طاعون نشخوارکنندگان بیماری دامی که کشتار راه می اندازد

به گزارش خبرنگار پایداری ملی، آنطور که کارشناسان دامپزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و جهاد کشاورزی می گویند این بیماری از حدود سال 94 کل و بز کوهی را در مناطقی از ایران مانند استان البرز تهدید می کند.
این بیماری در موج نخست خود سال 94 در مناطقی از کشور مانند زیستگاه های حیات وحش طالقان استان البرز خسارت سنگینی به جمعیت کل و بز کوهی وارد کرد لیکن موج بعدی آن یعنی اوایل روزهای پائیزی امسال مقابله زودهنگام توانست از کشتار بی رحمانه آن به نسبت سال 94 به مراتب بکاهد.
در تعریف طاعون نشخوارکنندگان کوچک آمده است که این بیماری متاثر از ویروسی با واگیری سریع بین جمعیت گوسفند و بز است.
اولین بار در کشور آفریقایی ساحل عاج گزارش و توصیف شد، این بیماری در آفریقا، هند خاورمیانه و ایران اتفاق می‌افتد که به آن، بیماری طاعون بزی هم می‌گویند.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک ، بیماری قابل سرایت از دام اهلی به حیوانات وحشی است و در مکان‌هایی مشاهده می‌شود که دام اهلی در تماس با حیوانات وحشی بوده یا از آبشخورهای مشترک استفاده می‌کنند.
بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک با شروع ناگهانی تب، ریزش ترشحات از چشم و بینی، زخم دهان، تنگی نفس، اسهال بدبو و سرفه بروز می‌کند و دام مبتلا به شدت لاغر شده و تلف می‌شود.
ترشحات چشم، بینی، آب دهان و مدفوع حاوی مقادیر زیادی از ویروس این بیماری است و شیر حیوان نیز حاوی ویروس است.
همانطور که اشاره شد این بیماری بیشتر از هر زمانی در سال 94 به صورت گسترده در زیستگاه های وحوش مناطقی از ایران خودنمایی کرد که بخش عمده ای از زحمات سال ها پایش محیط بانان و دوستداران محیط زیست در اندک زمانی از بین رفت.
آثار مخرب این بیماری در موج های نخست به حدی بود که مردم و دوستداران محیط زیست برای کنترل آن به مدد دستگاه های اجرایی آمدند.
با این حال مناطق مختلف ایران دارای زیستگاه های جانوری از گونه های ارزشمند مانند کل، بز، میش و قوچ کوهی است که میزان آسیب پذیری این وحوش براثر حوادث مختلف افزایش یافته و جمعیت آنها رو به کاهش است.
استان البرز به وسعت پنج هزار و 800 کیلومتر مربع با اینکه به لحاظ مساحت کوچک ترین استان ایران محسوب می شود اما قرار گرفتن در بخشی از دامنه های البرز جنوبی تنوع گونه های جانوری آن را بالا برده و می توان شاهد شگفتی های طبیعی و جانوری شاهکار خالق هستی در این جغرافیای کم وسعت بود.
از کل مساحت استان البرز حدود 64 هزار هکتار را منطقه حفاظت شده البرز جنوبی و 75 هزار هکتار را منطقه شکار ممنوع طالقان تشکیل می دهد.
مهم ترین گونه های جانوری در زیستگاه های طبیعی این استان را کل و بز وحشی، خرس، انواع پرندگان، آبزیان و... شامل می شود.
با این اوصاف گاه علاوه بر خطر شکار بعضی از تهدیدات همچون بیماری ها حیات وحش را مورد حمله قرار می دهد به طوریکه در سال های اخیر شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در جمعیت حیات وحش تلفات سنگینی برجای گذاشت و سبب نگرانی عمیق دوستداران محیط زیست شد.
** واکاوی آسیب پذیری طاعون نشخوار کنندگان کوچک
کارشناسان اداره کل دامپزشکی، جهاد کشاورزی و حفاظت محیط زیست البرز با حضور در میزگرد ایرنا به بیان علل و چگونگی بروز و کنترل این بیماری درایران و البرز و راه های مقابله با آن پرداختند.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز در این نشست به پیشینه شیوع این بیماری در استان البرز اشاره کرد و گفت: اواخر تابستان سال 94 موضوع شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در منطقه شکارممنوع طالقان نظر کارشناسان محیط زیست را به خود جلب کرد.
حمزه مشایخی افزود: همزمان با دریافت این گزارش مدیریت بحران استانداری البرز این موضوع را به عنوان یک بحران جدید در استان به صورت فوری در دستور کار قرار داد.
وی با بیان اینکه شرایط توپوگرافی منطقه کوهستانی طالقان کنترل این بیماری را دشوار کرد، اظهار داشت: برای کنترل این بیماری از ظرفیت جوامع محلی، ورزشکاران و دوستداران محیط زیست استفاده کردیم.
مشایخی گفت: شیوع این بیماری در سال 94 نسبت به سال جاری دارای گستردگی بیشتری بود به طوریکه 2 یا سه حوضه آبریز را درگیر کرد که پس از بررسی های اولیه محدوده های مورد نظر قرق شد تا بیماری به سایر مناطق سرایت نکند.
وی افزود: همزمان با این اقدامات طرح معدوم سازی حیات وحش بیمار و همچنین دفن بهداشتی لاشه ها انجام شد.
این مسئول اظهار داشت: طاعون نشخوارکنندگان کوچک در سال 94 با تلف شدن 205 راس کل و بز وحشی در ارتفاعات طالقان استان البرز همراه شد که تغییرات جوی و بارش برف ادامه کشتار وحوش را متوقف کرد.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز اظهار داشت: تلف شدن این تعداد از حیات وحش برای محیط بانان سختکوش البرزی بسیار نگران کننده بود زیرا حاصل سال ها زحمت و پایش منطقه به هدر رفت.
مشایخی گفت: برای کنترل این بیماری با اقدام مناسب دامپزشکی استان البرز تمام جمعیت دام های سبک استان واکسینه شدند تا در دام های اهلی این بیماری شیوع پیدا نکند.
وی افزود: پس از گذشت 2 سال از شیوع این بیماری در استان، امسال نیز در زیستگاه طبیعی بخش بالاطالقان گزارشی از شیوع دوباره این بیماری داشتیم که با اقدام به موقع و فوری مدیریت بحران استان و کار هماهنگ دستگاه های مرتبط بیماری با سرعت بالا مهار شد.
مشایخی اضافه کرد: در سال جاری 25 راس کل و بز کوهی در ارتفاعات طالقان براثر بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک تلف شد.
وی ادامه داد: در بعضی از بخش ها، زیستگاه ها ارتباط تنگاتنگی با هم دارند که قابلیت انتقال را سریع تر و گسترده تر می کند که برای جلوگیری از گسترش بیماری باید در اقدامی فوری و به موقع محدوده قرق شود.
وی اظهار داشت: تاکنون برای درمان گونه های بیمار راهکار موفقی پیدا نشده به طوریکه
امسال چند راس دام وحشی بیمار را در پاسگاه محیط بانی منطقه طالقان نگهداری و دامپزشکان تلاش زیادی برای درمان آن ها کردند اما موفق نشدند.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست البرز در خصوص علت شیوع این بیماری، گفت: با اینکه این بیماری در دام های وحشی شیوع و تلفات می گیرد اما عامل اصلی آن دام های اهلی هستند.
مشایخی افزود: این بیماری زمانی منتقل می شود که در مراتع دام های وحشی از آبشخورهای دام های اهلی استفاده می کنند.
وی اظهار داشت: در این میان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان می تواند کمک مناسبی برای کنترل چرای دام و ورود و خروج به موقع آن ها از مراتع داشته باشد و دام هایی را که مهلت چرایشان تمام شده را هرچه سریع تر به زیستگاهشان برگردانند.
مشایخی گفت: کنترل این بیماری نیازمند استفاده از ظرفیت تمام دستگاه های مرتبط و همچنین جوامع محلی و دیگر گروه ها است زیرا موضوعی نیست که ما خودمان به تنهایی بتوانیم آن را حل کنیم.
وی به همکاری مناسب بخش دامپزشکی با محیط زیست اشاره کرد و اظهار داشت: اگراین همکاری نبود ما در طول زمان شیوع بیماری شاهد اتفاقات بدتر و بحرانی تری بودیم.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست البرز یکی از مشکلات در بخش محیط طبیعی را امتداد منطقه شکار ممنوع طالقان به سمت منطقه حفاظت شده البرز جنوبی و اتصال آنها به یکدیگر دانست و گفت: در صورت عدم کنترل، بیماری به راحتی به دیگر مناطق منتقل می شود.
وی با بیان اینکه بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک به نوعی در منطقه طالقان خانه کرده، افزود: یکی از راه های انتقال و شیوع این بیماری در دیگر مناطق اجباری شدن واکسیناسیون «پی .پی .آر» در این منطقه است.
مشایخی اظهار داشت: یکی از راهکارهای سازمان حفاظت محیط زیست برای جلوگیری از انتقال و شیوع این بیماری برنامه دستورالعمل قرق های اختصاصی است.
وی گفت: مناطقی در کشور به لحاظ زیستگاهی آزاد تلقی شده و محدودیتی ندارند که باید برای کنترل این مناطق برنامه ویژه اجرا کرد.
این مسئول افزود: برای این مناطق دستورالعمل قرق های اختصاصی نوشته شد که نیازمند همکاری دیگر دستگاه ها مانند سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری دارد.
وی یادآور شد: اداره کل منابع طبیعی استان البرز باید با تعیین محدوده ای به عنوان قرق و انتخاب بهره بردار برای آن به حفظ ، پرورش و تکثیر حیات وحش کمک کند.

**ضرورت شناسایی بحران و انجام اقدام پیشگیرانه
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز نیز در این نشست گفت: متاسفانه در کشور ما پس از اینکه با یک مخاطره یا تهدید روبرو می شویم اقدام به تعیین راهکار و برنامه می کنیم.
مجتبی تقی زاده افزود: این در حالی است که باید در حوزه محیط زیست یک ساز و کار و فرایند مدیریتی ایجاد شود و منتظر اتفاق نباشیم.
وی اظهار داشت: با این وجود سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی دارای
برنامه منسجم در زمینه پایش و مراقبت هستند لیکن طاعون نشخوارکنندگان کوچک باید جدی گرفته شود.
تقی زاده گفت: طبق بررسی های علمی وحوش معبر و مسیر مشخصی را طی کرده و هوشمندانه زیستگاه درجه یک را انتخاب می کنند.
وی ادامه داد: همچنین وحوش به صورت طبیعی یک مهاجرت عمودی در فصول مختلف سال دارند که در فصول سرد به سمت دامنه ها و در فصول گرم به ارتفاعات می روند.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز افزود: در فصل گرم که وحوش در ارتفاعات هستند و دام های اهلی نیز در مسیر کوچ یا چرا نیز به این مناطق که زیستگاه طبیعی حیات وحش است می روند، زیستگاه ها همپوشانی پیدا می کنند.
تقی زاده اضافه کرد: در این مقطع زمانی ممکن است که حیات وحش از آبشخور دام های اهلی استفاده کرده و ترشحات بزاقی حیوان آلوده که بیشتر اهلی هستند عامل سرایت بیماری به حیات وحش شود.
وی افزود: اگر پایش ها به صورت مرتب انجام شود و همپوشانی بین دستگاهی صورت گیرد
بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک کنترل خواهد شد.
تقی زاده ادامه داد: از سوی دیگر وقتی دام های اهلی به صورت مرتب واکسینه شوند از شیوع بیماری طاعون نشخوار کنندگان جلوگیری می کند.
وی با اشاره به اینکه شیوع این بیماری گاهی در فصولی اتفاق می افتد که وحوش به منابع غذایی دسترسی ندارند، گفت: زیست بوم های مشترک دام های روستایی و عشایری و وحوش از کانون های خطر و سرایت بیماری طاعون نشخوارکنندگان به شمار می روند.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از شیوع این بیماری باید این زیست بوم ها شناسایی و مطالعه جدی روی آنها انجام شود.

**ضرورت اجرایی کردن بیمه وحوش
تقی زاده با بیان اینکه با راهکار مناسب می توان تا حد زیادی از شیوع بیماری در حیات وحش جلوگیری کرد، گفت: به لحاظ اشتراکاتی که در منابع طبیعی و دام های روستایی عشایری در حوزه جهاد کشاورزی وجود دارد این آمادگی را داریم که شرایطی فراهم کرد تا وحوش هم دارای پوشش بیمه ای شوند.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز تصریح کرد: در وضعیت بیمه ای باید تلاش ها بر تجدید حیات وحش معطوف شود.
وی گفت: این اعلام آمادگی را داریم که در قالب یک تیم مشترک دامپزشکی، منابع طبیعی، امور عشایری و جهاد کشاورزی (معاونت دامی) آسیب شناسی مناسبی برای این بیماری داشته باشیم.
** ریشه کنی طاعون نشخوار کنندگان در برنامه کاری دامپزشکی
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان البرز نیز بیان داشت: در معاونت پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور یک برنامه چند ساله برای ریشه کنی و مهار طاعون نشخوار کنندگان کوچک پیش بینی شده که امیدواریم سال 2030 دیگر این بیماری را نداشته باشیم.
دکتر حسین طرق این برنامه را شامل واکسیناسیون گسترده دام ها دانست و افزود: برنامه واکسیناسیون دام های اهلی برای سال جاری علیه بیماری طاعون نشخوارکنندگان 50 هزار دز واکسن در البرز پیش بینی شده بود اما به دلیل شیوع بیماری و همچنین تمایل دامداران، 163 هزار و 17 راس دام علیه این بیماری به صورت ضربتی واکسینه شدند.
وی گفت: امسال استقبال دامداران مناطق شمالی استان البرز از طرح واکسیناسیون دام ها علیه بیماری نشخوارکنندگان کوچک بی نظیر بود و به همین دلیل اداره کل دامپزشکی استان
امکانات بیشتری به آن اختصاص داد.
معاون دامپزشکی البرز با تائید این موضوع که آسیب پذیری وحوش به سبب آبشخورهای مشترک با دام های اهلی است ، افزود: تنها راه کنترل این بیماری آن است که قسمت هایی که ارتباط نزدیکی بین حیوانات اهلی و وحوش است تحت پوشش کامل واکسیناسیون قرار گیرد.
وی ادامه داد: به همین منظور سازمان دامپزشکی کشور برنامه ای برای پوشش کامل دام های اهلی در محدوده های نزدیک به زیستگاه های وحوش دارد.
معاون دامپزشکی البرز نوع واکس طاعون نشخوار کنندگان که وارداتی است ، تاثیر گذار دانست و اظهار داشت: این واکسن یک ایمنی کامل سه ساله دارد.
وی با بیان اینکه عامل اصلی شیوع این بیماری از دام های اهلی است، گفت: امسال سه مورد تلفات دام های اهلی قبل از درگیری دام های وحشی داشتیم که 2 مورد در نظرآباد و یک مورد در طالقان مثبت قطعی تشخیص داده شد.
**راهکار کنترل بیماری طاعون نشخوار کنندگان از نگاه دامپزشکی
معاون دامپزشکی البرز به راهکار عملی برای کنترل طاعون نشخوار کنندگان کوچک اشاره کرد و ادامه داد: برای کنترل این بیماری باید در مناطقی که حیات وحش بنا به عللی مانند خشکسالی به دام های اهلی نزدیک می شوند به صورت چند سال پیاپی تحت پوشش کامل واکسیناسیون قرار بگیرند.
طرق گفت: برای کنترل این بیماری باید از ظرفیت بخش خصوصی نیز استفاده کرد زیرا بخش دولتی به تنهایی توانایی تشکیل تیم های لازم برای پایش، کنترل و واکسیناسیون دام ها و حیات وحش را ندارد.
معاون سلامت دامپزشکی استان البرز اظهار داشت: امسال در کنترل این بیماری تمام دستگاه های اجرایی استان البرز از جمله محیط زیست، استانداری، مدیریت بحران و مردم پای کار آمدند و بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در ارتفاعات طالقان سریع کنترل شد.
وی در خصوص ارایه این بیماری در پدافند غیرعامل، گفت: بیماری طاعون نشخوارکنندگان دارای زیان فراوان است و باید در برنامه پدافند غیرعامل گنجانده شود.
طرق افزود: برای ریشه کنی و کنترل این بیماری از سال آینده باید یک برنامه اجباری کشوری برای واکسیناسیون دام های اهلی نزدیک به زیستگاه های وحوش اجرایی شود تا شاهد تکرار آن نباشیم.
وی با بیان اینکه تزریق واکسن این بیماری در بیشتر استان ها اجباری نیست،اظهار داشت:
اجباری کردن واکسیناسیون از خسارت های کلان به دام های اهلی و وحوش جلوگیری می کند.
** تولید واکسن نشخوارکنندگان کوچک در البرز
معاون دامپزشکی البرز گفت: هر چند واکسن این بیماری وارداتی است و با وجود تحریم مشکلی برای خرید آن نداریم اما قرار است از سال آینده یک موسسه در شهرستان نظرآباد
ساخت این واکسن را عملی کند.
طرق اظهار داشت: با تولید انبوه این واکسن در داخل کشور، می توان به صورت گسترده واکسیناسیون دام های اهلی را در تمام استان ها علیه بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک انجام داد.
وی تاکید کرد که ایمن سازی دام های اهلی در برابر بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک در واقع مهم ترین گام برای سلامت وحوش در زیستگاه های سراسر کشور است.
** نکته پایانی
همانطور که می دانیم گونه های گیاهی و جانوری از مهم ترین ثروت های خدادادی و ملی هر کشور به شمار رفته که علاوه بر مراقبت در برابر تخریب ، شکار غیرمجاز و بیماری باید روش های علمی و عملی را برای حفظ آنها به کار برد.
براین اساس زمان وقوع بحران مانند بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک باید از ظرفیت تشکل های مردمی و بسیج امکانات برای کاهش آسیب ها و کنترل کانون بحران بهره برد.