بررسی روش‌های سنتی مبارزه با ملخ‌ها؛ «سار» پرنده‌ای که به جنگ ملخ‌ها می‌رود

به گزارش پایداری ملی، با هجوم ملخ‌ها به مزارع کشور، بحث روش مقابله با ملخ‌ها بسیار داغ شده است در این یادداشت نگاهی گذرا به روش‌های سنتی و بیولوژیکی برای مقابله با ملخ‌ها خواهیم داشت.

امروزه بشر برای حفظ منافع خود و استفاده هرچه بیشتر از طبیعت، از راهکارهایی استفاده می‌کند که با طبیعت سازگار نبوده و اثرات آن در زمان طولانی‌تری آشکار شده است؛ این مضرات در نهایت بر ضرر خود انسان تمام شد؛  اما همواره در کتب حکمای سرزمین ما، روش‌هایی علمی و دقیق وجود داشته که با طبیعت بسیار سازگار بوده و برای انسان نیز منافع مد نظر را تأمین می‌کرده است.

یکی از راهکارهای مقابله با ملخ‌ها در کتاب فرخ نامه آمده است؛ فرخ نامه؛ دایره المعارف علوم و فنون و عقاید است که در سال 598 ق/1184 م ابوبکر مطهر بن محمد بن ابوالقاسم ابوسعید جمالی یزدی و به طور خلاصه؛ ابوبکر مطهر جمالی یزدی آن را نوشته است؛ این کتاب دانشنامه فارسی است که در مقاله سوم آن به کشاورزی پرداخته است؛ این کتاب یکی از متون کهن پارسی، در بررسی تاریخ کشاورزی ایران است.

در متن این کتاب پیرامون آفت ملخ و مقابله با آن آمده است «اگر بعضی از ملخ بسوزند دیگران همه بگریزند» توضیح اینکه طبق دستورالعمل و راهکار کتاب فرخ نامه،در گذشته، برای مقابله با حمله ملخ به مزارع تعداد زیادی از آن‌ها را می‌سوزاندند چراکه ملخ دارای زندگی گروهی است و با این عمل احساس خطر کرده و از آن محل دور می‌شوند.

 سوزاندن ملخ علاوه بر نابودی ملخ باعث می‌شود که از مواد شیمیایی و سموم کمتری در طبیعت استفاده شود؛ همچنین مقاومت ژنتیکی آفتی مثل ملخ را به مواد شیمیایی از بین می‌برد؛ سوزاندن ملخ‌ها همچنین باعث از بین رفتن تمام انواع آن حتی تخم ملخ می‌شود که نسبت به سم‌ها کاملاً مقاوم است.

سموم شیمیایی نابود کننده میکروارگانیسم‌ طبیعت

در خصوص اثر سموم کشاورزی و آفت‌کش‌ها بر مراتع اکوسیستم و انسان مطالعات بسیار زیادی به عمل آمده است. بسیاری از این سموم باعث از بین رفتن جانداران و میکروارگانیسم‌های مفید در طبیعت شده که چرخه زیست‌بوم و روابط همیاری و هم‌زیستی را تحت تأثیر قرار داده و نابود می‌کند؛ اثرات مضر این سموم بر انسان هم پوشیده نیست و باعث ایجاد بیماری‌های گوناگون از جمله اختلالات گوارشی، اسهال، استفراغ، بی‌قراری، واکنش‌های شدید پوستی، بیماری‌های چشمی و ریوی، تشنج (بیماری‌های مربوط به اعصاب) و ... می‌شود.

تمامی عوارض و بیماری‌های یاد شده در سموم کشاورزی و مراجعات پزشکی آن‌ها در اثر استفاده از دُوز بیش از دوز تعریف شده برای استفاده‌های کشاورزی است؛ حال برای مواجه با حمله آفتی مثل ملخ به مزارع که نوعاً در عصر کنونی به آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌های معمولی، مقاوم است، از یک آقت کُش بسیار قوی‌تر و در دوز بسیار بالاتر باید اسفاده شود و روش استفاده از آن به صورت سم‌پاشی هوایی است که آلودگی را به صورت گسترده ایجاد می‌کند و اثرات آن بر تمامی اکوسیستم واضح است.

در شرایط کنونی، بسیاری از مردم و کشاورزان برای مقابله با این آفت به صورت غیرتخصصی و بدون اطلاع از نحوه مصرف اقدام به استفاده از آفت‌کش‌ها می‌کنند که این عمل به نوبه خود هم برای انسان و هم دام و گیاه و ... زیان‌آور است.

با توجه به بحران اخیر سیل و طوفان که به بسیاری از استان‌های کشور خسارت‌های چشمگیری وارد کرده است استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم آسیب‌ها و خطرات جبران‌ناپذیر بیشتری به مردم وارد خواهد کرد؛ بنابراین در این زمینه آموزش به مردم و توجیه آن‌ها در عدم استفاده از آفت‌کش‌ها و استفاده از روش‌های بیولوژیک یا استفاده از روش سوزاندن جمعی ملخ‌ها می‌تواند علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه و حذف واردات انواع سموم، سلامت انسان و اکوسیستم را نیز حفظ می‌کند.

سوزاندن به جای کشتن

سؤالی که ممکن است برای افراد بسیاری مطرح شود این است که چرا از کُشتن ملخ‌ها به جای سوزاندن استفاده نمی‌شود؟در حمله گروهی ملخ‌ها بسیار دیده شده که ملخ پروازی، از باقی‌مانده گوشتی اجساد ملخ‌های کشته‌شده و مُرده تغذیه می‌کنند و این عمل علاوه بر ایجاد یک منبع تغذیه برای ملخ، مقاومت آن‌ها را در برابر سموم و مقاومت‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهد.

«سار» روشی بیولوژیک برای مقابله با ملخ

از جمله روش‌های بسیار مؤثر بیولوژیک مرسوم در گذشته استفاده از پرنده «سار» در هنگام حمله ملخ به مزارع بوده است که در بسیاری از کتب کهن ایرانی از جمله فرهنگ مجمع الفُرَس، فرهنگ انجمن آرای ناصری، فرهنگ نفیسی و حتی در فرهنگ برهان قاطع به آن اشاره شده است که کشاورزان در زمان هجوم ملخ به مزارع از این پرنده استفاده می‌کردند.

این پرنده با هجوم به ملخ و شکار آن، باعث پراکنده شدن و بروز رفتار جمعی، گریز در آن‌ها و باعث بازگشت آن‌ها به زیست‌گاه خود می‌شود؛ قابل توجه است که پرنده «سار» از خوردن ملخ‌ها خودداری و تنها به کشتن آن‌ها بسنده می‌کند.