداجدا تفصیل داده و تبیین کند؛ با بسنده کردن به این رویکرد ممکن است غرض اصلی و هدف غایی از صدور بیانیه، پنهان بماند و تبعاً عزمی برای حرکت، در مخاطب پدید نیاید.
رویکرد دوم، که انتخاب و توصیه ما نیز هست، به کلیت متن می‌نگرد و تلاش می‌کند لبّ سخن و دالّ مرکزی کلام را کشف کند و غرض و غایت محوری نویسنده را از صدور بیانیه، به دست آورد. در این صورت، تمامی اجزا متن، حول غرض اصلی، سامان می‌یابند و معنا پیدا می‌کنند.
انتخاب مخاطب
بیانیه گام دوم، اگرچه خطاب به ملت ایران صادر شده اما در جای‌جای متن بیانیه، روی سخنش با جوانان است و بار تحقق گام دوم انقلاب را بر دوش ایشان که محور امیدها و حرکت‌ها هستند، قرار داده است.
بر این اساس، مخاطب اصلی برای تبیین بیانیه نیز جوانان خواهند بود. بیانیه گام دوم، دعوتی فراگیر از جوانان است که آنان را بیش از پیش به میدان‌داری پیشبرد نهضت، فرامی‌خواند. این دعوت، باید به‌صورت گسترده در گفتگو با جوانان اعلام شود و فراخوان رهبری مبنی بر حضور جوانان در مدارهای مدیریتی و عملیاتی مهم و کلان، ابلاغ شود.
اما روی دیگر این دعوت، متوجه عموم ملت ایران است. ملتی که به مهمترین سرمایه‌اش، یعنی نیروی جوان مؤمن، دانا و پرانگیزه، اعتماد نکند و راه را برای ظهور و بروز این سرمایه بی‌بدیل باز نکند، عملاً از حرکت به سمت قلههای بلند، محروم خواهد ماند. لذا می‌بایست این سرمایه انباشته را پیش چشم همگان آورد و این تجربه تاریخی ملی را یادآور شد که کورترین گره‌ها به دست جوانان مؤمن انقلابی، بازشدنی است؛ همان‌طور که تاکنون نیز چنین بوده است.
«بهترین صنایع ما، پیشرفته‌ترین صنایع بزرگ ما که در رقابت با کشورهای درجه یک دنیا در صدر فهرست قرار داریم، به‌وسیله جوان‌های دعای کمیل خوان و نماز شب خوان دارد پیشرفت می‌کند؛ جوان‌های اهل اعتکاف، جوان‌های اهل دعای ندبه، جوان‌های متدین.»
محتوای بیانیه گام دوم
به نظر می‌رسد لبّ سخن بیانیه گام دوم (جهت تمرکز تبلیغی روی آن) را می‌توان در سه محور اصلی خلاصه کرد:
خودآگاهی تاریخی
مبدأ هرگونه حرکت، معرفت است و حرکت به‌سوی آرمان‌های انقلاب اسلامی، نیازمند فهم دقیق دارایی‌ها و فقدان دیروز و امروز انقلاب است.
طلیعه سخن رهبر معظم انقلاب در بیانیه، به ایجاد یک خودآگاهی نسبت به جایگاه انقلاب و کاری که در عالم کرد و نیز تبیین مسیری که از صفر و در خلاف جهت جریان حاکم بر جهانِ دور افتاده از تعالیم انبیا، و باوجود دشمنی‌های متعدد و مختلف، سرافرازانه طی کردیم اختصاص دارد. مسیری که در طی آن دشمنان این ملت روز به‌روز ضعیف‌تر شدند و برخی نابود گردیدند. راهی که در آن وعده‌های نصرت الهی را به وضوح دیدیم.
«برای برداشتن گام‌های استوار در آینده، باید گذشته را درست شناخت و از تجربه‌ها درس گرفت. اگر از این راهبرد غفلت شود، دروغ‌ها به جای حقیقت خواهند نشست و آینده مورد تهدیدهای ناشناخته قرار خواهد گرفت.»
«عرض من این است که آنچه در گام دوم انقلاب باید اتفاق بیفتد اولاً شناختن و جدی گرفتن داشته‌های خود [است] … ثانیاً، آفت‌ها را بشناسیم، فسادها را بشناسیم، راه‌های رخنه دشمن را بشناسیم و در مقابل آنها به‌طور جدی ایستادگی کنیم. امروز گام دوم انقلاب این است: شناختن ظرفیت‌ها و مزیت‌ها و استفاده از آنها، و شناختن فسادها و رخنه‌ها و کمبودها و مشکل‌ها و سینه سپر کردن برای حل آنها.»
ایجاد امید و اراده برای ادامه مسیر
نتیجه‌ی خودآگاهی، ایجاد امید به آینده و عزم و اراده برای رسیدن به آرمان بزرگ انقلاب یعنی «ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی ارواحنافداه» است. اراده‌ای که در صورت ایجاد آن، رسیدن به اهداف، حتمی است.
اراده، عنصری اکتسابی است که درک موقف کنونی انقلاب، می‌تواند موجب ایجاد و ارتقای آن شود. هرگاه تصویر دقیق از گذشته و حال انقلاب، نقشه‌های متوالی دشمن و دستاوردهای متنوع جبهه خودی در ذهن جامعه انقلابی کامل شد، تصدیق فایده پیمودن گام بعدی در رفتار او محقق خواهد شد. لذا تعالی و تقویت اراده‌ی امت وظیفه‌ی رهبران فکری جامعه است.
«انقلاب … عنصر اراده ملی را که جان مایه پیشرفت همه جانبه و حقیقی است را در کانون مدیریت کشور وارد کرد.»
«تلاش آنها [دشمنان] این است که نگذارند اراده‌ی ملّت ایران برای پیشرفت، برای مقابله، برای ایجاد جامعه‌ی اسلامی و تمدّن اسلامی شکل بگیرد؛ می‌دانند اگر این اراده شکل گرفت، بدون تردید تحقّق پیدا خواهد کرد.»
«نخستین توصیه من امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسی همه قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت… سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن و فعال‌ترین برنامه‌های آنان، مایوس‌سازی مردم و حتی مسئولان و مدیران ما از آینده است… شما جوانان باید پیشگام در شکستن این محاصره‌ی تبلیغاتی باشید. در خود و دیگران نهال امید به آینده را پرورش دهید. ترس و نومیدی را از خود و دیگران برانید. این نخستین و ریشه‌ای ترین جهاد شما است.»
پرواضح است که اتصال اراده و همم مؤمنین در امتداد اراده الهی، هم امید و خوش‌بینی به آینده را در قلوب آنان ایجاد می‌کند و هم آنان را از اغیار منصرف می‌کند.
«تمام پیغمبران اولی حرفشان عبارت بوده از اینکه از خدا اطاعت کنید، وازطاغوت، ازکسانی که از غیر خدا هستند و می‌خواهند انسان را اسیر کنند و برده کنند، اجتناب کنید؛ اّنِ اعبدوا اللهَ و اجتَنِبوا الطاغوتَ»
«این نتیجه مطالعات فراوان و مشاهده‌ی تجربیات خودمان و تجربیات دیگران است: من عرض می‌کنم سیاست و قدرت در غرب، در دولت‌های غربی اعم از آمریکا و اروپا، هم ظالم است، هم زورگو است، هم بی‌منطق است، هم زیاده خواه است. این‌ها هیچ منطقی سرشان نمی‌شود؛ با منطق واقعاً [بیگانه‌اند]. در باطن، سیاستمداران غربی آدم‌هایی هستند به معنای واقعی کلمه وحشی.»
«در داخل متأسفانه بعضی‌ها غرب را بزک می‌کنند، رتوش می‌کنند، نمی‌گذارند افکار عمومی متوجه بشود… البته امروز به توفیق الهی جوان‌های مؤمن ما و مردم انقلابی ما نخواهند گذاشت این تقی‌زاده ها حرفشان به کرسی بنشیند»
میدان داری جوانان در مبارزه تمدنی
اساساً مفاهیمی چون قیام، استقامت و مقاومت که روح نهضت را تشکیل می‌دهند و برای جهاد و هجرت به سوی آرمان‌های بلند زمینه‌سازی می‌کنند، بدون حضور عنصر جوان و خلاق محقق نخواهد شد. این بار را جوانان مؤمن دانا و پرانگیزه می‌توانند به منزل برسانند. نسل جدید روییده در انقلاب باید مسئولیت بپذیرد و شانه‌های خود را زیر این بار بزرگ قرار دهد.
«این بنده ناچیز مایلم با جوانان عزیزم، نسلی که پا به میدان می‌گذارد تا بخش دیگری از جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ را آغاز کند، سخن بگویم... شمایید که باید کارآزموده و پرانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هر چه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی ارواحنا فداه است، نزدیک کنید.»
«جوان‌ها باید شانه‌شان را زیر بار مسئولیّت‌های دشوارِ کوچک و بزرگ بدهند؛ علاج مشکلات کشور این است. ما در گام دوّم انقلاب بایستی حرکت کشور را بر دوش جوان‌ها قرار بدهیم همچنان که در گام اوّل در دوره‌ی انقلاب هم هدایت را امام می‌کرد امّا حرکت را و موتور پیشرفت را جوانان روشن می‌کردند، حرکت را آنها به وجود می‌آوردند.»
منابع و مراجع:
۱- پیام آیت الله خامنه‌ای به مناسبت افتتاح اولین دوره مسابقات بین‌المللی حفظ و قرائت قرآن کریم ۲۰/۱۱/۱۳۶۰
۲- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۳- بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب در چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ۲۲/۱۱/۱۳۹۷
۴- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۵- بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب در چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ۲۲/۱۱/۱۳۹۷
۶- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۷- بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب در چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ۲۲/۱۱/۱۳۹۷
۸- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۹- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۱۰- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸
۱۱- بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب در چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ۲۲/۱۱/۱۳۹۷
۱۲- رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸