سیاست‌های کلان "هوافضای" کشور چیست

به گزارش پایداری ملی؛ همزمان با قرار گرفتن در آستانه بحث‌های پرتاب ماهواره‌ای ایران تا پیش از ایام دهه فجر و تمرکز رسانه‌های ملی و بین‌المللی روی این موضوع که در صورت انجام موفقیت‌آمیزش، برگ زرین دیگری در کارنامه عملکرد انقلاب در حوزه دستاوردهای فضایی کشور خواهد بود، شاید نگاهی به جزییات "سند جامع توسعه هوافضای کشور" بیش از پیش ما را با دیدگاه و رویکرد مسئولان نسبت به امور این حوزه آشنا کند.

سند مذکور مبتنی بر توسعه علوم، فناوری و صنایع دانش‌بنیان بخش هوافضای کشور است که شامل تمامی نهادها و بخش‌هایی می‌شود که به نحوی در امر شناسایی و بهره‌برداری از هوا و فضا برای کاربردهایی از قبیل فعالیت‌های رسانه‌ای و مخابراتی، تصویربرداری، شناسایی و جابجایی محموله‌ها در هوا و فضا دخیل هستند.

فعالیت‌های بخش یاد شده حوزه‌های آموزش و پژوهش، اکتساب و توسعه فناوری، فعالیت‌های صنعتی و ارائه خدمات را در بر می‌‌گیرد و از مهم‌ترین خصوصیات آنها، این است که به دلیل سرعت بالای تحولات فناورانه و کم بودن فاصله تحقیقات تا پیاده‌‌سازی صنعتی می‌توان بخش هوافضا را کاملا دانش‌بنیان دانست.

از منظر اسناد بالادستی نیز این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در نقشه جامع علمی کشور، هوافضا به عنوان یکی از اهداف بخش نظام علم‌و‌فناوری و موارد اولویت‌های «الف» فناوری تعیین شده است همچنین هوافضا نقش مؤثری در توسعه دیگر فناوری‌های اولویت‌دار دارد.

رشد سریع مخابرات ماهواره‌‌ای، پیش‌بینی چندین برابر شدن بازار درخواست مشاهده زمین تا سال 2020، تخمین بازار بیش از 3 هزار میلیارد دلاری هواپیماهای تجاری در 20 سال آینده و حجم عظیم و روبه رشد خدمات هوانوردی که حاکی از رشد قریب به 50 درصدی صنعت هوایی از حیث نسبت درآمد در کیلومتر، در فاصله سال‌های 2000 تا 2010 بوده است، مؤید اهمیت اقتصادی موضوع است.

همچنین دانش‌بنیان بودن بخش بزرگی از فعالیت‌های این بخش و ارزیابی بازار کار حدود یک میلیون نفری آن در منطقه در سال 2009، اهمیت اقتصادی آن را مضاعف کرده است.

هوافضا، بخشی راهبردی

نقش این بخش در ارتقای اقتدار و امنیت ملی، پیشرانی علم و فناوری در دیگر زمینه‌ها و منافع حاصل از سرریز فناوری‌های توسعه یافته یا بومی‌سازی شده به دیگر بخش‌ها نیز از جمله دیگر عواملی هستند که هوافضا را در سطح جهانی، به یک بخش راهبردی تبدیل کرده است.

علاوه بر آن در کشور ما، دستاوردهای اخیر به ویژه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌ها و طراحی و ساخت انواع هواپیماها و دیگر هواگردها سبب افزایش عزت و خودباوری ملی شده و تراز جمهوری اسلامی ایران را در چشم ناظران جهانی ارتقا بخشیده است.

برخی ویژگی‌ها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خاص جمهوری اسلامی ایران همچون سرزمین پهناور و موقعیت ممتاز ژئوپولیتیک، تجربه کسب توانمندی در ساخت، پرتاب و قراردادن ماهواره، فضاپیما و سایر اجسام پرنده در فضا و بهره‌برداری از آنها، سابقه طولانی در فعالیت‌های هوایی و هوانوردی و وجود زیرساخت‌های مناسب فرودگاهی، تجهیزات ناوبری و تعمیرات و نگهداری، صنعت ساخت انواع اجسام پرنده، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کلاس جهانی، نیروی انسانی مستعد، نخبه و متخصص، ضرورت توجه ویژه به این بخش را نمایان می‌سازد.

وجود این ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها در کنار فرصت‌های پیش‌رو، نوید موفقیت‌هایی بزرگ را در آینده‌ای نه چندان دور می‌دهد؛ موفقیت‌هایی که در صورت وجود برنامه‌ای جامع و تلاش مستمر و همدلانه بازیگران بخش هوافضا، دور از دسترس نخواهد بود.

بنابراین برای آگاهی بیشتر نسبت به موارد سند جامع توسعه هوافضای کشور، چشم‌اندازهای این سند به شرح زیر است که سازمان فضایی ایران اعلام کرده که با ایمان به یاری پروردگار، در افق 1404، بخش هوافضای ایران با توسعه علم و فناوری و انتشار آن، قطبی در موارد زیر خواهد بود:

• اقتداربخش و مؤثر در امنیت ملی
• کارا و قابل اتکا در تأمین نیازهای راهبردی و جاری جامعه ایرانی و جهان
• متناسب با فرهنگ و ارزش‌های اسلامی ـ ایرانی
• توانمند در ثروت‌آفرینی، طراحی، توسعه و تولید محصولات و ارائه خدمات هوافضایی
• الهام‌بخش و افتخارآفرین در گسترش مرزهای دانش و توسعه فناوری هوافضا
• پیشران دیگر حوزه‌های علم، فناوری، صنعت و خدمات
• دانش‌بنیان و توانمند در به کارگیری آخرین یافته‌های علمی، پژوهشی و فناوری

ارزش‌های بنیادین مذکور در نقشه جامع علمی کشور به عنوان ارزش‌های بنیادین تمام بخش‌های علم، فناوری و نوآوری، بر این سند نیز حاکم است؛ در این راستا موارد زیر به عنوان ارزش‌های بنیادین بخش هوافضای کشور مقرر می‌شود:

1. عدالت‌محوری در توسعه بخش هوافضا و برخورداری از دستاوردهای آن؛

2. تقویت و پرورش استعداد، خلاقیت، نوآوری، خطرپذیری، شجاعت و ایثارگری؛

3. توجه به اصل عقلانیت در مدیریت کلان حوزه و تکریم علم و عالم و احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینش‌های فکری ـ علمی و بهره‌گیری از آنها در چارچوب نظام ارزشی اسلام و استقرار توحید و عدالت؛

4. علم و فناوری کمال‌آفرین، توانمندساز، ثروت‌آفرین و هماهنگ با محیط زیست و سلامت معنوی و جسمی و روانی آحاد جامعه؛

5. الهام‌بخش بودن در تعاملات با محیط جهانی و فرآیندهای توسعه علم‌وفناوری در جهان؛

6. اخلاق‌محوری، تقدم مصالح عمومی بر منافع فردی و گروهی، تقویت روحیه تعاون و مشارکت و مسئولیت‌پذیری آحاد علمی و نهادهای مرتبط با آن؛

7. سرمایه مشترک بشری دانستن کلیه منابع فضایی، اعم از اجرام آسمانی و مدارها و بهره‌برداری از آنها تحت نظام حقوقی عادلانه

سیاست‌های کلان سند جامع توسعه هوافضا نیز به شرح موارد زیر است که سازمان فضایی ایران اقدام به انتشار آنها کرده است:

1. تأکید بر تولید علم بومی و توسعه علوم مربوط و نظریه‌پردازی در عرصه تولید فلسفه‌های مضاف مرتبط با بخش هوافضا با تکیه بر مبانی معرفتی اسلامی؛

2. استفاده حداکثری از توان داخلی و فعال‌سازی ظرفیت‌ها؛

3. مسئولیت‌پذیری در حفظ و ارتقای محیط زیست؛

4. ایجاد فرصت عادلانه برای مشارکت افراد، شرکت‌ها و نهادها در توسعه بخش؛

5. مدیریت ساماندهی شده تأثیرات و تبعات فرهنگی طرح‌های توسعه‌ای هوافضای کشور و تهیه پیوست‌های فرهنگی برای آنها؛

6. رعایت چارچوب‌های دیپلماسی فناوری ملی در فعالیت‌ها و مشارکت‌های بین‌المللی بخش هوافضا؛

7. بهره‌برداری از سرریز فناوری هوافضا در سایر بخش‌ها؛

8. ایجاد مشارکت حداکثری در تمام فعالین و نهادهای مؤثر؛

9. اولویت‌دهی به بخش‌های غیردولتی در اجرا با تأکید بر حفظ نقش سیاست‌گذاری و نظارتی دولت؛

10. رعایت اصول پدافند غیرعامل و صیانت از فناوری در توسعه بخش؛

11. شفافیت وظایف و تمایز متولیان عرصه‌های سیاست‌گذاری و نظارت از اجرا؛

12. تمرکز در سیاست‌گذاری و نظارت کلان؛

13. اهتمام به ارتقای مدیریت سیستمی و انباشت دانش در دستگاه‌ها؛

14. اولویت‌دهی به ارتقای سرمایه انسانی و جذب نخبگان به عنوان اصلی‌ترین عامل در توسعه فناوری؛

15. اولویت‌دهی به راهکارهای میانبر و بدیع و توسعه قابلیت‌ها و شایستگی‌های محوری؛

16. توأمانی ایجاد زمینه برای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در این بخش با حفظ امنیت پایدار جمهوری اسلامی ایران