تغییر کاربری‌ زمین‌ها توسط دولت‌ها سبب وقوع بحران‌های فاجعه بار محیط زیستی می‌شود

به گزارش پایداری ملی، براساس هشدارهای و اطلاعیه‌های هواشناسی از هفته‌های پایانی اسفندماه اغلب استان‌های کشور شاهد بارش‌های جوی اعم از باران، تگرگ و برف بودند. بارش‌‌ها به حدی قابل توجه بودند که سبب آبگرفتگی در برخی ‌ از شهرها و وقوع سیلاب در برخی از استان‌ها اعم از گلستان، لرستان و خوزستان شد. استان خوزستان آخرین مقصد ورود سیلاب‌های به وقوع پیوسته در بالا دست بود زیرا سیلاب از طریق خوزستان به آب‌های آزاد متصل می‌شد و همین موضوع سبب شد که استان خوزستان بیش از یک ماه درگیر با بحران به وجود آمده به خاطر سیلاب باشد.

سیلاب یک پدیده طبیعی است و طبق نظر کارشناسان اغلب بلایای طبیعی قابلیت کنترل را دارند تا خسارات کمتری را به زیرساخت‌ها و زندگی مردم وارد کند به همین منظور با امیر حریرفروش کارشناس ارشد محیط زیست درباره علل و عوامل سیلاب اخیر خوزستان و راهکارهایی برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی  به گفت‌وگو پرداختیم.

امیر حریرفروش با بیان اینکه طبق تعریف فرهنگ آبشناسی یونسکو سیل عبارت است از افزایش معمولا کوتاه مدت در سطح تراز آب یک رودخانه تا اوجی که سطح تراز آب از آن اوج با آهنگی آهسته عقب می‌نشیند، اظهار داشت: می‌توان سیلی که در خوزستان اتفاق افتاد را سیل رودخانه‌ای نامید که از کناره‌های رودخانه‌ها و نهرها سریز می‌شود. باران سنگین، رها سازی آب از سدها، خاکریز شکسته، ذوب سریع برف در کوهها ودیگر عوامل یک رودخانه را سیلابی می‌کند و در زمین‌های  اطراف نزدیک رودخانه گسترش می‌یابد.

وی گفت: سیل با توجه به تخریب عدیده‌ای که برای منطقه به همراه دارد می‌تواند حامل میلیون‌ها تن خاک غنی از مواد معدنی باشد که در دشت ها و زمین‌های زراعی به جای می‌ماند که آن خاک غنی شده است؛ اما می‌تواند یک منبع آلاینده و تهدید کننده سلامت مردم منطقه و حتی استان شود زیرا زمانی نیز که سیلاب فروکش می‌کند باید به عوامل محیط زیستی و بهداشتی  منطقه سیل زده مانند وجود آفت کشها، موادنفتی، فاضلاب آلوده رها شده و شیوع بیماریهای مانند حصبه، مالاریا، هپاتیت A توجه و تدابیر لازم را نسبت به اکولوژیک منطقه اتخاذ کرد.

 کارشناس ارشد محیط زیست با بیان اینکه در سیل خوزستان  با توجه به اینکه زمین‌های کشاورزی گسترده مانند مزارع گندم، مزارع کشت و صنعت نیشکر و تجهیزات واحدعملیات نفتی را سیلاب فرا گرفته است گفت: پیشنهاد می‌شود که ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه  آزمایشات لازم بر فاکتورهای مرتبط با سموم آفت‌کش و موادنفتی موثر مواد مصرفی عمومی انجام داده و از آلوده نبودن آن اطمینان حاصل کنند.

وی افزود: تشکیل یک کمیته فنی متشکل از متخصصین با تجربه و پایش نمودن موضوع حائز اهمیت است بنابراین اقداماتی با همکاری مشترک دانشگاه علوم پزشکی، مرکزبهداشت و درمان، شبکه آب و فاضلاب  روستایی، آبفا استان و ارگان‌های مرتبط انجام شود تا با عوامل پیشگیرانه سبب جلوگیری از شیوع بیماری‌های بعد از سیلاب در منطقه به تجربه تلخ کشورهای دیگر دچار نشویم.

حریرفروش با بیان اینکه خسارت ناشی از سیلاب به دو دسته خسارات محسوس و خسارات نامحسوس تقسیم می شود، ادامه داد: آن دسته از خسارات که می‌توان آن‌ها را با اصطلاحات اقتصادی به صورت کمی بیان کرد خسارت محسوس و خسارات نامحسوس آن هایی هستند که بیان آن ‌ها بر حسب ارزش اقتصادی مشکل است.

وی با اشاره به  وضعیت مناطق سیل زده است گفت: مسئولان مرتبط باید با تصمیمات علمی و منطقی از آسیبهای بیشتر به مناطق سیل زده جلوگیری به عمل آورند.

کارشناس ارشد محیط زیست با بیان اینکه مهار و کنترل و تخفیف خسارات سیلاب به دو دسته ساختمانی و غیرساختمانی تقسیم می شوند، گفت: روش‌های ساختمانی روش‌هایی هستند که اقدامات آن منجر به کاهش و تقلیل میزان شدت جریان‌های سیلابی می‌شود و بدین طریق قدرت تخریبی سیل کاهش می دهد که این روش‌ها مواردی از قبیل  سد یا سیل بند، سدهای مخزنی،سدهای انحرافی و سدهای لاستیکی است.

وی ادامه داد: روش‌های غیر ساختمانی نیز به اقداماتی گفته می‌شود که در آنها به جای مهار فیزیکی سیلاب‌ها به استفاده معقول از اراضی سیل گیر و دشتهای سیلابی تاکید می‌کند تا بدین صورت حجم خسارات محتمل کاهش یابد که این روش‌های به روش‌های مدیریتی، روش‌های اضطراری  و روش‌های مددکاری تقسیم می شوند.

حریرفروش افزود: روش آبخیزداری نیز یکی دیگر از راه‌های مقابله با بروز سیل است. در این روش با جلوگیری از چرای احشام وکشت، ایجاد  یا تقویت پوشش گیاهی، احداث سد خشکه چین، پی تینگ، فاروئینگ، بانکت، پخش سیلاب ، پلکانی کردن مسیلها و رودخانه‌ها  علاوه بر تاخیر در جریان سیل، باعث کاهش انتقال رسوب می‌شوند زیرا از فرسایش بیش از حد خاک جلوگیری می‌شود.

وی با اشاره به اینکه حوضه آبریز کارون  به دلیل در برگرفتن بزرگترین پتانسیل آبی کشور (25درصد) استان‌های خوزستان، کهگیلو وبویراحمد، چهار محال بختیاری، لرستان، قسمتی از استان فارس و 13 درصد کشاورزی کشور را در بر می‌گیرد و دارای بیشترین و عظیم ترین طرح های آبی کشور است، بیان داشت: به همین دلیل نیاز به مدیریت و طراحی‌های متعدد در زمینه‌های مختلف منابع آب و آبخیزداری در این حوزه جهت کنترل سیلابهای مخرب و استفاده‌های اقتصادی دیگر حائز اهمیت است.

کارشناس ارشد محیط زیست انحراف مسیر رودخانه را از دیگر روش‌های جلوگیری از وقوع سیلاب دانست و اظهار داشت: در یکی از سرشاخه‌های اصلی که حوزه آن مرز مشترک با حوزه رودخانه بزرگتری که احتمال سیل خیزی کمتری دارد را می‌توان تغییر مسیر داد تا جریان‌های سیلابی وارد منطقه مورد نظر نشود.

 وی کاهش شیب رودخانه را جهت افت دبی حداکثر در سیلابها عنوان کرد و افزود: اجرای طرح‌هایی جهت رساندن شیب رودخانه‌های اصلی به یک درصد که هدف طرح ساماندهی رودخانه، روندیابی، سیل،کنترل فرسایش،کمک کردن سرعت جریان آب و در نهایت افت دبی حداکثر در سیلابها است.

حریر فروش افزود: در امتداد برخی از رودخانه‌ها و مسیل‌ها ، دیوارهای سیل گیر ساخته شود که این دیوارها به صورت دیواره بتونی و موازی با حاشیه رودخانه هستند و از تخریب و حرکت سیلابها در قسمتهای دیگر به طور موثری جلوگیری می‌کنند البته ساخت سیل برگردان یا کانال‌های انحراف مسیر که از خاک ریزهایی که در نواحی پای دامنه‌های مشرف به روستا یا شهر احداث می‌شوند  سبب می‌شود تا سیل‌های جاری شده مستقیم به روستا یا شهر وارد نشود و موجبات تخریب را فراهم نکند.

وی با اشاره به اینکه اصلاح مسیر و مقطع رودخانه صرفاً به منظور افزایش قدرت انتقال و ظرفیت هیدرولیکی رودخانه‌ها و مسیل ها انجام می‌شود و در عمل سببکاهش تراز سطح آب و تسریع عبور جریان سیلاب از محدوده شهر می گردد، اظهار داشت: از بهترین اقدام‌ها در این زمینه حذف و بریدن پیچ و خم‌های مسیلها، احداث میان بر، تعریض و تعمیق عبور جریان سیلابی ،لایروبی و برداشت مواد حمل شده ناشی از فرسایش توسط رودخانه از بستر آن است.

کارشناس ارشد محیط زیست در پایان با بیان اینکه زمانی که دولت‌ها پیگیر تغییر کاربری‌های سرزمین و رایزنی‌های منطقه‌ای به واسطه تخریب محیط زیست، تغییر اکولوژی منطقه و پیش روی به حریم رودخانه‌ها هستند باید یادمان باشد محیط زیست منطقه خود را برای یک بحران و فاجعه زیست محیطی آماده می‌کنند، کفت: مدیریت مناطق سیل گیر در کشور و استان خوزستان در زمان مناسب صورت پذیرد به نحوی که در صورت بروز چنین اتفاقاتی شاهد کمترین میزان آسیب مالی و جانی به مردم ، همچنین کمترین آسیب به محیط زیست باشیم.