فناوری فضایی ایران در تعلیق!

یکی از اخباری که این روز‌ها در بین اخبار پرتب و تاب فرانسه در داخل ایران گم شد، خبر پرتاب دو ماهواره سنجش از راه دور توسط عربستان سعودی و به وسیله یک پرتابگر چینی است؛ اقدامی که می‌تواند توان عکس‌برداری و سنجش گسترده‌ای را به این کشور بدهد.
این رویکرد توسط امارات نیز تکرار شده بود و این کشور چندی پیش به وسیله یک موشک ژاپنی ماهواره به فضا پرتاب کرد.

در نقطه مقابل ایران به عنوان یک کشور پیشرو در این حوزه سال‌هاست به دلایل سیاسی و غیرسیاسی فعالیت قابل توجهی در این حوزه نداشته و رقبای منطقه‌ای در حال سبقت گرفتن از کشورمان هستند. شاید صرف نظر از جنبه‌های تبلیغاتی از نظر برخی تکنولوژی فضایی یک فناوری لوکس باشد که در شرایط فعلی نیاز چندانی به آن وجود نداشته باشد، به خصوص آنکه پرتاب موشک‌های ماهواره‌بر حساسیت برخی کشور‌ها را به دنبال دارد، با این حال نگاهی کوتاه به منافع و اقداماتی که در دنیا انجام شده نشان می‌دهد اتفاقاً برای حفظ منافع دراز مدت کشور نیاز به این تکنولوژی وجود دارد.

دلایل رکود یک صنعت پیشرفته

در اینکه چرا صنعت فضایی به عنوان یک صنعت راهبردی دیگر دستاورد‌های سابق را ندارد می‌توان دلایل مختلفی را ذکر کرد.
سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در دانشگاه علم و صنعت و در پاسخ به این سؤال می‌گوید: حرکت در حوزه فضایی خوب شروع شد، اما چندسالی است که متوقف شده، البته کار‌هایی انجام شده، اما شتاب گذشته را ندارد.

حاجی زاده افزود: در ماه‌های گذشته اقداماتی شده و امیدواریم با صحبت‌هایی که در جلسات با مسئولان انجام شده، در ماه‌های آینده شاهد اتفاقات خوبی باشیم. وی با بیان اینکه در حوزه فضایی پیشرفت‌هایی که حاصل شد منشأ آن بخش نظامی است، گفت: وضعیت رضایت‌بخش و مطلوب نیست. در این مسئله ٥٠ درصد مسئولیت به عهده نظامیان است که آماده است و ٥٠ درصد دیگر بر عهده دستگاه‌هایی است که می‌خواهند از این صنعت استفاده کنند. اشاره سردار حاجی‌زاده در‌خصوص وظایف بخش نظامی مربوط به ساخت پرتابگر‌های ماهواره‌بر است که تکنولوژی مشترکی با موشک‌های نظامی دارند. با این حال تمام تحلیل‌ها و گزارش‌ها حتی از سوی دستگاه‌های اطلاعاتی امریکا نشان می‌دهد ساختار موشک‌های ماهواره‌بر ایرانی برای حمل محموله‌های نظامی طراحی نشده است.

با این وجود چندین بار اقدام ایران برای آزمایش موشک‌های ماهواره‌بر با اعتراض برخی کشور‌های عضو شورای امنیت روبه رو شده که خواستار محکومیت ایران به دلیل این آزمایش شده بودند.
شاید همین مسئله سبب شده تا با فشار برخی نهاد‌ها ترمز توسعه صنعت فضایی کشیده شود، البته نمی‌توان این نکته را نفی کرد، محدودیت‌های مالی نیز سبب شده تا پروژه‌ها با سرعت سابق جلو نروند.

آفند و پدافند فضایی

ایران حتی در کوتاه مدت هم نمی‌تواند به تلاش‌های رقبای خود در عرصه تکنولوژی فضایی بی‌اعتنا بماند. تلاش امریکا و به طور کلی غرب برای ساماندهی و فرماندهی نیرو‌های خود در سرتاسرجهان به شدت متکی بر ماهواره‌های ارتباطی و مخابراتی مستقر در مدار زمین است. این وابستگی در دهه اول قرن بیست و یکم و ارائه مفهوم جنگ شبکه‌محور نیز به شدت افزایش پیدا کرده است. اگر در جنگ‌های قرن بیستم توانایی جهت‌یابی سربازان متکی به تکنیک‌های دستی و نقشه‌های کاغذی سنتی بود، در قرن بیست و یکم این سیستم‌های مکان یابی جهانی هستند که این وظیفه را با دقتی باورنکردنی انجام می‌دهند. اصلی‌ترین سامانه‌ای که با ظرفیت کامل و به صورت جهانی در این حوزه فعالیت می‌کند، سیستم امریکایی GPS است که ۲۸ ماهواره فعال در مدار زمین در اختیار دارد، البته روسیه با سیستم گلوناس و اتحادیه اروپا و چین نیز با سیستم گالیله درصدد رسیدن به توانایی‌هایی مشابه سیستم امریکایی در بحث جهت‌یابی هستند. نیرو‌های امریکایی برای رهگیری و هدف قرار دادن نیرو‌های متخاصم به شدت متکی به این سیستم و سامانه‌های مکمل جاسوسی و مخابراتی هستند.
بمب‌های امریکایی به مدد همین سیستم قابلیت هدف قرار دادن اهداف خود با دقت چند ده سانتیمتری دارند و ارتباط یگان ویژه امریکا با مراکز فرماندهی به مدد همین ارتباطات ممکن است. هرگونه تخریب هدفمند در چنین سیستمی تبعات سنگینی برای نیرو‌های امریکایی و سیستم‌های هدایت و فرماندهی C۴I این کشور در پی دارد و علاوه بر اخلال در روند اجرای عملیات نظامی در صورت شدت یافتن مسئله می‌تواند به فلج شدن نیرو‌های امریکایی از لحاظ تاکتیکی منجر شود.

گرچه مراکز فرماندهی نیرو‌های مسلح امریکا مدعی ضربه‌ناپذیری سیستم‌های مخابراتی و نظامی فضایی خود هستند، اما یک پژوهش مستقل که در سال ۲۰۰۱ از سوی آکادمی نیروی هوایی این کشور انجام شد، بر آسیب‌پذیری سیستم‌های هدایت و کنترل ماهواره این کشور و امکان اختلال در سیگنال‌های آن تأکید داشت. انهدام یک ماهواره هواشناسی از رده خارج از سوی ارتش آزادیبخش چین توسط یک موشک هوا به زمین زنگ خطر را برای امریکا به صدا درآورد، حتی کشور جنگ زده و تحت تحریمی همانند عراق نیز در جریان نبرد سال ۲۰۰۳ تلاش کرد از طریق ایجاد اختلال در گیرنده‌های GPS بمب‌ها و موشک‌های کروز امریکایی، هدایت‌پذیری آنان را به حداقل برساند. به این ترتیب روشن است که در صورت وقوع هر گونه درگیری با یک کشور قدرتمند این شبکه‌های ماهواره‌ای امریکا و ارتش‌های غربی هستند که می‌توانند به راحتی زمینه جمع‌آوری اطلاعات و هدایت تسلیحات را فراهم کنند و این تهدیدی است که در مقابل ایران هم وجود دارد.

ایران برای ایجاد توان پدافندی نیازمند سرمایه‌گذاری در تسلیحات انهدام ماهواره با موشک‌های بالستیک است. پرتابگر‌های ایرانی می‌توانند برای حمل کلاهک‌های ضدماهواره به سرعت بهسازی و برای انهدام ماهواره‌های مدار پایین استفاده شوند. قدرتمند‌ترین پرتابگر ایرانی موسوم به سیمرغ که هنوز وارد خدمت نشده است، می‌تواند محموله‌های سبک را تا مدار‌های کم ارتفاع (LEO) تا محدوده زیر هزار کیلومتری سطح زمین تأمین کند، از این رو اولین اقدام ایران برای مقابله با چنین موضوعی باید گسترده‌تر‌کردن پدافند خود در مقابل دشمنان باشد. این مسئله زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که رژیم‌صهیونیستی نیز به شدت به دنبال توسعه ناوگان ماهواره‌ای خود است. هم اکنون رژیم‌صهیونیستی در حال فرستادن ماهواره‌های سری اوفک به فضا برای توسعه توان فضایی خود است و کشور‌های عربی نیز در حال پیوستن به این ناوگان هستند.

امید به تحرک تازه

چندی پیش خبر‌های خوبی در این حوزه منتشر شد که نشان می‌دهد مسئولان ایران از اهمیت موضوع غافل نیستند. جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح در مراسم رونمایی از زیردریایی‌های غدیر با تأکید بر اینکه در ماه‌های آینده سه ماهواره توسط ایران به فضا پرتاب می‌شود، بیان کرد: این ماهواره‌ها با دانش بومی ساخته شده و در مدار‌های مختلف قرار می‌گیرند. سردار تقی‌زاده با اشاره به اینکه در عرصه بازدارندگی فعال نیز ایران به فناوری تولید موشک زمین به زمین نقطه‌زن با برد ۲ هزار کیلومتر دست‌یافته است، ابراز کرد: ایران هرگز آغازکننده هیچ جنگی نبوده و نخواهد بود ولی اگر با تهدیدی مواجه شویم، با شدت برخورد می‌کنیم. در زمینه شکستن تحریم‌ها نیز خبر‌های خوبی به اطلاع ملت ایران خواهیم رساند، زیردریایی نماد ساخت پیچیده‌ترین سلاح‌ها و تجهیزات استراتژیک محسوب می‌شود. امید است که این تحرک بتواند توانی تازه به صنعت نیمه‌جان فضایی کشور بخشد.