افشاگری‌های «ادوارد اسنودن»، پیمانکار 29 ساله آژانس امنیت ملی، از جاسوسی‌های دولت آمریکا از شهروندان این کشور و اروپا اثرات مخربی بر اعتبار آمریکا در سطح جهان که همواره خود را داعیه‌دار دفاع از آزادی‌های اینترنتی معرفی کرده داشته است، اما تأثیر این رسوایی‌ها را بر شرکت‌های فناوری آمریکایی و اقتصاد آن کشور هم نمی‌توان از نظر دور داشت.
هر مورد جدیدی از تجسس‌گری‌های دولت که افشا می‌شود، مشخص می‌شود گستره نفوذ دولت به حریم خصوصی شهروندان فراتر از چیزی بوده که پیشتر تصور می‌شده است. دامنه افشاگری‌ها ابتدا تنها متوجه شهروندان آمریکایی بود اما سپس یکی از دردسرسازترین جنبه‌های این جاسوسی‌ها برملا شد؛ دولت آمریکا شهروندان کشورهای دیگری را که از خدمات شرکت‌های اینترنتی استفاده می‌کردند طعمه‌ای حاضر و آماده برای جاسوسی در نظر گرفته بود.
این موضوع از آن جهت کنایه‌آمیز است که برخی از دولتهای اروپایی، از جمله آلمان و هلند، از متحدان مهم آمریکا در زمینه آزادی‌های اینترنتی هستند (منبع: توضیحات سایت حقوق بشر وزارت خارجه آمریکا درباره «ائتلاف آزادی در اینترنت») اما در همان حال هدف جاسوسی این کشور هم قرار گرفته‌اند.
یک هفته مانده به آغاز مذاکرات مربوط به انعقاد یک توافقنامه جدید بین آمریکا و اتحادیه اروپا در ارتباط با تجارت آزاد بود که گستره جاسوسی‌های افشا شده فراتر رفت. انتشار گزارشی از هفته‌نامه مشهور آلمانی «اشپیگل» در روز 1 جولای که نشان می‌داد مقامات اروپایی هدف جاسوسی‌های آمریکا بوده‌اند روابط آمریکا با اروپا بر سر این توافقنامه که بنا به اعلام سایت رسمی کاخ سفید ارزش اقتصادی آن برای کشورهای طرف توافق، 272 میلیارد دلار و 2 میلیون فرصت شغلی بود را دچار تنش کرد. مقامات کشورهای سراسر اروپا و مهم‌تر از همه آنها فرانسوا اولاند، گفتند که جاسوسی‌های آژانس امنیت ملی، گفت‌وگوهای تجارت آزاد با آمریکا را تهدید می‌کند.
دولت فرانسه درخواست ناموفقی برای تعلیق دو هفته‌ای گفت‌وگوهای تجارت آزاد داشت اما تنها یک روز بعد بود که خودش مجبور شد به گزارشی چاپ شده در روزنامه «لوموند» پاسخ دهد که افشا می‌کرد پاریس خود از شهروندانش جاسوسی می‌کند.
تمام این افشاگری‌ها از دو جهت حائز اهمیت هستند؛ از یک سو، بر روابط آمریکا با کشورهای دنیا سایه می‌افکنند و بر آن خدشه بزرگی وارد می‌کنند و از طرف دیگر حیات اقتصادی این کشور را تحت تأثیر قرار می‌دادند.
یک واقعیت آشکار در این میان این است که 9 شرکت بزرگ فناوری که همکاری آنها در پروژه جاسوسی آژانس امنیت ملی برملا شده همگی شرکت‌هایی هستند که بازارهای اروپایی برای آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به عنوان مثال، شبکه اجتماعی فیسبوک ماهانه 261 میلیون کاربر فعال در اروپا دارد، این در حالی است که کاربران این شبکه در آمریکا و کانادا 195 میلیون نفرند (منبع: گزارش درآمدهای سه ماهه فیسبوک، سه ماهه چهارم سال 2012)؛ از طرف دیگر، 22 درصد از درآمد خالص شرکت اپل (که آن هم در پروژه جاسوسی آژانس امنیت ملی همکاری داشته است) در سه ماهه اول سال 2013 از مشتریان اروپایی به دست آمده است (منبع: گزارش سه ماهه شرکت اپل).
نشریه آمریکایی «بیزنس‌ویک» در گزارشی مورخ 18 جولای 2013 به ضربه‌ای که دولت آمریکا به شرکت‌های گوگل، فیسبوک، مایکروسافت و سایر شرکت‌های اینترنتی وارد کرده اشاره کرده و استدلال می‌کند برای این شرکت‌ها که به حجم عظیمی از اطلاعات خصوصی کاربران دسترسی دارند، «صداقت» مهمترین دارایی تضمین‌کننده موفقیت در فعالیت‌های اقتصادی است.
افشای نفوذ دولت آمریکا به حریم زندگی خصوصی شهروندان اروپایی با واکنش‌های تندی هم از سوی مقامات و هم از سوی شهروندان اروپایی همراه شد که چنانکه گفتیم بخش اعظمی از طرفداران شرکت‌های بزرگ اینترنتی را تشکیل می‌دهند.
حساسیت مردم اروپا روی حفظ حریم شخصی ریشه در عوامل متعددی دارد.
در واقع، مردم اروپا پس از تجربه دولت آلمان نازی و دولتهای کمونیست اروپای شرقی به شدت نگران دخالت دولت در حریم خصوصی‌شان هستند. از سوی دیگر موضوع جاسوسی آمریکا از اروپایی‌ها از شرکت‌ها حداقل از سال 2011 به یک نگرانی جدی مردم اروپا تبدیل شده بود.
در ماه ژوئن این سال، شرکت مایکروسافت اعتراف کرد که این شرکت ممکن است به موجب «قانون میهن‌پرستی» و با فشار دولت آمریکا مجبور شود «پایگاه داده‌های ابری» اتحادیه اروپا را به مقامات آن کشور تحویل دهد. (پایگاه داده‌های ابری یک پایگاه داده است که به طور معمول روی بسترهای نرم‌افزاری رایانش ابری مستقر می‌شود. رایانش ابری هم به یک الگو برای عرضه، مصرف و تحویل سرویس‌های فناوری اطلاعات گفته می‌شود که در آن اینترنت به ابر تشبیه شده است. دلیل این تشبیه آن است که گفته می‌شود در این مدل اینترنت همانند ابری جزئیات فنی‌اش را از دید کاربران پنهان می‌کند.)
نمود نگرانی‌های مردم اروپا از این موارد جاسوسی را می‌توان در یک نظرسنجی بزرگ در ژوئن 2011 مشاهده کرد که در آن نشان داده شد «از هر چهار اروپایی سه نفر می‌پذیرند که همواره در محیط اینترنت به افشای اطلاعات خصوصی می‌پردازند و در همین حین می‌گویند که درباره نحوه استفاده شرکت‌ها ـ اعم از موتورهای جستجو و شبکه‌های اجتماعی ـ از اطلاعاتشان نگرانند.» تنها 22 درصد از افراد مورد تحقیق، از اینکه اطلاعاتشان در اختیار شرکت‌های ایمیل، شبکه‌های اجتماعی و شرکت‌های جستجو باشد، نگرانی نداشتند.
پس از آن، در اکتبر 2012 پارلمان اروپا گزارشی درباره حفظ حریم خصوصی شهروندان منتشر کرد و در آن ضمن تأیید ادعاهای مایکروسافت، خواستار ضمانت‌هایی بین اتحادیه اروپا و آمریکا برای حفظ حریم خصوصی شهروندان شد. (منبع: سایت پارلمان اروپا).
با این حال، این تلاشهای اتحادیه اروپا نتیجه نداد زیرا چنانکه روزنامه فایننشال‌تایمز گزارش داد مقامات ارشد دولت اوباما با کمیسیون اتحادیه اروپا تبانی کردند و موفق شدند قوانین محدودکننده توانایی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا برای جاسوسی از شهروندان اروپایی را دور بزنند.
این سابقه ذهنی درنزد مردم و سیاستمداران اروپا موجب شعله‌ور شدن خشم آنها پس از افشای رسوایی جدید آژانس امنیت ملی شود. اکنون وکلای آلمانی ممکن است یک تحقیق کیفری درباره جاسوسی آژانس امنیت ملی را آغاز کنند. در 3 جولای، وزیر کشور آلمان گفت که مردم اگر می‌ترسند که آمریکا اطلاعات آنها را شنود می‌کند باید استفاده از خدمات شرکت‌هایی مانند گوگل و فیسبوک را قطع کنند.
پارلمان اروپا هم در 4 جولای جاسوسی از شهروندان اروپا را محکوم کرد و دستور تحقیق درباره تجسس جمعی آمریکا از شهروندان را صادر کرد. در همان روز، «نیلی کروز»، از مقامات اصلی اتحادیه اروپا در امور ارتباطات راه دور و اینترنت، درباره تبعات چند میلیارد دلاری جاسوسی‌های آمریکا از پایگاه داده‌های ابری هشدار داد.
پرسشی که اکنون ذهن کارشناسان را به ذهن خود مشغول کرده این است که تمام این نگرانی‌ها و سابقه‌های ذهنی منفی چگونه به ضربه به اقتصاد شرکت‌های فناوری آمریکایی ترجمه خواهند شد و آن شرکت‌ها باید چه اقداماتی انجام دهند تا بتوانند کاربرانشان را متقاعد کنند که اطلاعاتشان را تسلیم مقامات دولتی نخواهند کرد.
تأثیرات اولیه این افشاگری‌ها بر شرکت‌های فناوری آمریکایی را می‌توان در برخی نظرسنجی‌ها مشاهده کرد.
یک نظرسنجی از سازمان غیرانتفاعی «دنیای کامپیوتر انگلیس» نشان داده است که 10 درصد از 207 مقام شرکت‌های غیرآمریکایی قراردادهایشان را با ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی آمریکایی لغو کرده‌اند، ضمن اینکه 56 درصد از پاسخ‌دهندگان غیرآمریکایی اکنون برای کار با اپراتورهای پایگاه‌های داده ابری مستقر در آمریکا در شک و تردید به سر می‌برند.
در این تحقیق، همچنین بیش از نیمی از 456 نماینده شرکت‌هایی در آمریکا، اروپا و آسیا گفتند آنها کمتر احتمال دارد از عرضه کننده‌های سرویس‌های فناوری اطلاعات در آمریکا خدمات دریافت کنند زیرا از دسترسی این کشور به داده‌هایشان احساس نگرانی می‌کنند.
این برای شرکت‌های فناوری آمریکایی خبر بسیار بدی است زیرا «رایانش ابری» از جمله بازارهای اقتصادی بزرگ و رو به رشد در اقتصاد آمریکا است.
طبیعتاً ارائه‌دهندگان اروپایی خدمات رایانش ابری فرصت ایجاد شده توسط این افشاگری‌ها را به سرعت دریافتند. به فاصله کوتاهی پس از انتشار این خبر، «رابرت جنکینز»، مدیر اجرایی شرکت «کلاود سیگما» در سوئیس گفت: «اسناد افشا شده از لحاظ قدرت رقابت شرکت‌های آمریکایی در خارج از کشور واقعاً مضر خواهند بود.». در همین حال، «یوهان کریستنسون»، مدیر اجرایی یک شرکت فناوری در سوئد هم اظهار کرد: «مشتری‌های زیادی هستند که به ما رجوع می‌کنند چون می‌خواهند ما اطلاعاتشان را در سوئد ذخیره کنیم.»
حتی قبل از لو رفتن جاسوسی‌های آژانس امنیت ملی هم بعضی از مشتری‌های بین‌المللی، بر اساس آنچه از اختیارات دولت آمریکا تحت قانون میهن‌پرستی آشکار شده بود برای دریافت خدمات از عرضه کننده‌های سرویس‌های فناوری اطلاعات در آمریکا احتیاط و ملاحظه به خرج می‌دادند.
اکنون نقش‌آفرینی 9 شرکت فناوری اطلاعات در تجسس‌های آژانس امنیت ملی باعث ایجاد دورنمایی گنگ از لحاظ اقتصادی برای آنها شده است؛ و آنچه عرصه را بر این شرکت‌ها تنگ‌تر می‌کند این است که آنها دامنه عمل محدودی برای پاک کردن این لکه ننگ از دامنشان دارند.
افشاگری‌های اسنودن اکنون برای بسیاری از کاربران اینترنتی در سرتاسر جهان این تردید را پدید آورده که آیا این شرکت‌ها تمام تلاششان را برای حفاظت از حریم خصوصی‌شان انجام می‌دهند یا خیر. در این میان شاید اوضاع تنها اندکی برای شرکت یاهو فرق کند زیرا طبق گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز این شرکت یک بار در سال 2008 درخواستی از دولت آمریکا به موجب «قانون تجسس از اطلاعات خارجی‌ها» را به چالش کشیده و اکنون تلاش می‌کند تا دادخواستش از دولت را علنی کند. و البته این تلاشی است که شاید هرگز به نتیجه نرسد.
اما روزنامه گاردین در 11 جولای گزارش داد که مایکروسافت به آژانس امنیت ملی و اف‌بی‌آی کمک کرده است تا ضمن زیر پا گذاشته شدن قواعد حفاظت داده‌ای خودش به داده‌های کابرانش دسترسی پیدا کنند.
شرکت‌های فناوری اطلاعات می‌دانند که عملکرد موفق‌شان به شفافیت و ایجاد اعتماد در مخاطبانشان بستگی دارد. در واقع، اظهارات رئیس دفتر حقوقی شرکت گوگل در روز 19 ژوئن درباره رسوایی جاسوسی آژانس امنیت ملی بود هم ناظر به همین موضوع بود: «کسب و کار ما به اعتمادی که کاربران به ما می‌کنند، بستگی دارد.»
اکنون که دیگر کار از کار گذشته است این شرکت‌ها از آژانس امنیت ملی فاصله گرفته و خواستار شفافیت بیشتر شده‌اند. در این میان، گوگل، مایکروسافت، یاهو و فیسبوک، به خاطر آنکه عضو سازمان «طرح جهانی شبکه» هستند کار بسیار دشواری دارند، زیرا اعضای این سازمان غیرخصوصی متعهد به نظارت بر احترام شرکت‌ها به آزادی بیان و حفظ حریم خصوصی کاربران در محیط اینترنت هستند.
حال شرکت‌های فناوری اطلاعات از یک طرف در تلاشند با شفافیت بیشتر، حمایت‌های از دست رفته عمومی را جبران کنند و از طرف دیگر می‌دانند که برای رسیدن به این هدف باید اسناد بیشتری افشا کنند ـ اقدامی که دولت آمریکا آنها را به شدت از انجام آن منع می‌کند.